Του Πάρη Δημητριάδη
Στη γωνία των οδών Λεύκωνος και Φανερωμένης, στην καρδιά της εντός των τειχών Λευκωσίας, άνθρωποι που εργάζονται στο Ενεργειακό Γραφείο Κύπρου (ΕΓΚ) έρχονται καθημερινά αντιμέτωποι με την ίσως μεγαλύτερη πρόκληση της εποχής. Αν και σαφώς λιγότερο από βορειότερες χώρες της γηραιάς ηπείρου, η ενεργειακή κρίση, πιστεύει η μηχανικός περιβάλλοντος που δουλεύει εκεί, Μυρτώ Σκουρουπάθη, επηρεάζει σε μεγάλο βαθμό και την Κύπρο.
Εκδημοκρατικοποίηση και αυτονομία
«Η ενέργεια πρέπει να εκδημοκρατικοποιηθεί και να αποκεντρωθεί», τονίζει με σαφήνεια η κ. Σκουρουπάθη «κάτι που θα μπορούσε να γίνει κατορθωτό μέσω της δημιουργίας των λεγόμενων ενεργειακών κοινοτήτων. Ειδικά η αποκέντρωση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, σε ένα πλαίσιο ισοτιμίας και δικαιοσύνης, οφείλει να βρεθεί στο επίκεντρο των λύσεων που επιδιώκουμε», υπογραμμίζει.
Σύμφωνα με την οξυδερκή μηχανικό, οι ενεργειακές κοινότητες είναι επί της ουσίας μια ομάδα ανθρώπων που είτε υπάγονται κάτω από την ίδια τοπική αρχή ή πολύ πιο απλά μένουν στην ίδια γειτονιά και μοιράζονται την ενεργειακή τους δραστηριότητα. Σε μια ενεργειακή κοινότητα δικαιούνται να λάβουν μέρος, επίσης, τοπικές αρχές και μικρομεσαίες επιχειρήσεις και οργανισμοί. «Στην Κύπρο, αυτό θα μπορούσε να γίνει κυρίως με ηλιακή ενέργεια και θα προϋπέθετε όπως αυτές οι κοινότητες αποκτήσουν αυτονομία, τόσο στην παραγωγή όσο και στην κατανάλωση ενέργειας. Αυτό θα σήμαινε ότι δεν θα επηρεάζονταν ποτέ από εξωγενείς και απρόβλεπτους παράγοντες, όπως ένας πόλεμος, οπουδήποτε στον κόσμο ή η κερδοσκοπία μιας οποιασδήποτε εταιρείας».
«Αν και η σχετική νομοθεσία στην Κύπρο για τις ενεργειακές κοινότητες έχει ψηφιστεί, εξακολουθούμε να μην διαθέτουμε ακόμη το ρυθμιστικό πλαίσιο για να τις εφαρμόσουμε», διευκρινίζει η Μυρτώ Σκουρουπάθη.
Αξίζει να αναφερθεί ότι ενεργειακές κοινότητες σε άλλα ευρωπαϊκά κράτη έχουν δημιουργηθεί εδώ και χρόνια και αποτελούνται κυρίως από ομάδες πολιτών που μοιράζονται τα ηλιακά τους πάνελ. Πάνελ που στην Κύπρο θα μπορούσαν να τοποθετηθούν στις οροφές των κτιρίων μας. «Όχι σε πολύτιμα αγροτικά τεμάχια ή προστατευόμενες περιβαλλοντικά περιοχές», τονίζει η κ. Σκουρουπάθη.
Ευάλωτες ομάδες στο επίκεντρο
«Η αποκαρδιωτική πραγματικότητα στην Κύπρο είναι ότι, παρόλο που μπορούσαμε, δεν λειτουργήσαμε προληπτικά και τώρα τρέχουμε εκ των υστέρων να αντιμετωπίσουμε τις επιπτώσεις από την ενεργειακή κρίση», συμπληρώνει από την πλευρά της η κ. Στέφανη Δημητρίου, η οποία επίσης εργάζεται στο Ενεργειακό Γραφείο ως μηχανικός περιβάλλοντος. «Λαμβάνονται βεβαίως ορισμένες αξιόλογες πρωτοβουλίες από πλευράς κυβέρνησης όπως είναι για παράδειγμα το σχέδιο χορηγιών για εγκατάσταση φωτοβολταϊκών σε σπίτια ευάλωτων καταναλωτών. Ως ΕΓΚ συμμετέχουμε στο σχέδιο με επιπλέον στήριξη σε ΑμεΑ που επιθυμούν να λάβουν τη χορηγία», προσθέτει η Στέφανη Δημητρίου προβαίνοντας την ίδια ώρα σε ανοιχτό κάλεσμα σε όλους όσοι ίσως ενδιαφέρονται να επικοινωνήσουν.
«Αναμφίβολα όμως, με τόσο μεγάλο ηλιακό απόθεμα, θα μπορούσαμε τώρα στην Κύπρο να βρισκόμασταν σε πολύ καλύτερη θέση» αναφέρει υπογραμμίζοντας ότι η ηλιακή ανανεώσιμη ενέργεια καθώς και η περιβαλλοντικά φιλικότερη διακίνηση οφείλουν να γίνουν οι προτεραιότητες της κυπριακής πολιτείας, χθες.
Ενεργειακή και συγκοινωνιακή φτώχεια
Σύμφωνα με την κ. Δημητρίου, τα μεγαλύτερα προβλήματα που προκύπτουν για την ώρα στην Κύπρο είναι η ενεργειακή αλλά και η συγκοινωνιακή φτώχεια. «Η ενεργειακή φτώχεια (σ.σ energy poverty) εκδηλώνεται μέσω της προφανούς αδυναμίας συμπολιτών μας να πληρώσουν τους λογαριασμούς τους, διατηρώντας τα σπίτια τους δροσερά το καλοκαίρι και ζεστά τον χειμώνα ενώ η λεγόμενη συγκοινωνιακή φτώχεια (σ.σ transport poverty) αφορά στους ανθρώπους που αδυνατούν να εξυπηρετήσουν οικονομικά τις στοιχειώδεις ανάγκες της καθημερινής τους μετακίνησης, λόγω απουσίας βιώσιμων επιλογών, με αποτέλεσμα να χάνουν ακόμη και τη δουλειά τους».
Το ζήτημα στο μεταξύ στην Κύπρο διογκώνεται και μέσω της υγρασίας, του κακού εξαερισμού και της κακής μόνωσης, φαινόμενα από τα οποία διαχρονικά υποφέρουν πολλά κτίρια στο νησί μας. Σύμφωνα με κατατοπιστικά στοιχεία από το Ενεργειακό Γραφείο, παρά το ζεστό μεσογειακό μας κλίμα, είμαστε η χώρα της ΕΕ με το μεγαλύτερο αναλογικά πρόβλημα με οροφές που… στάζουν!
Όχι στην ατομική ευθύνη ως άλλοθι
Σε ό,τι αφορά στην ατομική ευθύνη, παρά το γεγονός ότι αμφότερες οι εργαζόμενες στο Ενεργειακό Γραφείο την υποστηρίζουν θερμά, διστάζουν να την ιεραρχήσουν ψηλά σε σημαντικότητα, καθώς θεωρούν ότι δεν πρέπει να καταντά άλλοθι για την εκάστοτε πολιτεία και κυβέρνηση.
Η ενεργειακή κρίση είναι μια συστημική κρίση, εξηγεί η κ. Σκουρουπάθη και η μετάθεση της ευθύνης στους απλούς πολίτες ως καταναλωτές δεν είναι λύση. «Δεν συμφωνώ, για παράδειγμα, η έμφαση να δίνεται στην ανάγκη να προμηθευόμαστε βιολογικά και οργανικά προϊόντα, να μειώνουμε την πλαστική κατανάλωση και να αγοράζουμε ηλεκτρικά αυτοκίνητα. Όλα αυτά είναι καταναλωτικές ως πράξεις και αποκλείουν τους φτωχότερους από εμάς. Θα έλεγα ωστόσο ότι η δύναμή μας προέρχεται από το ότι είμαστε πολιτικά όντα και μπορούμε να συμμετάσχουμε σε κινήματα και καμπάνιες για να ασκήσουμε πίεση στους εκλεγμένους εκπροσώπους μας. Μπορούμε επιπλέον να βοηθάμε τους γείτονές μας προσκαλώντας τους σπίτι μας σε περιόδους κρίσης όπως ένας καύσωνας, να συμμετέχουμε στη δημιουργία ένα κοινοτικού κήπου και να ασκούμε πίεση για τέτοια ζητήματα στο κοινοτικό συμβούλιο της περιοχής μας».
Σε μια αρκετά αισιόδοξη πάντως νότα, ένα πολύ ενδιαφέρον πρότζεκτ στο οποίο εμπλέκεται αυτή την περίοδο το Ενεργειακό Γραφείο Κύπρου είναι η μετατροπή 25 σχολείων σε ολόκληρο το νησί σε βιοκλιματικά δομημένα κτίρια μηδενικής σχεδόν κατανάλωσης.
Μαζούτ και… Κυπριακό
Σε αρκετά παρόμοιο μήκος κύματος κινούνται και οι δηλώσεις που αποσπάσαμε από τον δραστήριο ακτιβιστή και ερευνητή περιβαλλοντικής πολιτικής, κ. Κλείτο Παπαστυλιανού, επιστημονικό και διοικητικό λειτουργό της Ομοσπονδίας Περιβαλλοντικών Οργανώσεων Κύπρου.
Η Κύπρος, σύμφωνα με τον κ. Παπαστυλιανού, επηρεάζεται από την ενεργειακή κρίση με τη δραματική αύξηση των τιμών και του πληθωρισμού, κάτι που φυσικά παρατηρείται σχεδόν παντού στον πλανήτη αλλά και από τον άγριο ανταγωνισμό για εξεύρεση υδρογονανθράκων ο οποίος έχει μετεξελιχθεί σε ένα νέο, τεράστιο εμπόδιο για την επίλυση του ακανθώδους εθνικού μας ζητήματος.
«Συνηθίζω να λεω οτι λύσεις που ενδείκνυνται για την Κύπρο σε ό,τι αφορά στην ενεργειακή αλλά και στην περιβαλλοντική κρίση είναι η απεξάρτησή μας από τα ορυκτά καύσιμα και κυρίως από το μαζούτ, από το οποίο εξαρτώμαστε σχεδόν εξ ολοκλήρου, η ενίσχυση της εξοικονόμησης ενεργειας, κυρίως στον τομέα των κτιρίων μας, η προώθηση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και η αποτελεσματική προστασία της φύσης» σημειώνει ο κ. Παπαστυλιανού.
Ως απλοί πολίτες, προσθέτει, μπορούμε να κάνουμε πολλά στην καθημερινή μας ζωή γύρω από την εξοικονόμηση ενέργειας «κυρίως όμως μπορούμε να δείξουμε τον δρόμο για μια άλλη ενεργειακή πολιτική, διαμετρικά αντίθετη από την υφιστάμενη. Μέσω της συμμετοχής μας για παράδειγμα σε μια κοινωνική διεκδίκηση για τη διατήρηση της φύσης, την απεξάρτηση από τα ορυκτά καύσιμα και την ενίσχυση της καθαρής ενέργειας, χωρίς όμως να επηρεάζεται το φυσικό περιβάλλον και τοπίο του νησιού».
Καίρια στη συζήτηση η χρήση της γης
Σύμφωνα με τον Κλείτο Παπαστυλιανού, ένας τομέας που ως Κύπρος έχουμε να κερδίσουμε ένα τεράστιο στοίχημα είναι η προστασία της φύσης. «Αν συνεχίσουμε με τους ίδιους ρυθμούς πολύ φοβάμαι πως δεν θα καταφέρουμε να πιάσουμε τους εθνικούς μας στόχους, αφού, ακόμα κι αν ενισχύσουμε την εξοικονόμηση ενέργειας, το μεγαλύτερο πρόβλημα στην Κύπρο εντοπίζεται στην αλλαγή χρήσης γης, την κατάληψη γης και τη σφράγιση εδάφους, με γεωργικές περιοχές υψηλής φυσικής αξίας να μετατρέπονται σε περιοχές διάσπαρτης δόμησης ή ακόμη και ανεξέλεγκτης χωροθέτησης έργων ανανεώσιμων πηγών ενέργειας».
«Τα δάση είναι ένα απλό και διαφωτιστικό παράδειγμα, αφού λειτουργούν ως καταβόθρες άνθρακα και απελευθερώνουν οξυγόνο. Όσα περισσότερα δάση και φυσικές περιοχές χάσουμε, τόσο δυσκολότερη καθίσταται η προσαρμογή μας στην κλιματική αλλαγή. Σε μια χώρα όμως όπως η Κύπρος, το μεγάλο στοίχημα είναι η προσαρμογή, δηλαδή πως θα ανταπεξέλθεις σε ακραία καιρικά φαινόμενα, όπως π.χ η λειψυδρία και η απερήμωση».
Αυτόνομες ενεργειακές κοινότητες προτάσσει τέλος και ο Κλείτος Παπαστυλιανού. «Ένας τρόπος για να αποφύγουμε τα χειρότερα είναι να στραφούμε στις ενεργειακές κοινότητες, δηλαδή σε καθαρές, αποκεντρωμένες, φτηνές και αυτόνομες δομές ενέργειας. Σε μια χώρα με τόση ηλιοφάνεια όσο η Κύπρος θα μπορούσαμε να έχουμε μικρά, αποκεντρωμένα φωτοβολταϊκά πάρκα, που να καλύπτουν τις ανάγκες μας σε τοπικό επίπεδο» καταλήγει.
