Του Γιάννη Ιωάννου
Μπορεί σε Λευκωσία και Αθήνα η προσφυγική κρίση να δημιουργεί την αίσθηση των «δύο μέτρων και σταθμών» ως προς τις κυρώσεις στην Λευκορωσία του Λουκασένκο για την εργαλειοποίηση των προσφύγων –έναντι της κρίσης του Έβρου, στις αρχές του 2021, και της αντίστοιχης εργαλειοποίησης ανθρώπων από την Τουρκία του Ερντογάν, ωστόσο στην ανατολική πλευρά των συνόρων Δύσης-Ρωσίας τα πράγματα είναι πιο πολύπλοκα. Το Μινσκ έπαιξε, από τον περασμένο Μάιο, το χαρτί της προσφυγικής κρίσης στην μεθόριο Πολωνίας-Λευκορωσίας με έναν τρόπο πανομοιότυπο με την κρίση του Έβρου. Εκδίδοντας βίζες προσφύγων από ασφαλείς χώρες όπως τα ΗΑΕ ή η Τουρκία αλλά κι από το Ιράκ μετακίνησε πληθυσμό εντός της χώρας της κι από εκεί τον προέτρεψε να κινηθεί προς τα σύνορα της ΕΕ. Την τρέχουσα εικόνα των ταλαίπωρων ανθρώπων στα παγωμένα δάση της λευκορωσικής μεθορίου αλλά και η εικόνα συγκρούσεων με την πολωνική συνοριοφυλακή από άτομα που δείχνουν διαφορετικού προφίλ συμπληρώνει η απευθείας άφιξή τους από τα αεροδρόμια της Κωνσταντινούπολης, της Μόσχας, του Ντουμπάι και του Ερμπίλ –με την Λιθουανία να συμφωνεί μάλιστα προ μηνών –απευθείας με το Ιράκ- το πάγωμα πτήσεων με κατεύθυνση το Βίλνιους. Με αυτό τον τρόπο, ο Λουκασένκο –που επιβίωσε από μια σκληρή πολιτική κόντρα με την Δύση τον περασμένο χρόνο- και εκδικείται την Ευρώπη και υπενθυμίζει πως στην άλλη πλευρά του ανατολικού συνόρου του ΝΑΤΟ, η Ρωσία –με τρόπο παρεμφερή με την Τουρκία- βλέπει το μεταναστευτικό ως ένα εργαλείο υβριδικού πολέμου για να αποσταθεροποιήσει την Ευρώπη εκ των έσω.
Τι να αναμένουμε
Η τρέχουσα κρίση θα οδηγήσει αναπόφευκτα σε ένα νέο γύρο κυρώσεων προς την Λευκορωσία. Τον πέμπτο κατά σειρά. Το ζήτημα των κυρώσεων προς το καθεστώς Λουκασένκο είναι επίσης μια πολύπλοκη διαδικασία για τις Βρυξέλλες:
• Περνάει μέσα από την... Ρουμανία, την Δανία και την Ιρλανδία όσον αφορά τις λευκορωσικές αερογραμμές (σ.σ. εταιρείες από τις εν λόγω χώρες εποινικιάζουν αεροσκάφη της Belavia)
• Αποκτά στρατηγικό χαρακτήρα, πέραν των θεματικών κυρώσεων, μιας και στην μεταφορά ανθρώπων προς το Μινσκ εμπλέκονται συγκεκριμένοι αξιωματούχοι του καθεστώτος Λουκασένκο, όπως ο ΥΠΕΞ της χώρας Vladimir Makei
• Αποτελεί και ζήτημα ενδοκοινοτικού διαλόγου δεδομένου πως μέρος της βιομηχανίας ποτάσσας (καυστικό κάλιο για βιομηχανική κρίση) της Λευκορωσίας αποτελεί αντικείμενο –ακόμη και εν μέσω κυρώσεων- εξαγωγών σε χώρες της ΕΕ
Ωστόσο στην περίπτωση της πρόσφατης κρίσης ένας νέος γύρος κυρώσεων θα είναι fast-track (σ.σ. εξάγει χρήσιμα συμπεράσματα για την αποτυχία της Λευκωσίας εδώ και δύο χρόνια να επιβάλλει κυρώσεις στην Τουρκία για τις έκνομες ενέργειές της) κι αναμένεται να τεθεί στο Συμβούλιο ΥΠΕΞ στις 15 Νοεμβρίου και να γίνει αποδεκτός –χωρίς διαβούλευση- το πρώτο δεκαήμερο του Δεκεμβρίου. Φυσικά, η επιβολή κυρώσεων δεν θα επιφέρει σημαντικό, περαιτέρω, κόστος στην Λευκορωσία του Λουκασένκο. Αποτελεί όμως μια συμβολική νίκη και ένα ισχυρό σινιάλο της ΕΕ προς την Μόσχα. Η τελευταία, ειρήσθω εν παρόδω, πέραν του να κουνήσει το δάχτυλο προς τις Βρυξέλλες και την Βαρσοβία δεν θα επιτρέψει στον δορυφόρο της Λουκασένκο να προβεί σε υπερχείλιση της κρίσης σε ένα θερμό επεισόδειο στα σύνορα Λευκορωσίας-Δύσης και θα τον συγκρατήσει. Ακριβώς γιατί στο εν λόγω σημείο η αποτροπή ΝΑΤΟ-Μόσχας δουλεύει αποτελεσματικά.
Ευκαιρία για Ερντογάν
Όσο κι αν ακούγεται παράξενο η εμπλοκή της Turkish Airlines στην μεταφορά προσφύγων, απευθείας προς το Μινσκ μέσω Κωνσταντινούπολης ή Μόσχας, μπορεί να οφελήσει τον Ερντογάν στην παρούσα συγκυρία: H Πολωνία αν και αρχικά διαμαρτυρήθηκε έντονα για τις ενέργειες Μινσκ-Μόσχας και διατηρώντας άριστες σχέσεις με την Τουρκία δεν απέφυγε, τελικά, να φωτογραφήσει και την Τουρκία. Ωστόσο μια διαβούλευση μεταξύ Πολωνίας-Βρυξελλών και Λιθουανίας με την Τουρκία για να απαγορεύσει πτήσεις προς το Μινσκ ή την Μόσχα που θα παραλαμβάνουν παράτυπους μετανάστες πρέπει να θεωρείται δεδομένη στην βάση δύο στοιχείων:
• Στο πως η Άγκυρα, συναλλακτικά, θα επιδείξει καλά νατοϊκά αντανακλαστικά και θα συνεργαστεί προκειμένου μελλοντικά να αναθεωρήσει (λαμβάνοντας χρήματα) την συμφωνία του 2016 για το προσφυγικό
• Στο πως η Άγκυρα επιδεικνύοντας καλή συνεργασία για την εν λόγω προσφυγική κρίση με την ΕΕ θα επιδιώξει να επαυξήσει τις πωλήσεις drones στις χώρες της Βαλτικής (σ.σ. μέλη του ΝΑΤΟ επίσης). Η Πολωνία υπήρξε η πρώτη χώρα που απέκτησε τουρκικά drones Bayraktar TB-2 και η Λιθουανία φαίνεται να βρίσκεται σε προχωρημένες διαπραγματεύσεις –κι ως εκ τούτου θα ακολουθήσει
Η ΕΕ θα σκληρύνει
Με ότι αυτό συνεπάγεται για την ανθρωπιστική διάσταση της μετακίνησης προσφύγων από την Τουρκία προς χώρες της ΕΕ όπως η Ελλάδα και η Κύπρος, η τρέχουσα κρίση στα σύνορα Πολωνίας-Λευκορωσίας θα σκληρύνει, αισθητά, την στάση της Ευρωπαϊκής Ένωσης στο προσφυγικό/μεταναστευτικό. Η τάση που επικρατεί εδώ μοιράζεται μεταξύ της σιωπηρής έγκρισης της Γερμανίας για χτίσιμο εμποδίων (τειχών) στα χερσαία σύνορα της Ευρώπης (σ.σ. χωρίς ωστόσο ευρωπαϊκή χρηματοδότηση όπως το χαρακτηριστικό παράδειγμα του φράκτη στον Έβρο) και της κοινής αποδοχής μεταξύ σχεδόν όλων των κρατών-μελών για διαχείριση του προσφυγικού «όσο πιο μακριά από την Ευρώπη». Στα πλαίσια του τελευταίου εντάσσεται και η αυξανόμενη τάση της ΕΕ να διαβουλεύεται με χώρες όπως η Τουρκία ή το Ιράκ προκειμένου να συγκρατεί την απευθείας μετακίνηση προσφύγων προς τα σύνορά της. Οι Βρυξέλλες θέλουν, με κάθε κόστος, να αποτρέψουν μια κρίση αντίστοιχη του 2015-2016 αλλά και μια μελλοντική κρίση λόγω Λιβάνου ή Αφγανιστάν και σιωπηρά θα αποδεκτούν μέχρι κι αμφιλεγόμενες πρακτικές όπως η παράνομη επαναπροώθηση ή οι συνομιλίες κρατών-μελών με ηγέτες κρατών στην Μέση Ανατολή ή την Αφρική που δεν... φημίζονται για τις δημοκρατικές τους πρακτικές.
Για την Κύπρο, που έθεσε το ζήτημα της συννενόησης με τρίτες χώρες ως προς την επαναπροώθηση προσφύγων, η εν λόγω εξέλιξη ευνοεί την αποσυμφόρηση των κέντρων φιλοξενίας μεταναστών αλλά και την επιχειρηματολογία για περαιτέρω πιέσεις προς την Τουρκία (σ.σ. που θέλουμε να κηρυχτεί ως ασφαλής χώρα όπως διαφάνηκε κι από την χθεσινή σύσκεψη). Ωστόσο επιμέρους ζητήματα παραβίασης του Διεθνούς Δικαίου αναπόφευκτα θα προκύψουν. Σε ένα ζήτημα, όπως το προσφυγικό/μεταναστευτικό, που εξ’ ορισμού η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν έχει βρει μια συλλογική, αποτελεσματική κι ανθρωποκεντρική λύση αντιμετώπισής του. Μέχρι την.. επόμενη κρίση.
