Τομά Ζολί: Ο σκηνοθέτης της τελετής που δίχασε τον πλανήτη

Δημήτρης Αθηνάκης

Είχε βάλει σκοπό της ζωής του να αφεθεί στη μαγεία του θεάτρου πάση θυσία. Οι γονείς του –ο τυπογράφος πατέρας και η νοσηλεύτρια μητέρα–, στο μικρό νορμανδικό χωριό όπου μεγάλωνε, δεν είχαν ουδεμία σχέση με τα θεάματα, παρά μόνο με τον κινηματογράφο, κι αυτό δύο φορές τον χρόνο. Για τον Τομά Ζολί, τον 42χρονο καλλιτεχνικό διευθυντή των τελετών έναρξης και λήξης των Ολυμπιακών Αγώνων του Παρισιού, το σανίδι ήταν ένας αδήριτος στόχος, παρότι είχε εξ απαλών ονύχων ειδικευτεί στο ψάρεμα και στις βόλτες στο δάσος.

Δεν είχε, όμως, φανταστεί ότι θα του χαρίζονταν έξι χιλιόμετρα στον Σηκουάνα, στις βόρειες όχθες του οποίου είχε μεγαλώσει, προκειμένου να ξεδιπλώσει τις γνώσεις και το ταλέντο του – κυρίως τη φαντασία για το τι είναι η Γαλλία και πώς οφείλει να παρουσιάσει την ιστορία και την ουσία της χώρας του σε δισεκατομμύρια ανθρώπους σε όλο τον πλανήτη. Ισως, βέβαια, είχε κατά νου ότι θα προκαλέσει αντιδράσεις, που άλλες θα τον αποθέωναν και άλλες θα τον έστελναν στο θεατρικό πυρ το εξώτερον. Το ρίσκο, ωστόσο, κυλάει στο αίμα του, όπως λέει ο ίδιος.

Ισως είχε κατά νου ότι θα προκαλέσει αντιδράσεις, που άλλες θα τον αποθέωναν και άλλες θα τον έστελναν στο θεατρικό πυρ το εξώτερον. Το ρίσκο, ωστόσο, κυλάει στο αίμα του, όπως λέει ο ίδιος.

Εξάλλου, δεν έχει σταματήσει ποτέ να πειραματίζεται, να προσπαθεί, να εντυπωσιάζει, αλλά και, από καιρούς εις καιρόν, να απογοητεύει. Οπως δεν έχει πάψει να εμπλέκει με γενναιοδωρία και σεβασμό τους συνεργάτες του σε κάθε νέο του εγχείρημα. Απλώς, αυτή τη φορά, επρόκειτο για το μεγαλύτερο έως τώρα της καριέρας του – μία πρόκληση που συνήθως βιώνεται άπαξ σε τούτη τη ζωή.

Η πρόκληση, βέβαια, σε μία ήδη προκλητική τελετή έναρξης με μεγάλο ρίσκο αφού ήταν η πρώτη που έγινε εκτός ολυμπιακού σταδίου, είχε ξεκινήσει από την πρώτη ημέρα της απόφασης της διοργανώτριας αρχής των Αγώνων να του αναθέσει αυτό το τεράστιο πρότζεκτ: πώς θα κάνει πρόβες για την παρουσίαση στις όχθες του Σηκουάνα και τα παρακείμενα κτίρια χωρίς… τις όχθες και τα κτίρια, αφού σε μια τέτοια περίπτωση θα τίναζε κάθε μέτρο ασφαλείας στον αέρα αποκαλύπτοντάς το;

Αστείρευτη φαντασία, μεγάλες προσδοκίες



Μέχρι να φτάσει, εντούτοις, στην 26η Ιουλίου 2024, ο Τομά Ζολί διέγραψε μία –ολιγόχρονη μεν, εντυπωσιακή δε– πορεία στο γαλλικό θέατρο. Γεννημένος τον Φεβρουάριο του 1982 σε μία πολίχνη στα περίχωρα της νορμανδικής Ρουέν, από περίπου τα 11 χρόνια του έκανε μαθήματα θεάτρου και ανέβαινε στις σκηνές της γενέτειράς του. Βασικός του άξονας, η αστείρευτη φαντασία και οι μεγάλες προσδοκίες του. Ανέβαζε, ως έφηβος, όπερες και δράματα που βασίζονταν στην ιστορία, αλλά το μυαλό του τα διάνθιζε με φανταστικές εκδοχές· όπως, για παράδειγμα, όταν είχε αποφάσει να ανεβάσει ένα έργο όπου ο ίδιος είχε υποδυθεί την Κλεοπάτρα. Την έμπνευσή του για να καταδυθεί στο θέατρο την είχε εντοπίσει, σύμφωνα με τη Libération, χάρη σε μία κωμική συλλογή θεατρικών έργων του Πιερ Γκριπαρί, με τον τίτλο «Sept Farces pour écoliers» («Επτά φάρσες για μαθητές», 1988), όπου εξετάζει, με χιούμορ και πηγαίο σαρκασμό, εκφάνσεις της ζωής των εφήβων, γραμμένες για να ανεβαίνουν σε σχολικές σκηνές.

Από εκεί και πέρα, τα πράγματα πήραν σχεδόν ενστικτωδώς τον δρόμο τους. Τελειώνοντας το λύκειο, όπου προφανώς ειδικεύθηκε στο θέατρο, συνέχισε με σπουδές στο Πανεπιστήμιο της Καέν, όπου είχε δημιουργήσει τον δικό του θίασο. Δεν σταμάτησε εκεί· το Εθνικό Θέατρο της Βρετάνης ήταν το επόμενο βήμα, όπου, μάλιστα, του είχε δοθεί η ευκαιρία να δοκιμαστεί στη σκηνοθεσία. Η σχολή αυτή, μεταξύ άλλων, τον απελευθέρωσε καλλιτεχνικά αλλά και υπαρξιακά, καθώς του επέτρεψε, όπως έχει πει στη Vogue, να απενοχοποιήσει τον συνδυασμό ορισμένων αδυναμιών του: του Ουόλτ Ουίτμαν, του Τζουζέπε Βέρντι και των Spice Girls.

Το Εθνικό Θέατρο της Βρετάνης τον απελευθέρωσε όσον αφορά ορισμένες ετερόκλητες αδυναμίες του, όπως ο Ουόλτ Ουίτμαν, ο Τζουζέπε Βέρντι και οι Spice Girls.

Αφού τελείωσαν οι σπουδές του, σειρά είχε ο πρώτος του επαγγελματικός θίασος, τον οποίο είχε ονομάσει La Piccola Familia. Εχει ανεβάσει πολλές παραστάσεις στα δημοφιλέστερα φεστιβάλ της χώρας του και στον γαλλόφωνο κόσμο, ενώ έχει, φυσικά, συμμετάσχει και ως ηθοποιός σε πλήθος εξ αυτών.

Το μεγάλο «μπαμ», βέβαια, έγινε το 2014, όταν σε ηλικία 32 ετών αναμετρήθηκε με τον Σαίξπηρ αλλά και… την υπομονή του κοινού. Εκείνη τη χρονιά, ανέβασε στην Αβινιόν, στο Παλάτι των Παπών, τη σαιξπηρική τριλογία «Ερρίκος Στ΄», μία παράσταση που διαρκούσε 18 ώρες – από τις 10 το πρωί έως τις 4 το ξημέρωμα της επομένης, όπου είχαν κινητοποιηθεί 150 διαφορετικοί χαρακτήρες. Ολοι έκαναν λόγο για το «Game of Thrones» του θεάτρου.

Ενας Σαίξπηρ 24 ωρών

Οι προσπάθειές του δεν θα σταματούσαν εκεί. Εχοντας στο μεταξύ αναλάβει, από το 2020, τη διεύθυνση του Εθνικού Κέντρου Δράματος της Ανζέ και το ανέβασμα του «Ρωμαίου και της Ιουλιέτας» στην Οπερα της Βαστίλλης, το 2022 ήταν, όπως όλα έδειξαν, χρονιά-σταθμός· ανέβασε μία «ξεχασμένη» γαλλοκαναδική πανκ-ροκ όπερα –το «Starmania» του 1976, σε μουσική Μισέλ Μπερζέρ και στίχους του Λικ Πλαμοντόν– σε πείσμα όσων έλεγαν ότι θα πάει… αδιάβαστο.

Το πρότζεκτ των Αγώνων είναι τόσο γιγάντιο, που μπορώ είτε να πανικοβληθώ αμέσως και να καταρρεύσω ακριβώς εδώ μπροστά σας είτε να μάθω να διατηρώ ένα είδος απόστασης και να κάνω τα πράγματα με σταθερότητα.

Ωστόσο, αυτό που και πάλι άφησε τον κόσμο με το στόμα ανοιχτό ήταν η επαναπαρουσίαση της σαιξπηρικής τριλογίας του «Ερρίκου Στ΄», στην οποία πρόσθεσε τον «Ριχάρδο Γ΄», που υποδύθηκε ο ίδιος, αλλά και… έξι επιπλέον ώρες. Επί 24 ώρες, με το «H6R3» όπως ήταν ο τίτλος της παράστασης, ο Τομά Ζολί υποδείκνυε τη μετάβαση από τον σεβαστό βασιλιά στο τερατώδη μονάρχη και αποδείκνυε ότι δεν θα τον σταματήσει τίποτα και ποτέ από το να φαντάζεται και να δημιουργεί μεγάλα έργα – κυριολεκτικά και μεταφορικά. Δεν είναι τυχαίο ότι η παράσταση αυτή έγινε σειρά ντοκιμαντέρ για τη γαλλική τηλεόραση.

Το 2022, όμως, ήταν χρονιά-σταθμός και για έναν τρίτο λόγο, μάλλον τον σημαντικότερο της μέχρι τούδε καριέρας του: του είχε ανακοινωθεί η ανάθεση της καλλιτεχνικής διεύθυνσης των τελετών έναρξης και λήξης των Ολυμπιακών Αγώνων του Παρισιού. «Για να είμαι απόλυτα ειλικρινής μαζί σας, ανησυχώ για 10.000 πράγματα. Στην πραγματικότητα, αυτό το πρότζεκτ είναι τόσο γιγάντιο, που μπορώ είτε να πανικοβληθώ αμέσως και να καταρρεύσω ακριβώς εδώ μπροστά σας είτε να μάθω να διατηρώ ένα είδος απόστασης και να κάνω τα πράγματα με σταθερότητα», όπως έχει εξομολογηθεί στη Vogue.

Manga, βιντεοπαιχνίδια και ποπ κουλτούρα

Ανάμεσα σε όλα αυτά, ο άνθρωπος που πιστεύει στο ρίσκο και στον πειραματισμό όσο ελάχιστοι, διαβάζει manga και παίζει βιντεοπαιχνίδια για να ξεχαστεί. Η βλέπει ποπ εκπομπές στην τηλεόραση, αλλά το μυαλό του ασχολείται με το πώς έγινε η παραγωγή του σόου που βλέπει εκείνη τη στιγμή: τα σκηνικά, τα κοστούμια, τον ήχο, τους φωτισμούς. Τα φώτα, μάλιστα, ενδιαφέρουν ιδιαιτέρως τον Τομά Ζολί, καθώς είναι πολλές οι φορές που υπογράφει τους φωτισμούς των δικών του παραγωγών, όπως αναφέρει το ίδιο δημοσίευμα.

Αν αποπειραθεί κανείς να συνδέσει όσα διαμείφθηκαν μπροστά μας την περασμένη Παρασκευή, θα δει το αποτέλεσμα να εμφορείται απ’ όσα συνιστούν τον Τομά Ζολί ως καλλιτέχνη και προσωπικότητα – ακόμα και η διάρκεια της τελετής.

Αυτός ο εξαντρίκ νους, λοιπόν, που πιστεύει ακράδαντα στη ρήση του Σενέκα ότι δεν τολμούμε επειδή τα πράγματα είναι δύσκολα, αλλά τα πράγματα είναι δύσκολα επειδή δεν τολμούμε, κατάφερε για άλλη μία φορά να σηκώσει κουρνιαχτό με το υπερθέαμα που δημιούργησε για την έναρξη των 33ων Ολυμπιακών Αγώνων της σύγχρονης εποχής.

Αν αποπειραθεί κανείς να συνδέσει όσα διαμείφθηκαν μπροστά μας την περασμένη Παρασκευή, θα δει το αποτέλεσμα να εμφορείται απ’ όσα συνιστούν τον Τομά Ζολί ως καλλιτέχνη και προσωπικότητα – ακόμα και η διάρκεια της τελετής. Στον χορό και τη μουσική (ήθελε να τα σπουδάσει και τα δύο, αλλά τελικά δεν τα είχε πάει και τόσο καλά) συνδύασε πλείστα όσα ήδη, με μια ιδιαίτερη προτίμηση στις διασκευές και τις αναπάντεχες εκτελέσεις· ακόμα και η επιλογή της Lady Gaga δεν ήταν διόλου για λόγους εντυπωσιασμού· πιστεύει στο μεγαλείο της. Η γαλλική ιστορία, αυτή η κοιτίδα της σκέψης, της ελευθερίας, της ισότητας, της αδελφότητας, της δημοκρατίας, μεταμορφώθηκε σε όπερα, σε κωμωδία, σε πρόκληση που δεν φοβάται να μιλήσει για το πώς «εδώ που φθάσαμε, λίγο δεν είναι», παραφράζοντας τον Καβάφη.

«Πίτερ Παν του θεάτρου»

«Η Γαλλία είναι μια ιστορία που δεν σταματά ποτέ να δομείται, να αποδομείται και να αναδομείται. Παραμένει ζωντανή. Αυτή η δυναμική τροφοδοτεί τη φήμη της χώρας για διαμαρτυρίες και απεργίες – εκδηλώσεις της συνεχούς επανεξέτασης της ταυτότητας και των αξιών της Γαλλίας», είναι τα λόγια του.

Θέλησα να στείλω ένα μήνυμα αγάπης και συμπερίληψης και σε καμία περίπτωση να διχάσω τους ανθρώπους. Και με αυτό ως οδηγό, ο Τομά Ζολί –που καθηγητής του είχε κάποτε ονομάσει «Πίτερ Παν του θεάτρου»– σόκαρε, περιέπαιξε τα κλισέ που συνοδεύουν τη χώρα και την πρωτεύουσά της, αφηγήθηκε την ίδια τη Γαλλία με τον δικό του τρόπο, προκάλεσε, ιδίως με τον βακχικό μυστικό δείπνο ή τις υπόνοιες περί ερωτικού τριγώνου με δύο cis και ένα τρανς άτομο, αλλά είναι πεπεισμένος, όπως είπε σε συνέντευξη Τύπου, ότι στην τελετή έναρξης όλα είχαν να κάνουν «με τις ιδέες της δημοκρατίας, της ενσωμάτωσης, της τρυφερότητας, της γενναιοδωρίας και της αλληλεγγύης που χρειαζόμαστε απεγνωσμένα. Θέλησα να στείλω ένα μήνυμα αγάπης και συμπερίληψης και σε καμία περίπτωση να διχάσω τους ανθρώπους».

Και έκλεισε με τον αγαπημένο του Σενέκα: Ζωή δεν είναι να περιμένεις να περάσουν οι καταιγίδες, αλλά να μάθεις να χορεύεις στη βροχή.