Επειτα από έναν και πλέον χρόνο πολέμου στη Λωρίδα της Γάζας, το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο εξέδωσε εντάλματα σύλληψης σε βάρος του Ισραηλινού πρωθυπουργού Μπενιαμίν Νετανιάχου και του πρώην υπουργού Άμυνας Γιοάβ Γκάλαντ, τους οποίους θεωρεί υπεύθυνους για εγκλήματα πολέμου και εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας.
Η απόφαση, αναμενόμενη για πολλούς, πρωτοφανής για άλλους, προκάλεσε την οργή του Ισραήλ, αλλά και πολλών ηγετών του κόσμου.
Ωστόσο, τι σημαίνουν πρακτικά για τον συνεχιζόμενο πόλεμο στη Γάζα και πόσο πιθανή είναι στην πραγματικότητα η σύλληψη ενός εν ενεργεία πρωθυπουργού κράτους;
Ποιες είναι οι κατηγορίες;
Σύμφωνα με την απόφαση του ΔΠΔ, υπάρχουν «εύλογες αιτίες» να πιστεύει ότι οι Νετανιάχου και Γκάλαντ είναι «ποινικά υπεύθυνοι» ιδίως για το έγκλημα της χρήσης του λιμού ως μέσου πολέμου, εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας, το έγκλημα της δολοφονίας, το έγκλημα του διωγμού και άλλες απάνθρωπες ενέργειες.
Οι δυο άνδρες, πάντα σύμφωνα με το ΔΠΔ, «εκ προθέσεως και εσκεμμένα στέρησαν από τον άμαχο πληθυσμό αγαθά απόλυτα απαραίτητα για την επιβίωσή του», ιδίως την τροφή, το νερό, φάρμακα, καύσιμα, ηλεκτρικό ρεύμα.
Η κατάσταση αυτή οδήγησε σε «συνθήκες διαβίωσης υπολογισμένες για να προκληθεί η καταστροφή μέρους του άμαχου πληθυσμού στη Γάζα», σύμφωνα με το Δικαστήριο, που πάντως σημειώνει πως δεν έχουν ακόμη συγκεντρωθεί τεκμήρια «για το έγκλημα της εξόντωσης».
Το ΔΠΔ με έδρα τη Χάγη που διερευνά και ασκεί διώξεις σε άτομα ύποπτα για εγκλήματα πολέμου, είναι διαφορετικό από το Διεθνές Δικαστήριο των Ηνωμένων Εθνών που αποφασίζει για διαφορές μεταξύ κρατών, αλλά δεν μπορεί να ασκήσει διώξεις σε φυσικά πρόσωπα – Φωτ.: AP Photo/Peter Dejong, File
Ενταλμα σύλληψης εκδόθηκε σε βάρος και του Μοχάμεντ Ντέιφ, του επικεφαλής του στρατιωτικού βραχίονα της Χαμάς και φερόμενου «αρχιτέκτονα» της επίθεσης κατά του Ισραήλ στις 7 Οκτωβρίου. Σύμφωνα με τον ισραηλινό στρατό, ο Ντέιφ σκοτώθηκε σε βομβαρδισμό τη 13η Ιουλίου στη νότια Λωρίδα της Γάζας, θάνατο που η Χαμάς διαψεύδει.
Τι σημαίνουν πρακτικά τα εντάλματα;
Το δικαστήριο εξέδωσε εντάλματα σύλληψης για «εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας και εγκλήματα πολέμου που διαπράχθηκαν τουλάχιστον από τις 8 Οκτωβρίου του 2023 έως (τουλάχιστον) τις 20 Μαΐου του 2024», την περίοδο δηλαδή από την έναρξη του πολέμου στη Γάζα έως τη στιγμή που ο εισαγγελέας του ΔΠΔ αιτήθηκε τα εντάλματα.
Το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο που εδρεύει στη Χάγη, ιδρύθηκε το 2002 ως το δικαιικό μέσο λογοδοσίας ατόμων που ευθύνονται για θηριωδίες, όπως η γενοκτονία, τα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας και τα εγκλήματα πολέμου. Το ΔΠΔ -που διερευνά και ασκεί διώξεις σε άτομα ύποπτα για εγκλήματα πολέμου- είναι διαφορετικό σώμα από το Διεθνές Δικαστήριο των Ηνωμένων Εθνών που αποφασίζει για διαφορές μεταξύ κρατών, αλλά δεν μπορεί να ασκήσει διώξεις σε φυσικά πρόσωπα.
To Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο δεν διαθέτει αστυνομική δύναμη, ως εκ τούτου βασίζεται στα 124 κράτη μέλη του για την εκτέλεση των ενταλμάτων σύλληψης.
Οι Νετανιάχου και Γκάλαντ, σε βάρος των οποίων εκκρεμεί από χθες ένταλμα σύλληψης, δεν κινδυνεύουν να συλληφθούν στο Ισραήλ, παρά μόνο σε κράτος μέλος του ΔΠΔ που θα επιλέξει να εκτελέσει το ένταλμα.
Επιπλέον, το Δικαστήριο, πλην ελαχίστων εξαιρέσεων, δεν δικάζει τους κατηγορούμενους ερήμην, πράγμα που σημαίνει ότι ο Νετανιάχου και ο Γκαλάντ πιθανόν να μην αντιμετωπίσουν δίκη, εκτός εάν ταξιδέψουν σε κράτος μέλος του ΔΠΔ, συλληφθούν και προσαχθούν στη Χάγη.
Ενώ οι πιθανότητες για κάτι τέτοιο είναι εξαιρετικά περιορισμένες, τα εντάλματα αποτελούν «κηλίδα» για τον πρωθυπουργό και τον πρώην υπουργό Αμυνας, απειλώντας να ωθήσουν το Ισραήλ σε περαιτέρω διεθνή απομόνωση.
Διαθέτει το ΔΠΔ δικαιοδοσία στο Ισραήλ;
Το Ισραήλ δεν υπάγεται στις τάξεις του ΔΠΔ και γι’αυτό υποστηρίζει πως το διεθνές αυτό δικαστικό σώμα δεν έχει δικαιοδοσία επί των Ισραηλινών. Από την πλευρά του, το ΔΠΔ αντέτεινε χθες πως «μπορεί να ασκήσει την εξουσία του με βάση την εδαφική δικαιοδοσία της Παλαιστίνης».
Αυτό που ισχύει είναι πως το Δικαστήριο έχει νομική εξουσία τόσο για φερόμενα εγκλήματα που διαπράχθηκαν από υπήκοο χώρας μέλους, όσο και για φερόμενα εγκλήματα που διαπράχθηκαν στην επικράτεια κράτους μέλους.
Η Παλαιστίνη προσχώρησε στο καταστατικό της Ρώμης το 2015 και το ΔΠΔ αποφάνθηκε το 2021 ότι είναι κράτος, επεκτείνοντας έτσι τη δικαιοδοσία του δικαστηρίου στα εδάφη που κατέχει το Ισραήλ από το 1967 – τη Γάζα και τη Δυτική Όχθη, συμπεριλαμβανομένης της Ανατολικής Ιερουσαλήμ.
Πού ΔΕΝ μπορούν να ταξιδέψουν οι Νετανιάχου και Γκάλαντ;
124 χώρες, μεταξύ αυτών όλα τα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ενωσης, αλλά όχι και οι Ηνωμένες Πολιτείες, έχουν υπογράψει το Καταστατικό της Ρώμης, τη συνθήκη, δηλαδή, δημιουργίας του Δικαστηρίου. Αλλες 32 χώρες έχουν υπογράψει το καταστατικό, αλλά δεν το έχουν επικυρώσει σε εθνικό νόμο.
Δείτε εδώ τα κράτη μέλη του ΔΠΔ
Οπως διεμήνυσε χθες ο επικεφαλής της ευρωπαϊκής διπλωματίας, Ζοζέπ Μπορέλ, τα εντάλματα επισήμως είναι «δεσμευτικά» για όλες τις χώρες που υπάγονται στο Καταστατικό της Ρώμης.
I take note of the decision of the @IntlCrimCourt to issue arrest warrants for Israel PM Netanyahu, former Minister Gallant, and Hamas leader Deif.
— Josep Borrell Fontelles (@JosepBorrellF) November 21, 2024
These decisions are binding on all States party to the Rome Statute, which includes all EU Member States.
Ωστόσο, πρακτικά έγκειται στη δικαιοδοσία της εκάστοτε κυβέρνησης να επιλέξει αν θα εκτελέσει ή όχι τα εντάλματα.
Χθες, αμέσως μετά την ανακοίνωση του ΔΠΔ, η Ολλανδία γνωστοποίησε πως είναι πρόθυμη να συμμορφωθεί. «Είμαστε υποχρεωμένοι να συνεργαστούμε με το ΔΠΔ και θα το πράξουμε» διεμήνησε ο Ολλανδός υπουργός Εξωτερικών, Κασπάρ Βελντκάμπ. Στο ίδιο μήκος κύματος τοποθετήθηκε και η Ιρλανδία, με το υπουργείο Εξωτερικών της να «καλεί όλα τα κράτη να σεβαστούν την ανεξαρτησία και αμεροληψία του Δικαστηρίου, χωρίς προσπάθειες υπονόμευσής του».
Από την άλλη, η Βρετανία εξέδωσε μία αόριστη, γενικόλογη ανακοίνωση όπου γνωστοποιούσε πως ναι μεν «σεβόμαστε την ανεξαρτησία» του δικαστηρίου, αλλά αναγνωρίζουμε το δικαίωμα του Ισράηλ στην αυτοάμυνα. Δεν υπάρχει ηθική σύγκριση μεταξύ μιας δημοκρατίας, όπως είναι το Ισραήλ και των Χαμάς και Χεζμπολάχ».
Νετανιάχου και Γκάλαντ, πάντως, μπορούν «να ταξιδέψουν σε πλήθος χωρών της Μέσης Ανατολής -μεταξύ αυτών η Αίγυπτος και η Σαουδική Αραβία– χωρίς να φοβούνται τη σύλληψη, καθώς οι χώρες αυτές δεν υπάγονται στο Καταστατικό της Ρώμης. Μόνο η Ιορδανία είναι μέλος του ΔΠΔ στη “γειτονιά” εκείνη. Οπότε οι δύο Ισραηλινοί έχουν την ευελιξία να ελιχθούν διπλωματικά», εξηγεί ο Ντέιβιντ Σέφερ, πρώην πρεσβευτής για θέματα εγκλημάτων πολέμου κατά τη διάρκεια της κυβέρνησης Κλίντον και ανώτερος συνεργάτης στο Συμβούλιο Εξωτερικών Υποθέσεων.
Οπως σημειώνει ο ίδιος, το ΔΠΔ «στέλνει ένα πολύ ισχυρό μήνυμα κατά της ατιμωρησίας και προς όλες τις πλευρές να συμμορφωθούν με το διεθνές ανθρωπιστικό δίκαιο, το διεθνές ποινικό δίκαιο και, πάνω απ’ όλα, να προστατεύσουν τα δικαιώματα και την ασφάλεια των αμάχων».
Εχουν εκτελεστεί προηγούμενα εντάλματα;
Σύμφωνα με την ιστοσελίδα του δικαστηρίου, δέκα κατηγορούμενοι έχουν καταδικαστεί από το ΔΠΔ.
Μάλιστα, ο Αχμάντ αλ-Φακί αλ-Μαχντί ήταν ο πρώτος που κατηγορήθηκε για εγκλήματα πολέμου που αφορούν πολιτιστική κληρονομιά και καταδικάστηκε σε ποινή κάθειρξης εννέα ετών για την καταστροφή ιστορικών μνημείων στο Τιμπουκτού κατά τη διάρκεια της σύγκρουσης το 2012.
Ωστόσο, τα κράτη μέλη δεν συμμορφώνονται πάντα στις νομικές επιταγές του ΔΠΔ. Για παράδειγμα, το 2009, το δικαστήριο είχε εκδώσει ένταλμα σύλληψης για τον Σουδανό ηγέτη Ομάρ αλ Μπασί, ο οποίος ωστόσο, δεν συνελήφθη κατά την άφιξή του στη Νότια Αφρική, το 2015. Μεταγενέστερα, το Ανώτατο Εφετείο της Νότιας Αφρικής έκρινε πως η μη σύλληψη του Μπασίρ ήταν παράνομη. Παρόλα αυτά, όταν το 2017 ο Μπασίρ επισκέφθηκε την Ιορδανία, και πάλι δεν συνελήφθη. Σύμφωνα με το ΔΠΔ, «ο ύποπτος παραμένει ελεύθερος».
Νετανιάχου και Γκάλαντ είναι απίθανο να συλληφθούν και πολύ περισσότερο να παραδοθούν, ωστόσο, τα εντάλματα αναμένεται να τροποποιήσουν τα προγράμματά τους, περιορίζοντας τις κινήσεις τους – Φωτ.: Abir Sultan/Pool Photo via AP, File
Πέρυσι, είχε εκδοθεί ένταλμα σύλληψης σε βάρος του Βλαντίμιρ Πούτιν για φερόμενα εγκλήματα πολέμου στην Ουκρανία. Ωστόσο, όταν ο Ρώσος πρόεδρος επισκέφτηκε τη Μογγολία, κράτος μέλος του ΔΠΔ, αλλά με στενούς δεσμούς με τη Μόσχα, δεν συνελήφθη.
Παρόλα αυτά, το ένταλμα «ξεβόλεψε» κάπως τον Ρώσο ηγέτη, αφού χρειάστηκε να τροποποιήσει κάποιες φορές το πρόγραμμά του – μεταξύ άλλων, ακυρώνοντας την παρουσία του σε σύνοδο κορυφής στη Νότια Αφρική, χώρα που είχε διαμηνύσει πως έχει καθήκον να τον συλλάβει.
«Ορισμένες χώρες είναι πρόθυμες να αψηφήσουν τις υποχρεώσεις τους απέναντι στο δικαστήριο, αλλά είναι προφανώς ένα αμφιλεγόμενο ζήτημα όποτε συμβαίνει», δήλωσε ο Ντέιβιντ Μπόσκο, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Ιντιάνα και συγγραφέας ενός βιβλίου με θέμα το ΔΠΔ, «Rough Justice».
Τι σημαίνουν τα εντάλματα για τη Γάζα;
Τα εντάλματα έχουν προκαλέσει την οργή των άμεσα εμπλεκομένων, αλλά και των Ισραηλινών πολιτών. Ο πρωθυπουργός Νετανιάχου χαρακτήρισε «επονείδιστη» και αντισημιτική την απόφαση του ΔΠΔ, δεσμευόμενος να συνεχίσει αταλάντευτα τον πόλεμο στη Γάζα.
«Καμία εξωφρενική αντι-ισραηλινή απόφαση δεν θα μας σταματήσει -και εμένα προσωπικά- από το να συνεχίσουμε να υπερασπιζόμαστε τη χώρα μας με κάθε μέσο. Δεν θα υποκύψουμε στις πιέσεις», δήλωσε.
Από την πλευρά του ο Γκάλαντ, ο οποίος αποπέμφθηκε προ ημερών από τη θέση του υπουργού Αμυνας, δήλωσε «υπερήφανος για το εξαιρετικό προνόμιο της στρατιωτικής ηγεσίας του Ισραήλ», διαμηνύοντας πως δεν θα τον αποθαρρύνει η απόφαση αυτή.
Ποιος είναι ο εισαγγελέας που εξέδωσε τα εντάλματα;
Ο Καρίμ Χαν είναι Βρετανός δικηγόρος που διορίστηκε ως εισαγγελέας του ΔΠΔ το 2021 μετά από μυστική ψηφοφορία. Στο παρελθόν είχε εκπροσωπήσει τον αντιπρόεδρο της Κένυας, Γουίλιαμ Ρούτο στο ΔΠΔ όταν κατηγορήθηκε για εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας μετά τη μετεκλογική βία του 2007, καθώς και τον Τσαρλς Τέιλορ, τον πρώην πρόεδρο της Λιβερίας που καταδικάστηκε για εγκλήματα πολέμου σε ειδικό δικαστήριο για τη Σιέρα Λεόνε.
Τα εντάλματα εκδόθηκαν σε μια ευαίσθητη συγκυρία για τον Χαν, ο οποίος βρίσκεται αντιμέτωπος με μια εξωτερική έρευνα σχετικά με καταγγελίες για σεξουαλικά αδικήματα και κατάχρηση εξουσίας με θύμα μια 30χρονη δικηγόρο του ΔΠΔ.
Ο ίδιος αρνείται τις κατηγορίες, δηλώνοντας πως θα συνεργαστεί με τις αρμόδιες αρχές διερεύνησης της υπόθεσης.
Πηγή: Washington Post, Guardian, NPR
