Του Απόστολου Κουρουπάκη
Ο Ραφαήλ Μαρκιτανής γυρίζει με τα σύνεργά του, την κάμερα, τα μικρόφωνα και ό,τι άλλο χρειάζεται ένας κινηματογραφιστής, τα χωριά της κυπριακής υπαίθρου και συλλαμβάνει εικόνες και ιστορίες που δείχνουν την άλλη Κύπρο, εκείνη των χρωμάτων, του μόχθου, την Κύπρο που όσοι ζουν στις πόλεις τη βλέπουν, αν τη βλέπουν, ως κυριακάτικη εκδρομή.
Πρόσφατα, ανέβηκε στον Μουτουλλά και συνάντησε τον Γιαννή Δημοσθένους, έναν σκαφά, έναν γεωργό που κατασκευάζει ιδίοις χερσί ξύλινες σκάφες για πάσα χρήση.
Μιλώντας στο αφιερωματικό βίντεο ο κ. Δημοσθένους τού λέει πως 55 χρόνια φτιάχνει σκάφες και ασχολείται με τη γεωργία. Την τέχνη την έμαθε, λέει στον Ραφαήλ, από τον πατέρα του, σκάφες έφτιαχνε και ο παππούς του, είναι αυτό που λέμε πάππου προς πάππου η τέχνη δηλαδή. Όπως λέει ο κ. Γιαννής: «Τζιαι εγώ έμαθα την που τον πατέρα μου, τζιαι είπα να την μάθω τζιαι στα παιθκιά μου αλλά εν θέλουν να μάθουσιν, ούτε κανένας άλλος θέλει να μάθει την τέχνη τούτη γιατί εν σκληροδουλειά». Και σαν παράπονο λέει πως «εν έσσιει κανένα να ’ρτει να του μάθω να μεν χαθεί η τέχνη, εν κοντέφκει κανένας».
Μετά από τόσα χρόνια ο κ. Γιαννής μπορεί να φτιάξει μία σκάφη με τα μάτια κλειστά: «Ο λόος που λαλεί μπορώ να το κάμω με κλειστά μάθκια, τωρά με τα χρόνια τα πολλά αρέσκει μου να συνεχίζω. Πηγαίνω σε πανηγύρια τζιαι πουλώ, πουλώ τζιαι μες στα κέντρα σκάφες μεγάλες που κάμνουν μπουφέ, που βάλουν σαλάτες μέσα. Πουλιούνται οι σκάφες οι μεγάλες».
Ο παππούς του κ. Γιαννή, όπως του έλεγε ο πατέρας του φόρτωνε τον γάιδαρο και πήγαινε στα πανηγύρια του Αγίου Νεοφύτου, αλλά και μέχρι τη Σωτήρα… Αλλά ας τα πει ο ίδιος: «Έλεγε μου ο πατέρας μου, εφόρτωνε ο παππούς σου τον γάρο σκάφες τζιαι επάενε στο παναήρι στον Άη Νεόφυτο με τον γάρο που τα μονοπάτια, που τα βουνά, που τα συντόμια. Τζιαι επάενεν τζιαι στην Σωτήρα στο παναήρι με τον γάρο».
Όσο για το μουστάκι του, και αυτό πάππου προς πάππου: «Παλιά είσσιε τζιαι ο παππούς μου μουστάτζιη, τζιαι είπα να αφήκω τζιαι εγώ το μουστάτζιη όπως τον παππού μου τον Γιαννή».
Δεν έχουν μείνει άλλοι που κάνουν αυτή την τέχνη, όπως λέει ο κ. Γιαννής: «Ναι, είμαι ο μόνος στο Μουτουλλά τζιαι σε όλη την Κύπρο έτζιαι έσσιει άλλο που κάμνει, ώσπου μπορώ εν να μάχομαι, ώσπου εν μπορώ εν να παραιτήσω να ασχολούμαι με την τέχνη τούτη».
Και επειδή ο μόχθος είναι ακριβός, και ο κ. Γιαννής ξέρει νομίζω να τον ζυγιάζει καλά, γι’ αυτό πολλές φορές ως δώρο θα κάνει μία σκάφη: «Όταν πάω σε κανένα φίλο μου που εν να με καλέσει στον γάμο, αντίς να του δώσω λεφτά, κάνω του μια σκαφούα δώρο. Τζιαι λαλεί μου έφερες μου το καλύτερο δώρο εσούνι, εν να μείνει ενθύμιο για πάντα για να θυμούμαστε τον Γιαννή που κάμνει σκάφες. Ενώ τα λεφτά σήμερα βαστάς τα αύριο χάνονται ενώ η σκάφη εν να μείνει για πάντα ενθύμιο».
Πώς γίνεται όμως η σκάφη; Μας το εξηγεί ο κ. Γιαννής: «Αρχικά για να κάμεις την σκάφη πρέπει να κόψεις τον πεύκο τον τζιαιρό που εν κυκλοφορά ο χυμός δηλαδή Νιόμβρη, Δεκέμβρη, Γενάρη που σταματά ο χυμός, τότε εν ο καλύτερος τζιαιρός για να κόψεις τον πεύκο, διότι εάν κόψεις τον πεύκο τον καιρό που κυκλοφορά ο χυμός, εν να έσσιει απώλεια εν να τσακρά, εν να σπάζει η σκάφη. Τον παίρνω στο εργαστήριο, τον κόφκω με την ξυλοσχιστική σε διάφορα κομμάτια μετά με το ξινάρι κάμνω το τζιαι έρχεται σε ορισμένο πάχος, τζιαι μετά μπαίνει στον ήλιο να στρατζιήσει».
Αλλά η δουλειά δεν σταματάει εκεί φυσικά: «Μπαίνει στην αποθήκη και όταν στρατζιήσει για κανένα μήνα, ύστερα εν να τον ξαναδουλέψω με το ξυνάρι το κουδούτζιη τζιαι το σιεπάρνι για να έρτει το finish του».
Εξηγεί ο κ. Γιαννής πως θέλει λεπτομέρεια… «την ώρα που το κάμνεις με το σιεπάρνι, που το ένα χτύπημα να παένεις στο άλλο να πηαίνεις ίσια. Να μεν φακκάς την μια πάνω, πιο πάνω, πιο πάνω, διότι ύστερα εν να το τρυπήσεις τζιαι εν να το αχρηστέψεις».
Ο Ραφαήλ Μαρκιτανής εδώ και καιρό έχει βάλει στόχο του να ξεκινήσει μικρές συνεντεύξεις που έχουν να κάνουν με τον πολιτισμό, την τέχνη και την παράδοση, μιας και μέσα στα ενδιαφέροντά του είναι η παραγωγή ντοκιμαντέρ, σχετικά με τη δημιουργία κάποιου «προϊόντος». Μέχρι σήμερα έχει κάνει συνεντεύξεις με θέμα την παρασκευή ζιβανίας, την κατασκευή σκαφών και πολλές άλλες. Και όπως λέει ο λόγος που κάνει αυτές τις συνεντεύξεις, με τα σχετικά βίντεο είναι για να ενημερώνονται οι συνομήλικοί του, αλλά και οι πιο νέοι. «Στόχος μου είναι τα βίντεο που φτιάχνω να μείνουν και για τα επόμενα χρόνια».
Διαβάστε τι λέει ο κ. Γιαννής Δημοσθένους
«Είμαι από τον Μουτουλλά και ασχολούμαι και κάμνω σκάφες και κάνω και τον γεωργό. Τωρά είμαι 70, 55 χρόνια με την σκάφη και με την γεωργία. Είναι μια τέχνη που μου την έμαθε ο πατέρας μου και την έκανε και ο παππούς μου».
«Τζιαι εγώ έμαθα την που τον πατέρα μου, τζιαι είπα να την μάθω τζιαι στα παιθκιά μου αλλά εν θέλουν να μάθουσιν, ούτε κανένας άλλος θέλει να μάθει την τέχνη τούτη γιατί εν σκληροδουλειά». Και σαν παράπονο λέει πως «εν έσσιει κανένα να ’ρτει να του μάθω να μεν χαθεί η τέχνη, εν κοντέφκει κανένας».
«Αρχικά για να κάμεις την σκάφη πρέπει να κόψεις τον πεύκο τον τζιαιρό που εν κυκλοφορά ο χυμός δηλαδή Νιόμβρη, Δεκέμβρη, Γενάρη που σταματά ο χυμός, τότε εν ο καλύτερος τζιαιρός για να κόψεις τον πεύκο, διότι εάν κόψεις τον πεύκο τον καιρό που κυκλοφορά ο χυμός, εν να έσσιει απώλεια εν να τσακρά, εν να σπάζει η σκάφη. Τον παίρνω στο εργαστήριο, τον κόφκω με την ξυλοσχιστική σε διάφορα κομμάτια μετά με το ξινάρι κάμνω το τζιαι έρχεται σε ορισμένο πάχος, τζιαι μετά μπαίνει στον ήλιο να στρατζιήσει».
«Μπαίνει στην αποθήκη και όταν στρατζιήσει για κανένα μήνα, ύστερα εν να τον ξαναδουλέψω με το ξυνάρι το κουδούτζιη τζιαι το σιεπάρνι για να έρτει το finish του».
«Την ώρα που το κάμνεις με το σιεπάρνι, που το ένα χτύπημα να παένεις στο άλλο να πηαίνεις ίσια. Να μεν φακκάς την μια πάνω, πιο πάνω, πιο πάνω, διότι ύστερα εν να το τρυπήσεις τζιαι εν να το αχρηστέψεις».
«Ο λόος που λαλεί μπορώ να το κάμω με κλειστά μάθκια, τωρά με τα χρόνια τα πολλά αρέσκει μου να συνεχίζω. Πηγαίνω σε πανηγύρια τζιαι πουλώ, πουλώ τζιαι μες στα κέντρα σκάφες μεγάλες που κάμνουν μπουφέ, που βάλουν σαλάτες μέσα. Πουλιούνται οι σκάφες οι μεγάλες».
«Έλεγε μου ο πατέρας μου, εφόρτωνε ο παππούς σου τον γάρο σκάφες τζιαι επάενε στο παναήρι στον Άη Νεόφυτο με τον γάρο που τα μονοπάτια, που τα βουνά, που τα συντόμια. Τζιαι επάενεν τζιαι στην Σωτήρα στο παναήρι με τον γάρο».
«Παλιά είσσιε τζιαι ο παππούς μου μουστάτζιη, τζιαι είπα να αφήκω τζιαι εγώ το μουστάτζιη όπως τον παππού μου τον Γιαννή».
«Ναι, είμαι ο μόνος στο Μουτουλλά τζιαι σε όλη την Κύπρο έτζιαι έσσιει άλλο που κάμνει, ώσπου μπορώ εν να μάχομαι, ώσπου εν μπορώ εν να παραιτήσω να ασχολούμαι με την τέχνη τούτη».
«Όταν πάω σε κανένα φίλο μου που εν να με καλέσει στον γάμο, αντίς να του δώσω λεφτά, κάνω του μια σκαφούα δώρο. Τζιαι λαλεί μου έφερες μου το καλύτερο δώρο εσούνι, εν να μείνει ενθύμιο για πάντα για να θυμούμαστε τον Γιαννή που κάμνει σκάφες. Ενώ τα λεφτά σήμερα βαστάς τα αύριο χάνονται ενώ η σκάφη εν να μείνει για πάντα ενθύμιο».
