Του Πάρη Δημητριάδη
Όταν η Έλενα Χριστοφόρου ήταν πέντε ετών, ο νονός της, που ζούσε στην Αγγλία, της είχε φέρει δώρο μια βιντεοκασέτα του BBC, που ήταν μια σειρά του David Attenborough για τη ζωή στον πλανήτη Γη. «Tην είχα δει τόσες πολλές φορές, που η κασέτα είχε χαλάσει» αφηγείται στην «Κ» με ενθουσιασμό, καθώς στέκεται ανάμεσα σε ελιές και πορτοκαλιές της φάρμας που κληρονόμησε από τον παππού της στο Ακάκι.
Προτού όμως αναλάβει το Akaki Grove, όπως ονομάζεται σήμερα η φάρμα, η Έλενα Χριστοφόρου πραγματοποίησε σπουδές σε διάφορα αντικείμενα στο εξωτερικό. Από τη συναρπαστική, όπως την περιγράφει με θέρμη, επιστήμη της Γεωγραφίας, μέχρι την Ανθρωπολογία και την Ψυχολογία, κατάφερε να ολοκληρώσει δύο πτυχία και δύο μεταπτυχιακά. Με κάποιο μαγικό τρόπο «όλα ήρθαν κι έδεσαν και την έφεραν πίσω στη φάρμα» σημειώνει. «Σήμερα είμαστε ένα αγρόκτημα που παράγουμε ελιές, αγουρέλαιο και εσπεριδοειδή. Δίνοντας έμφαση στην περμακουλτούρα, προσπαθούμε να κάνουμε ό,τι είναι καλύτερο για το περιβάλλον. Θέλουμε να έχουμε βιοποικιλότητα, διότι αυτό βοηθάει. Βοηθάει με όλα» τονίζει.
Από ιδιωτικό σχολείο της Λευκωσίας αξιοποιείται το περίσσευμα ή το φαγητό που απορρίπτουν οι μαθητές. «Αποκτούμε έτσι δωρεάν φαγητό για τις κότες και οι κότες μάς προσφέρουν λίπασμα και δουλεύουν για εμάς. Οι κότες γίνονται εργάτες μας. Είναι το προσωπικό μας» λέει ο βιολόγος Νικολά Νετιέ.
Πρώτα το έδαφος
«Το πρώτο πράγμα που κάνουμε είναι να ξαναδώσουμε ζωή στο έδαφος» σχολιάζει από την πλευρά του ο γαλλικής καταγωγής Νικολά Νετιέ, ο οποίος με εξειδίκευση στη Μηχανική Περιβάλλοντος, στη βιολογία εδάφους και στη διαχείριση αποβλήτων δουλεύει στη φάρμα full-time. Πρωταρχικό του μέλημα, μας λέει ο Νικολά, που τον συναντάμε σε κάποιο ανοιχτό σημείο της φάρμας, είναι να επικεντρώνεται περισσότερο στο χώμα παρά στα δέντρα, αφού «όταν αναπτύσσεις το χώμα, ακολουθούν και τα δέντρα». «Το έδαφος είναι το πιο περίπλοκο οικοσύστημα του πλανήτη. Αν έχεις υγιές έδαφος, χρειάζεσαι λιγότερο νερό, λιγότερο λίπασμα και παράγεις προϊόντα καλύτερης ποιότητας. Ταυτοχρόνως βοηθάς στην άμβλυνση της κλιματικής αλλαγής».
Σύμφωνα με τον Νικόλα, κεντρική ιδέα γύρω από την περμακουλτούρα και την αγρο-οικολογία είναι να εργάζεσαι μαζί με τη φύση παρά εναντίον της. «Βλέπουμε μια φάρμα ως ένα οικοσύστημα που προσπαθούμε να διατηρήσουμε όσο πιο ισορροπημένο γίνεται, για να μη χρειάζονται επεμβάσεις εκ μέρους μας. Να μην πρέπει, για παράδειγμα, να αγοράζουμε λιπάσματα και να χρησιμοποιούμε φυτοφάρμακα. Επιτρέπουμε σε πολλά ενδημικά και τοπικά είδη να μεγαλώσουν και να ευδοκιμήσουν, αφού όσο μεγαλύτερη ποικιλία έχουμε σε φυτά και μικροοργανισμούς, τόσο μεγαλύτερη σταθερότητα αποκτούμε».
Διαχρονικά, η γεωργία υπήρξε από τις πιο επιβλαβείς ανθρώπινες δραστηριότητες, υπογραμμίζει ο Νετιέ. «Μπορεί όμως να αποδειχθεί και από τις πιο ωφέλιμες. Εξαρτάται πώς το κάνεις». Μέχρι τώρα, συμπληρώνει, η νόρμα ήταν να χαλάμε το έδαφος και να προκαλούμε ερημοποίηση. «Λόγω της ανθρώπινης δραστηριότητας, αυτό το νησί, η Κύπρος, κινδυνεύει πλέον από ερημοποίηση, αφού, για χιλιάδες χρόνια, καταστρέφουμε τα δάση, κόβουμε τα δέντρα και επεμβαίνουμε στο έδαφος. Μπορούμε όμως να χρησιμοποιήσουμε τη γεωργία ή ορθότερα θα έλεγα πως πρέπει να χρησιμοποιήσουμε τη γεωργία, για να αντιστρέψουμε την κατάσταση».
Προσωπικό από κότες
«Επειδή θέλω να σχεδιάσω ένα παραγωγικό οικοσύστημα, χρειάζεται να υπάρχουν ζώα για να επισπευσθεί ο κύκλος του άνθρακα» εξηγεί ο Νικολά. «Πρέπει οι πρασινάδες του εδάφους να γίνονται τροφή για ζώα και να μετατρέπονται σε λίπασμα. Τα λιπάσματα που χρησιμοποιούμε τώρα είναι βασικά κοπριά κότας που εισάγουμε από την Ιταλία. Τι χρειαζόμαστε συνεπώς; Κότες. Την ίδια ώρα, επειδή η Έλενα είναι χορτοφάγος και δεν θέλει να σκοτώνει ζώα, δεν επιθυμούμε να παράγουμε προϊόντα ζωικής προέλευσης. Όταν γίνουν δύο ετών, οι κότες σταματούν να κλωσούν αβγά ή κάνουν αβγά που είναι πολύ μικρά και συνήθως οδηγούνται στο σφαγείο, όπου γίνονται τροφή για σκύλους. Επινοήσαμε συνεπώς την ιδέα να φέρνουμε κότες στη δύση της… καριέρας τους. Η ιδέα ήταν να φέρνουμε τέτοιες κότες, να συνταξιοδοτούνται στη δική μας φάρμα, να τρώνε τις πρασινάδες στο χώμα, να γονιμοποιούν τα δέντρα και να ελέγχουν τα παράσιτα, όπως αυτά που πέφτουν από τις ελιές και οι κότες τα ανακατεύουν και τα τρώνε. Με αυτόν τον τρόπο γλιτώνουμε κι από τα έξοδα λιπάσματος».
Παράλληλα, επειδή οι κότες δεν παράγουν αβγά, δεν συμφέρει να τους αγοράζουν φαγητό, προσθέτει. «Έχουμε όμως τεράστια σπατάλη φαγητού στην Κύπρο. Η Ε.Ε. μάς στέλνει πρόστιμο κιόλας για αυτό το θέμα, κάθε χρόνο. Πρόθεσή μας είναι να παίρνουμε αυτό το food waste και να το δίνουμε στις κότες. Αποκτούμε έτσι δωρεάν φαγητό για τις κότες και οι κότες μάς προσφέρουν λίπασμα και δουλεύουν για εμάς. Οι κότες γίνονται εργάτες μας. Είναι το προσωπικό μας».
Το kot kot
«Το kot kot, όπως το έχουμε ονομάσει, είναι ένα πρόγραμμα που φέρνει κότες από φάρμα ελευθέρας βοσκής, που αντί να οδηγηθούν στο σφαγείο, έρχονται εδώ σε εμάς και αφυπηρετούν. Περπατούν ελεύθερα, τρώνε ό,τι βρουν, είναι μέσα στα χόρτα, στα λουλούδια, έχουν μια ωραία ζωή και κάνουν πολύτιμη δουλειά για εμάς» συμπληρώνει από την πλευρά της η Έλενα Χριστοφόρου. Πολύ σημαντικό κομμάτι του πρότζεκτ είναι ότι εκπαιδεύουμε και μαθαίνουμε αυτά τα πράγματα σε μικρά παιδιά, προσθέτει. «Αρχίσαμε συνεργασία με ένα ιδιωτικό σχολείο της Λευκωσίας που είναι περίπου 800 παιδιά. Έχουμε πάρει καλάθους εκεί για να βάζουν το φαγητό τους μέσα, αυτό που δεν θέλουν, αυτό που θα πέταγαν. Στη συνέχεια, φέρνουμε αυτό το περίσσευμα φαγητού εδώ και ξαφνικά παύει να θεωρείται waste, διότι χρησιμοποιείται για άλλο σκοπό».
Για τις ανάγκες του προγράμματος, οι πρωτοπόροι επιστήμονες και αγρότες πήγαν στο σχολείο με το οποίο συνεργάζονται, με σκοπό να εξηγήσουν στα παιδιά τι δικαιούνται να βάζουν μέσα στους καλάθους του kot kot και τι όχι. «Από φαγητό δύο μόνο πράγματα τους είπαμε ότι δεν δικαιούνται, κρεμμύδι και αβοκάντο, διότι είναι τοξικά για τις κότες», σημειώνει η Έλενα Χριστοφόρου. «Όλα τα υπόλοιπα μπαίνουν. Ενθουσιάστηκαν τα παιδιά!».
Από πρόβλημα σε λύση
Αναφορικά με το kot kot βρισκόμαστε σε αρχικό και πιλοτικό στάδιο, επισημαίνει ο Νικολά. «Για την ώρα έχουμε 150 κότες και έχουμε προγραμματίσει να φέρουμε ακόμη 2.000 τον Απρίλιο. Στόχος είναι να φτάσουμε τις 15.000 κότες. Σε ό,τι αφορά στο food waste, έχουμε τη δυνατότητα να αξιοποιήσουμε μεσοπρόθεσμα περίπου 500 τόνους, που σίγουρα είναι μια σταγόνα στη συνολική σπατάλη τροφίμων της Κύπρου, αλλά είναι ένα μοντέλο που μπορεί να επεκταθεί. Αυτό που χρειαζόμαστε τώρα για το kot kot –για να μεγαλώσει– είναι ένας πολύ απλός και αποτελεσματικός τρόπος διαχείρισης της σπατάλης τροφίμων. Είναι ένα σκεπτικό κυκλικής οικονομίας και τώρα χρειαζόμαστε υποστήριξη. Χρειαζόμαστε στήριξη από ιδιωτικούς οργανισμούς και εταιρείες. Θα χρειαστούμε ένα βαν, καλάθους και σπιτάκια για τις κότες».
Συμπερασματικά, ο Νικολά πιστεύει ότι αυτή είναι μια μέθοδος που είναι εξαιρετικά απλή και αποτελεσματική, καθότι παίρνει ένα πρόβλημα και το μετατρέπει σε λύση, εκπαιδεύει το κοινό, δημιουργεί εντός της φάρμας ένα σύστημα κυκλικής οικονομίας που μπορεί να λειτουργήσει ως πρότυπο, χωρίς λιπάσματα που έρχονται από εξωτερικό και με ελάχιστα φυτοφάρμακα. «Είναι μια win-win διέξοδος για τα πάντα. Για το περιβάλλον, για τη φάρμα, τους ανθρώπους, για όλα. Πραγματικά πετυχαίνεις όλους τους στόχους της βιώσιμης ανάπτυξης».
Όνειρο της Έλενας Χριστοφόρου είναι να μπορέσουν να επεκτείνουν το πρόγραμμα σε άλλες φάρμες της Κύπρου και να γίνεται όσο το δυνατόν μεγαλύτερη συλλογή από σπατάλη τροφίμων. «Είναι ένα εκπληκτικό παράδειγμα κυκλικής οικονομίας που θα μπορούσε να πάει από τη μικρή στη μεγάλη κλίμακα» καταλήγει.
