ΕΜΙΛΙ ΛΑΜΠΕΡ-ΓΟΥΑΡΕΝ / THE NEW YORK TIMES
Η Τζόντι Γουέλμαν συγκλονίστηκε από τον θάνατο της μητέρας της, η οποία πέθανε από καρδιακή προσβολή στα 58 της χρόνια. Η τακτοποίηση των πραγμάτων της μητέρας της απλώς βάθυνε τη θλίψη της. Τα συρτάρια και οι ντουλάπες ήταν γεμάτα με παρατημένα σχέδια: αδημοσίευτα χειρόγραφα και επαγγελματικές κάρτες για εγχειρήματα που δεν υλοποιήθηκαν ποτέ.
«Ο θάνατος της μητέρας μου ήταν ένα μήνυμα αφύπνισης για μένα», λέει η Γουέλμαν. «Είχε τόσα όνειρα που ποτέ δεν κυνήγησε». Εκείνη την εποχή η Γουέλμαν ήταν γύρω στα 30, ζούσε στο Σικάγο και ανέβαινε στην ιεραρχία μιας αλυσίδας γυμναστηρίων. Αλλά, ύστερα από πέντε χρόνια, η δουλειά της είχε αρχίσει να μοιάζει ανούσια. Αποφασισμένη να μη μείνει στάσιμη όπως η μητέρα της, η Γουέλμαν παραιτήθηκε και, για να γίνει εκπαιδεύτρια στελεχών, γράφτηκε σε ένα πρόγραμμα μεταπτυχιακών σπουδών στη θετική ψυχολογία. Εκεί ανέπτυξε μια στρατηγική για να ζει τη ζωή της στο έπακρον: να σκέφτεται πολύ συχνά τον θάνατο.
Σήμερα, η 48χρονη Γουέλμαν είναι ομιλήτρια και συγγραφέας του βιβλίου «Πεθαίνεις μόνο μία φορά» και πιστεύει ότι η επίγνωση της συντομίας της ζωής βοηθά στο να μην τη χαραμίζεις. Για να βοηθήσει τους πελάτες της να καταλάβουν πώς να αξιοποιήσουν τον περιορισμένο χρόνο τους, τους θέτει δεκάδες ερωτήσεις, κατηγοριοποιημένες ανά φάση ζωής, όπως ποιες δραστηριότητες τους έδιναν χαρά όταν ήταν παιδιά και τι θα άλλαζαν στα 40 και 50 τους χρόνια.
Η προσέγγισή της είναι μια παραλλαγή αυτού που ονομάζεται «ανασκόπηση ζωής», όπου οι άνθρωποι αναστοχάζονται συστηματικά το παρελθόν τους, μέσω συζητήσεων ή συγγραφής, για να εντοπίσουν τα δυνατά σημεία του χαρακτήρα τους και να αναπτύξουν αυτογνωσία και αποδοχή. Η διαδικασία αυτή μπορεί να γίνει ατομικά ή σε μικρές ομάδες και συνήθως διαρκεί έξι έως δέκα εβδομαδιαίες συνεδρίες.
Η ανασκόπηση ζωής αναπτύχθηκε τη δεκαετία του 1960 για να υποστηρίξει όσους πλησιάζουν στο τέλος της ζωής τους, βοηθώντας τους να εκφράσουν την παρακαταθήκη τους και να συμφιλιωθούν με αυτήν. Νέες έρευνες, όμως, δείχνουν ότι ο αναστοχασμός των εμπειριών του παρελθόντος μπορεί να ωφελήσει άτομα όλων των ηλικιών, ακόμη και νεαρούς ενηλίκους και παιδιά που πενθούν. Η 86χρονη σήμερα ηθοποιός και ακτιβίστρια Τζέιν Φόντα πέρασε το έτος πριν από τα 60ά της γενέθλια κάνοντας ανασκόπηση της ζωής της, κάτι που, όπως ανέφερε, τη βοήθησε να εντοπίσει μοτίβα και να αναπτύξει την αυτοπεποίθησή της.
«Δεν έχει να κάνει μόνο με την αναδρομή στο παρελθόν», σχολιάζει ο Γκέρμπεν Βέστερχοφ, πρόεδρος τμήματος Ψυχολογίας, Υγείας και Τεχνολογίας στο Πανεπιστήμιο του Τβέντε στην Ολλανδία, «αλλά και με το να οραματιστείς ποιος είσαι. Ποιο θα μπορούσε να είναι το επόμενο κεφάλαιο της ζωής σoυ;».
Γιατί βοηθάει
Τη δεκαετία του 1950, ο σημαντικός παιδοψυχαναλυτής Ερικ Ερικσον δημοσίευσε τη θεωρία του, σύμφωνα με την οποία κάθε στάδιο της ζωής σχετίζεται με μια ιδιαίτερη ψυχική πρόκληση. Για παράδειγμα, το ζητούμενο της νηπιακής ηλικίας είναι η απόκτηση αυτονομίας. Ο στόχος της νεαρής ενηλικίωσης είναι η ανάπτυξη οικειότητας με τους άλλους. Τα γηρατειά, υποστήριξε, είναι η εποχή που πρέπει να συγκεντρώσει κανείς τις εμπειρίες της ζωής του σε μια συνεκτική αφήγηση, κάτι που ο Ερικσον ονόμασε πληρότητα. Οσοι αποτυγχάνουν, έγραψε, κινδυνεύουν να πέσουν σε απόγνωση.
Ο δρ Ρόμπερτ Μπάτλερ, ιδρυτικός διευθυντής του Εθνικού Ινστιτούτου Γήρανσης, βασίστηκε στην ιδέα του Ερικσον. Για τους ηλικιωμένους που κολλάνε σε μεταμέλειες ή απογοητεύσεις, ο Μπάτλερ πρότεινε τη λεγόμενη θεραπεία ανασκόπησης ζωής.
Η ανασκόπηση ζωής έχει έκτοτε μελετηθεί σε διάφορα πλαίσια, όπως σε άτομα που έχουν διαγνωστεί με καρκίνο ή αντιμετωπίζουν μια ανίατη ασθένεια, καθώς και σε ηλικιωμένους σε κέντρα ημερήσιας φροντίδας ή σε γηροκομεία. Η έρευνα δείχνει ότι η διαδικασία αυτή έχει πολλά πιθανά οφέλη, όπως η μείωση της κατάθλιψης και του άγχους και η αύξηση της ικανοποίησης από τη ζωή.
«Καθώς οι άνθρωποι γερνούν και συνταξιοδοτούνται, χάνουν πολλές φορές την αίσθηση του σκοπού», λέει η Τζουλιέτ Σέλμαν, αναπληρώτρια καθηγήτρια στη Νοσηλευτική Σχολή του Πανεπιστημίου του Κονέκτικατ. Η ανασκόπηση ζωής, εξηγεί, μπορεί να τους δώσει «την ευκαιρία να κάνουν ένα βήμα πίσω και να δουν τα επιτεύγματά τους».
Πώς λειτουργεί
Μια παραδοσιακή ανασκόπηση ζωής εκτυλίσσεται μέσα από ατομικές ή ομαδικές συζητήσεις με έναν θεραπευτή ή συντονιστή, ο οποίος καθοδηγεί τους ανθρώπους να εξερευνήσουν την παιδική τους ηλικία, τα εφηβικά τους χρόνια και τα μεταγενέστερα στάδια της ζωής τους. Ο συντονιστής θέτει ερωτήσεις που είναι σχεδιασμένες να προκαλέσουν προβληματισμό, όπως: «Θυμάστε την πρώτη σας ερωτική έλξη;» και «ποια σοφία θα θέλατε να μεταδώσετε στην επόμενη γενιά;».
Ο ρόλος του συντονιστή είναι να καλλιεργήσει την εμπιστοσύνη, να δείξει γνήσιο ενδιαφέρον και να βοηθήσει να επαναπροσδιοριστούν οι δύσκολες εμπειρίες με πιο θετικό τρόπο, υπογραμμίζει η Σέλμαν, η οποία είναι επίσης διευθύντρια του Διεθνούς Κέντρου για τις Καινοτομίες και την Πρακτική της Ιστορίας Ζωής. Για παράδειγμα, ένας συντονιστής μπορεί να βοηθήσει κάποιον που έχασε ένα παιδί να βρει θετικές αναμνήσεις μέσα στην τραγωδία.
Η διαδικασία ξεκινά ακούγοντας «με ενδιαφέρον και με σεβασμό», γράφει ο Βέστερχοφ σε ηλεκτρονικό μήνυμα. «Στη συνέχεια προσφέρουμε εναλλακτικές προοπτικές», εξηγεί, αλλά εναπόκειται στο άτομο που υποβάλλεται στην ανασκόπηση ζωής να καθορίσει αν αυτές οι προοπτικές είναι κατάλληλες.
Μία από τις πιο δημοφιλείς μορφές ανασκόπησης ζωής είναι η καθοδηγούμενη αυτοβιογραφία, κατά την οποία οι εβδομαδιαίες συνεδρίες δεν ακολουθούν χρονολογική σειρά αλλά οργανώνονται ανά θέματα, όπως η οικογένεια, τα χρήματα, η εργασία, η υγεία. Κάθε εβδομάδα, ο συντονιστής προετοιμάζει τους συμμετέχοντες για το ερχόμενο θέμα με ερωτήσεις όπως: «Πώς ακολουθήσατε αυτήν τη καριέρα;» ή «θεωρείτε τον εαυτό σας γενναιόδωρο ή τσιγκούνη;». Οι συμμετέχοντες γράφουν σύντομα αυτοβιογραφικά κομμάτια και τα διαβάζουν δυνατά στην ομάδα.
Η συγγραφή και το μοίρασμα της ιστορίας του καθενός μπορεί να έχει βαθιά επίδραση, λέει η Σέριλ Σβένσον, διευθύντρια του Κέντρου Αυτοβιογραφικών Σπουδών Birren. Ορισμένες καθοδηγούμενες ομάδες αυτοβιογραφίας συνεχίζουν να συναντώνται στη συνέχεια για χρόνια.
Ο παραδοσιακός τρόπος για να κάνετε την ανασκόπηση ζωής είναι να συνεργαστείτε με έναν επαγγελματία. Παρ’ όλα αυτά, μπορείτε να την κάνετε και μόνοι σας. Για μια κλασική ανασκόπηση ζωής, η Σέλμαν προτείνει να διαβάσετε το «The Handbook of Structured Life Review» των Μπάρμπαρα Κ. Χάιτ και Μπάρετ Χάιτ, το οποίο εξηγεί πώς να είστε θεραπευτής-ακροατής και προτείνει ερωτήσεις για κάθε στάδιο ζωής. Το βιβλίο «Writing Your Legacy» των Σβένσον και Ρίτσαρντ Κάμπελ αναλύει πώς να ακολουθήσετε μόνοι σας μια καθοδηγούμενη αυτοβιογραφία και περιλαμβάνει δεκάδες επιπλέον θέματα, όπως οι αξίες της ζωής, το φαγητό και το ποτό, τα πάθη, οι φιλίες και η πολιτιστική κληρονομιά.
