Το 2019, ερευνητές ανακοίνωσαν την ανακάλυψη ενός ατόμου που ήταν… ασυνήθιστα ανθεκτικό στο Αλτσχάιμερ. Πρόκειται για μια Κολομβιανή γυναίκα που κουβαλούσε μια «ωρολογιακή βόμβα» στα γονίδιά της, η οποία θα έπρεπε να έχει πυροδοτήσει μία επιθετική και πρώιμη μορφή της νόσου από την ηλικία των 40. Πέρασαν, όμως, τρεις δεκαετίες και η «βόμβα» αυτή δεν εξερράγη.
Επιστήμονες μελέτησαν το DNA της και τον εγκέφαλό της, φτάνοντας εντέλει στο συμπέρασμα ότι αυτό που της παρείχε προστασία ήταν μια σπάνια μορφή του γονιδίου APOE, η οποία είναι γνωστή και ως παραλλαγή Christchurch. Η γυναίκα είχε δύο αντίγραφα αυτής.
Η απίστευτη ιστορία της Αλίρια Ρόσα Πιεδραΐτα ντε Βιγιέγας, η οποία εντέλει εμφάνισε συμπτώματα άνοιας στην ηλικία των 70 και απεβίωσε από καρκίνο στα 77, αποτέλεσε έμπνευση για την καταπολέμηση μιας νόσου που ταλαιπωρεί εκατομμύρια ανθρώπους, για τους οποίους μάλιστα οι ελπίδες είναι συχνά περιορισμένες.
Επρόκειτο όμως για μία και μόνο ασθενή, κάτι που οδήγησε σε νέα ερωτήματα. Θα μπορούσε η περίπτωσή της να κρατά το «κλειδί» για έναν νέο τρόπο αντιμετώπισης του Αλτσχάιμερ ή επρόκειτο για μεμονωμένη περίπτωση;
Σε μια μελέτη που δημοσιεύθηκε χθες, Τετάρτη, στο New England Journal of Medicine, ερευνητές αναφέρουν ότι 27 μέλη της ίδιας ευρύτερης κολομβιανής οικογένειας αντιμετωπίζουν τον ίδιο γενετικό κίνδυνο για Αλτσχάιμερ, ενώ διαθέτουν μόνο ένα αντίγραφο της παραλλαγής Christchurch.
Η μείωση της γνωστικής ικανότητας σε αυτή τη συγκεκριμένη ομάδα καθυστέρησε περίπου πέντε χρόνια – δείχνοντας πως κάποιο φάρμακο που μιμείται αυτό το γονίδιο θα μπορούσε να έχει παρόμοια επίδραση.
«Στην Ιατρική μάς μαθαίνουν να είμαστε προσεκτικοί και να μη βγάζουμε πολλά συμπεράσματα» από έναν μόνο ασθενή, αναφέρει ο Τζόσεφ Φ. Αρμπολέδα – Βελάσκες, ένας από τους συγγραφείς της μελέτης. «Ισως να σχετίζεται με κάτι που [η γυναίκα] έτρωγε ή που δεν έτρωγε. Ισως είναι κάτι που έχει να κάνει με το νερό στο σπίτι της. Η σκέψη όμως ότι βρήκαμε 27 ανθρώπους –κάποιοι από τους οποίους ζούσαν στην πόλη και άλλοι σε αγροτικές περιοχές– αυξάνει την πίστη μας σε αυτή την ανακάλυψη και δείχνει πως τα αποτελέσματα μπορούν να αναπαραχθούν».
Στο «μικροσκόπιο» η Christchurch
Πριν από 40 χρόνια, ο Φρανσίσκο Λοπέρα, νευρολόγος από το Πανεπιστήμιο της Αντιοχείας στην Κολομβία, άρχισε να παρέχει φροντίδα σε ασθενείς που έπασχαν από μια επιθετική και κληρονομική μορφή Αλτσχάιμερ.
Η γνωστική εξασθένηση ξεκινούσε κοντά στην ηλικία των 45 ετών. Η πλήρης μορφή άνοιας αναπτυσσόταν πριν από τα 50 και οι ασθενείς πέθαιναν γύρω στα 60 τους χρόνια. Οι ερευνητές είδαν πως πίσω από τη νόσο κρυβόταν μια μετάλλαξη στο γονίδιο Πρεσενιλίνη 1, που δεν ήταν γνωστό ότι υπήρχε σε 1.200 άτομα μιας ευρύτερης οικογένειας.
Το παράδειγμα της Πιεδραΐτα ντε Βιγιέγας έδειξε, ωστόσο, στους ασθενείς ότι είναι πιθανό να ξεφύγει κανείς από αυτή τη μοίρα.
Για να μπορέσει όμως η περίπτωσή της να αποτελέσει ένα ευρύτερο πεδίο ιατρικών γνώσεων, οι επιστήμονες χρειάζονται επιβεβαίωση ότι το εν λόγω γονίδιο στον εγκέφαλό της πράγματι έχει αυτή την ωφέλιμη λειτουργία και πως θα μπορούσε να την έχει και για άλλους ανθρώπους.
Οι άνθρωποι διαθέτουν δύο αντίγραφα του γονιδίου APOE, ένα από κάθε γονέα. Το να έχει όμως κανείς δύο αντίγραφα της παραλλαγής Christchurch, όπως η Πιεδραΐτα ντε Βιγιέγας, είναι «σπάνιο, εξαιρετικά σπάνιο», αναφέρει η Γιακέλ Τ. Κιρός, κλινική νευροψυχολόγος στο Γενικό Νοσοκομείο της Μασαχουσέτης. Ετσι, οι επιστήμονες άρχισαν να ψάχνουν για άτομα που να διαθέτουν μόνο ένα αντίγραφο της Christchurch.
Το πρώτο στοιχείο ήρθε από έναν άνδρα, ο οποίος είχε τη μετάλλαξη που προκαλεί κίνδυνο για Αλτσχάιμερ αλλά και ένα αντίγραφο της Christchurch. Μια ακτινογραφία εγκεφάλου που έκανε όταν ήταν 51 ετών και διαγνώστηκε με ήπια γνωστική εξασθένηση αποκάλυψε ότι ο εγκέφαλός του είχε αυξημένα επίπεδα πλακών της πρωτεΐνης του β-αμυλοειδούς, κάτι που αποτελεί σημάδι Αλτσχάιμερ.
Κατά έναν περίεργο τρόπο, ωστόσο, περιορισμένα ήταν τα επίπεδα της πρωτεΐνης «Ταυ» που επίσης σχετίζεται με τη νόσο. Ο άνδρας αυτός εμφάνισε ήπιας μορφής άνοια στα 54, δηλαδή αρκετά χρόνια αργότερα από το αναμενόμενο.
«Αυτό ήταν ένα σημάδι ότι το ένα αντίγραφο [της Christchurch] πιθανώς να τον προστάτεψε», αναφέρει η Κιρός. Η ομάδα της εντόπισε ακόμη 26 παρόμοιες περιπτώσεις ασθενών, κάποιοι από τους οποίους δεν εμφάνισαν γνωστική εξασθένησαν. Μεταξύ των υπολοίπων, ωστόσο, τα συμπτώματα καθυστέρησαν και ξεκίνησαν πέντε χρόνια αργότερα συγκριτικά με εκείνους που δεν είχαν την παραλλαγή Christchurch. Επιπλέον, καθυστέρησε και η εμφάνιση άνοιας κατά τέσσερα χρόνια.
Η ανακάλυψη ότι και ένα μόνο αντίγραφο της Christchurch παρέχει έναν βαθμό προστασίας αποτελεί ελπιδοφόρο στοιχείο για τους επιστήμονες που προσπαθούν να αναπτύξουν θεραπείες. Εάν ήταν αναγκαία και τα δύο αντίγραφα, ο πήχυς για ένα νέο φάρμακο ίσως να ήταν υπερβολικά υψηλός και θα έπρεπε το σκεύασμα να είναι εξαιρετικά αποτελεσματικό προκειμένου να έχει το οποιοδήποτε όφελος.
Βλέποντας όμως ότι ακόμα και μια μικρότερη δόση αυτού του γονιδίου μπορεί να προστατεύσει απέναντι στην εμφάνιση της νόσου είναι καλό σημάδι. Φαίνεται μάλιστα ότι θα μπορούσε να λειτουργήσει ακόμη και η μερική μίμηση της λειτουργίας της Christchurch.
«Πιστεύω πως πρόκειται για μια πολύ σημαντική μελέτη», αναφέρει ο Γιαντόνγκ Χουάνγκ από το Gladstone Institutes, έναν ανεξάρτητο οργανισμό βιοϊατρικών ερευνών με έδρα το Σαν Φρανσίσκο. Ο ίδιος ο Χουάνγκ δεν συμμετείχε στη μελέτη, αλλά το εργαστήριό του έδειξε κατά το περασμένο έτος ότι η μετάλλαξη Christchurch είναι ωφέλιμη σε ποντίκια που είναι επιρρεπή στην ανάπτυξη Αλτσχάιμερ, καθώς και σε ανθρώπινα εγκεφαλικά κύτταρα που βρίσκονταν σε συνθήκες εργαστηρίου.
Σπάνιοι ασθενείς δείχνουν τον δρόμο
Εδώ και χρόνια, οι έρευνες για το Αλτσχάιμερ είχαν την τάση να επικεντρώνονται στην απομάκρυνση των κολλωδών αμυλοειδών πλακών που συσσωρεύονται στον εγκέφαλο. Κάποιες θεραπείες ήταν επιτυχείς, αλλά απέχουν πολύ από το να οδηγήσουν σε θεραπεία. Η νέα μελέτη όμως επισημαίνει τα πιθανά οφέλη της στροφής προς ένα διαφορετικό στόχο, δηλαδή στα φάρμακα που μιμούνται τη σπάνια παραλλαγή Christchurch του γονιδίου APOE.
Ο Τζον Χάρντι, νευρογενετιστής στο Ερευνητικό Ινστιτούτο για την Ανοια στο University College του Λονδίνου, αναφέρει ότι οι φαρμακευτικές εταιρείες ήταν παραδοσιακά λιγότερο ενθουσιώδεις για το APOE επειδή θεωρείται δύσκολος στόχος, αλλά αυτό αλλάζει.
«Το ενδιαφέρον έχει αυξηθεί και αυτό εν μέρει οφείλεται στα νέα ευρήματα», τονίζει ο Χάρντι.
Ως επόμενο βήμα, οι ερευνητές ανέπτυξαν ένα πειραματικό φάρμακο αντισωμάτων που μιμείται το Christchurch. Οταν δόθηκε σε ποντίκια που είχαν τροποποιηθεί γενετικά για να αναπτύξουν χαρακτηριστικά της νόσου του Αλτσχάιμερ, βρήκαν ότι το φάρμακο μείωσε τη συσσώρευση της πρωτεΐνης Ταυ – κάτι που αποτελεί σημάδι ότι βρίσκονται στον σωστό δρόμο.
Πηγή: Washington Post
