Δεν θα κάνω κάτι που είναι του σήμερα, του χτες και του αύριο

Συνάντησα τον Νίκο Κουρούσιη στο σπίτι του, το οποίο λειτουργεί και ως στούντιο, στο κέντρο της Λευκωσίας, με αφορμή τη νέα του έκθεση στην Alpha C.K. Art Gallery, με τίτλο «Ύλη, χώρος, χρόνος», η οποία εγκαινιάστηκε την Παρασκευή 18 Οκτωβρίου και περιλαμβάνει δεκατέσσερα νέα επιτοίχια και επιδαπέδια γλυπτά.

Πέντε ή έξι χρονών ο Νίκος Κουρούσιης είδε στο Μιτσερό ένα εικονογραφημένο βιβλίο: «Ήταν ένα μεγάλο βιβλίο, εικονογραφημένο. Και μου έκανε εντύπωση. Ήταν μια έκπληξη για μένα. Και νομίζω ότι εκείνη η εμπειρία, εκείνο το φως που είδα, εκείνη τη στιγμή ήταν πολύ σημαντικό. Με καθόρισε» μου λέει, όπως και η εμπειρία να παρακολουθεί τον πατέρα του να σκαλίζει το ξύλο, να χειρίζεται τα εργαλεία του. Αυτές οι εξ απαλών ονύχων εικόνες, όπως και ο χώρος των Μεταλλείων του Μιτσερού έδωσαν εν αγνοία του στον τότε χρόνο και χώρο την ιδέα της ύλης. Τον ρωτώ για τον τίτλο της έκθεσης: «Ύλη, χώρος, χρόνος», λοιπόν, τρεις λέξεις, τρεις έννοιες, και μού λέει πως είναι τρία πράγματα που συνυπάρχουν για να δημιουργηθεί ένα έργο τέχνης. Και τι χρειάζεται για να δημιουργηθεί ένα έργο, τον ρωτώ: «Χρειάζεται ένα μέσο. Πρέπει να εκφραστεί με κάποια μέσα. Πρώτα έρχεται η ιδέα, και μετά είναι το υλικό με το οποίο δημιουργείται, και φτάνουμε στην ολοκλήρωσή του». Αναλόγως της ιδέας και του τι έχετε στο μυαλό σας, τον ρωτώ, επιλέγετε και το υλικό; «Δεν έχω περιορισμό στα μέσα. Τα υλικά είναι εκείνα που εκφράζουν την έμπνευση του έργου και μπορεί να είναι οποιοδήποτε υλικό». Σχετίζονται η ιδέα με την επιλογή του υλικού. Δηλαδή θα επιλέγατε μια πέτρα για κάτι πιο σκληρό, γυαλί, για κάτι... «Όχι, δεν έχει σχέση με τη σκληρότητα, είτε την πλαστικότητα» μού απαντά αμέσως: «Το μέσο επιλέγεται ανάλογα και με τη διάθεση που έχω τη δεδομένη στιγμή. Μπορεί να χρησιμοποιήσω την πέτρα για ένα έργο διάφανο, σαν αντίθεση».

«Η σειρά έργων που δημιούργησα γι’ αυτή την έκθεση είναι αφιερωμένη στους αρχαίους φιλοσόφους. Πάντοτε είχα επαφή με φιλοσόφους που επηρέασαν τον τρόπο σκέψης μου».

Τι σημαίνει χρόνος στην τέχνη και για εσάς ως δημιουργό, είναι η επόμενή μου ερώτηση: «Ο χρόνος σημαίνει και το διαχρονικό, ένα έργο που στέκει στον χρόνο. Κατ’ αρχήν είναι ο χρόνος της δημιουργίας του και μετά πόσο αντέχει στον χρόνο» και μου εξηγεί τι εννοεί για την αντοχή με παραδείγματα δύο έργων του, στη Λευκωσία και στο Αεροδρόμιο Λευκωσίας, τα οποία εξαφανίστηκαν από αδιαφορία των υπεύθυνων της περιοχής. Μάλιστα, εκείνο στο Αεροδρόμιο ήταν το πρώτο γλυπτό που είχε σχέση με το πρόβλημα της Κύπρου. Άρα αν δεν υπάρχει το έργο, όπως τα δύο αυτά, παύει να υπάρχει… Αν ξαναφτιαχτεί, έχει νέα ζωή, δημιουργείται ένα νέο έργο;, λέω: «Νέο έργο όχι, διότι είναι μια επανάληψη του προηγούμενου. Αναδημιουργείται».

Μιλώντας για τον χρόνο, σκέφτομαι ότι ο Νίκος Κουρούσιης θεωρείται από τους θεμελιωτές της σύγχρονης κυπριακής τέχνης, αποδέχεστε αυτόν τον τίτλο: «Δεν με έχει απασχολήσει ποτέ αυτό το θέμα. Δημιουργώ έργα, τα οποία με εμπνέουν. Μετά απλώς παραμένω θεατής τους». Από τι εμπνέεστε, κύριε Κουρούσιη; «Απ’ όλα όσα συμβαίνουν γύρω μου, στον μικρό κόσμο και στον μεγάλο κόσμο που λέμε», και μπαίνουμε έτσι στην έννοια του χώρου: «Έχω ταξιδέψει σε όλο τον κόσμο, όταν μιλάω για χώρο εννοώ τον παγκόσμιο χώρο». Εμπνέεστε απ’ όσα συμβαίνουν γύρω σας… εικαστικά ακολουθείτε και δημιουργείτε αναλόγως της επικαιρότητας ή περιμένετε να κατασταλάξει κάτι μέσα σας: «Όχι, η επικαιρότητα αν δεν χωνευτεί μέσα μου, δεν έχει σημασία, δεν θα κάνω κάτι που είναι του σήμερα, του χτες και του αύριο. Είναι σημαντικός ο χρόνος σε πολλά επίπεδα». Υπάρχει κάτι που σας απασχολεί περισσότερο για να καταπιαστείτε καλλιτεχνικά; «Είναι όλα συνδυασμένα. Όλα όσα συμβαίνουν γύρω μου με ενδιαφέρουν».

«Η επικαιρότητα, αν δεν χωνευτεί μέσα μου, δεν έχει σημασία, δεν θα κάνω κάτι που είναι του σήμερα, του χτες και του αύριο. Είναι σημαντικός ο χρόνος σε πολλά επίπεδα» λέει ο Νίκος Κουρούσιης στην «Κ».

Η εικαστική γλώσσα

Για τη νέα έκθεσή του ο Νίκος Κουρούσιης μού λέει: «Η σειρά έργων που δημιούργησα γι’ αυτή την έκθεση είναι αφιερωμένη στους αρχαίους φιλοσόφους. Πάντοτε είχα επαφή με φιλοσόφους που επηρέασαν τον τρόπο σκέψης μου» και συμπληρώνει πως η βάση των έργων της έκθεσης είναι η γεωμετρία. Τον ρωτώ τι έχει κερδίσει από τη μελέτη της φιλοσοφίας, την αίσθηση του χώρου, την αίσθηση του χρόνου, όπως και ο τίτλος της έκθεσης; «Μου έχουν δώσει την αίσθηση της ύπαρξής μου. Της ολοκλήρωσής μου ως ατόμου».

Η δημιουργία ενός έργου είναι μία βιωματική διαδικασία… Είναι μια διαδικασία που ολοκληρώνει έναν κύκλο. Μετά ξεκινάει πάντα κάτι καινούργιο ή κάτι που χτίζεται πάνω στην εικαστική γλώσσα που έχει αναπτύξει ο δημιουργός: «Χτίζεται συνέχεια. Πάντοτε υπάρχει μια συνεχεία σε αυτά που κάνω. Αν δείτε τη δουλειά μου πριν από 10-20 χρόνια θα δείτε ότι η γραφή μου είναι η ίδια. Το έργο αναπτύσσεται»… Άρα δεν νιώθετε την ανάγκη να κάνετε κάτι εντελώς διαφορετικό ή κάτι εντελώς καινούργιο απλώς για να είστε σύγχρονος. «Το καινούργιο πηγάζει από την ιδέα. Οι καταστάσεις αλλάζουν. Εξελίσσονται όλα γύρω μου, αλλά η εικαστική γλώσσα μου παραμένει η ίδια». Επιστρέφω στα μέσα που ο καλλιτέχνης χρησιμοποιεί: «Έχω μια ελευθερία στα μέσα, στις φόρμες, στο σχήμα, στο χρώμα. Όλα αυτά είναι μια ελευθερία που έχω, για να εκφράσω την ιδέα μου, δεν έχω περιορισμούς».

Θεατής και καλλιτέχνης

Πώς γίνεται να αφορά τον θεατή το έργο, ρωτώ τον Νίκο Κουρούσιη: «Ο θεατής ανάλογα με την παιδεία του επικοινωνεί ή δεν επικοινωνεί με το έργο ενός καλλιτέχνη. Είναι θέμα παιδείας. Είναι μια γλώσσα που μαθαίνεται, βιώνεται. Αν δεν έχεις ασχοληθεί καθόλου δεν επικοινωνείς. Χρειάζεται και ο θεατής που επικοινωνεί με το κάθε έργο να είναι ώριμος». Ποια είναι όμως η ευθύνη του καλλιτέχνη απέναντι στον θεατή ή δεν έχει καμία ευθύνη; «Για μένα δεν έχει καμία ευθύνη απέναντι στον θεατή, ως καλλιτέχνης έχω ευθύνη απέναντι στις ιδέες μου, στο έργο που θέλω να κάνω, στις τελειότητά του ή στις ατέλειές του». Ο καλλιτέχνης δεν οφείλει να είναι όσο το δυνατόν πιο ανοιχτός προς τον θεατή, όμως; «Για εμένα όχι. Ο θεατής είναι μια γενική έννοια. Εξαρτάται πάντα πόσο μυημένος είναι ο θεατής στην οποιαδήποτε εικαστική γλώσσα. Αν δεν είσαι μυημένος στα εικαστικά, στην τέχνη και είσαι “τυφλός”, δεν θα επικοινωνήσεις εύκολα» και συμπληρώνει «Τώρα με τη σύγχρονη τέχνη όπου όλα αλλάζουν, πρέπει κάποιος να παρακολουθεί τις εξελίξεις, να είναι ενημερωμένος για το τι συμβαίνει γύρω από την τέχνη. Δηλαδή είναι ένα μάθημα που μαθαίνεις». Δεν υπάρχει ο κίνδυνος να καταστήσει την τέχνη ελιτίστικη, δηλαδή μόνο για όσους ξέρουν. «Κατά τη γνώμη μου όχι. Ο καλλιτέχνης πρέπει να κάνει αυτό που πιστεύει, εγώ τουλάχιστον κάνω αυτό που νιώθω, όπως εμπνέομαι και το δημιουργώ και το εκθέτω στον κόσμο, με μια γλώσσα δική μου»... «Το τελικό αποτέλεσμα είναι διεργασίες εσωτερικές του ανθρώπου που δημιουργεί και δημιουργεί με τον δικό του τρόπο, με τη δική του έκφραση, μέσα από εμπειρίες. Αυτό είναι το πιο σημαντικό. Αν το κατανοήσει κάποιος ή αν δεν το κατανοήσει δεν είναι ευθύνη του καλλιτέχνη».

Παρατηρώ στον κ. Κουρούσιη ότι προτιμάει στα έργα του το κόκκινο χρώμα. Το βαθύ κόκκινο είναι κάτι που σας χαρακτηρίζει ως καλλιτέχνη, του λέω… «Ναι, μου αρέσει το κόκκινο. Δεν το ανέλυσα ποτέ». Έρχεται μάλλον αυθόρμητα του λέω, τι σημαίνει όμως αυθόρμητο στην τέχνη; «Υπάρχουν καλλιτέχνες που εκφράζονται μόνο αυθόρμητα, όπως νιώθουν εκείνη τη στιγμή»… εσείς έχετε λειτουργήσει αυθόρμητα ποτέ ως καλλιτέχνης; «Όχι». Χρειάζεστε ύλη, χώρο, χρόνο... «Ναι. Μία φορά έχω κάνει κάτι αυθόρμητο. Ήταν με αφορμή την επίθεση Ισραηλινών στον καταυλισμό Σάμπρα και Σατίλα στον Λίβανο», που και πάλι όπως μου εξηγεί η πρώτη αυθόρμητη αντίδρασή του, έδωσε τη βάση του έργου, αλλά λειτούργησε η άλλη διάστασή του, εμπνέεται από τον κόσμο γύρω του, αλλά χρειάζεται και το χώνεμα, «Ναι, εκείνη τη στιγμή ήταν η δική μου σωματική ένταση, η πνευματική αντίδρασή μου, έκανα αυτή την πράξη για να απελευθερωθώ από τούτη την κατάσταση. Ήταν μια δική μου απελευθέρωση. Την άλλη ημέρα λειτούργησε το βλέμμα μου και άρχισα να σκέφτομαι και οπτικά. Σιγά-σιγά δημιούργησα ένα έργο το οποίο είναι στο μουσείο μου στο Μιτσερό και είναι αφιερωμένο στους Παλαιστίνιους».

Δράττομαι της ευκαιρίας και τον ρωτώ ποιος πρέπει να είναι ο ρόλος του καλλιτέχνη στα σύγχρονα ζητήματα. Πρέπει να έχει ρόλο ακτιβιστικό, καταγγελτικό: «Ο ρόλος του καλλιτέχνη είναι να μπορεί να μεταφράζει τις εμπνεύσεις του σε δημιουργία, είτε σε χαρτί είτε σε γλυπτό, κ.λπ. και να το παρουσιάζει στον κόσμο και να επικοινωνεί με αυτό». Κλείνοντας την κουβέντα μας τον ρωτώ: Ποιο είναι το μεγαλύτερο δώρο που σας έχει προσφέρει η Τέχνη; «Μου έχει προσφέρει εμπειρίες, βιώματα και ακόμα αναζητώ την Ιθάκη μου, για να θυμηθώ τον Καβάφη».

Πληροφορίες

Alpha C.K. Art Gallery, Νίκος Κουρούσιης, «Ύλη, χώρος, χρόνος», Alpha C.K. Art Gallery, Μακαρίου και Παπανικολή, Λευκωσία. Διάρκεια έως 2 Νοεμβρίου.