Τασούλα Επτακοίλη
Εχουν περάσει σχεδόν δύο εβδομάδες από τη δημοσιοποίηση βίντεο στο οποίο η τραγουδίστρια Ματούλα Ζαμάνη απαθανατίστηκε, στο τέλος συναυλίας, να πετάει την μπλούζα της στο κοινό και ο ντόρος δεν έχει καταλαγιάσει. Σχολιαστές σε τηλεοπτικά πάνελ και χρήστες στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης εξακολουθούν να μιλούν για «αντιαισθητικό θέαμα», ρεπόρτερ προ ημερών κυνηγούσαν την καλλιτέχνιδα στο αεροδρόμιο της Αθήνας για μια δήλωση, αρνητικά σχόλια για τα κιλά της αναπαράγονται συνεχώς. Μήπως, λοιπόν, ήταν ο σωματότυπός της που έβαλε αρνητικό πρόσημο στην αυθόρμητη πράξη της; Μήπως για μέρος των συμπολιτών μας παχυσαρκία και ορατότητα δεν μπορούν να συμβαδίζουν;
Την τελευταία δεκαετία, ολοένα και περισσότερες χώρες –και φυσικά ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας– έχουν αναγνωρίσει την παχυσαρκία ως ασθένεια: ανάμεσά τους οι ΗΠΑ, ο Καναδάς, η Ελλάδα, η Ιταλία, η Γερμανία, η Πορτογαλία, όχι όμως η Μεγάλη Βρετανία και η Δανία, «πατρίδα» του Ozempic, που πέρυσι είδε το ΑΕΠ της να αυξάνεται κατά 1,8% χάρη στη Novo Nordisk, την εταιρεία που το παράγει. Ο σκοπός αυτής της αναγνώρισης ήταν διττός: αφενός, να υπάρχει ασφαλιστική κάλυψη για ιατροφαρμακευτική περίθαλψη των παχύσαρκων ατόμων και, αφετέρου, για να καταπολεμηθεί το στίγμα.
Στην πράξη, ωστόσο, το ζήτημα παραμένει πολύπλοκο και πολλά ερωτήματα είναι δύσκολο να απαντηθούν με σαφήνεια. Είναι προσωπική επιλογή το πάχος ή όχι; Ποιοι παράγοντες το καθορίζουν – γενετικοί ή ο τρόπος ζωής σε συνδυασμό με την έλλειψη αυτοπειθαρχίας; Πότε πληροί τις προδιαγραφές μιας ασθένειας η παχυσαρκία; Αν ένας παχύσαρκος πρέπει να αντιμετωπίζεται ως ασθενής, γιατί από μεγάλο μέρος της κοινωνίας υφίσταται μπούλινγκ; (Αντιθέτως, κανείς δεν θα τολμούσε να κοροϊδέψει έναν καρκινοπαθή για την αρρώστια του, για παράδειγμα.) Ποιοι δικαιούνται να έχουν προτεραιότητα στα νέα «θαυματουργά» φάρμακα για την απώλεια βάρους; Μόνο οι παχύσαρκοι/ασθενείς ή και οι υπέρβαροι, που θέλουν να προλάβουν την εκδήλωση της ασθένειας; Πόσο επηρεάζονται όλα αυτά από τις δημοσιονομικές παραμέτρους του θέματος; Αρκεί να σκεφτεί κανείς ότι 40% των Αμερικανών ενηλίκων έχουν δείκτη μάζας σώματος άνω του 30, ταξινομούνται δηλαδή ως παχύσαρκοι, και ότι το κόστος των συνταγογραφούμενων σκευασμάτων είναι τεράστιο: περίπου 1.000 δολάρια μηνιαίως για το Ozempic και σχεδόν 1.200 για το Mounjaro της αμερικανικής φαρμακοβιομηχανίας Eli Lilly.
«Πεινασμένο» μυαλό
Ο Λεωνίδας Ντούντας, καθηγητής Παθολογίας και Ενδοκρινολογίας στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Ουλμ της Γερμανίας και επιστημονικός συνεργάτης της μονάδας ενδοκρινολογίας και μεταβολισμού στο Ευγενίδειο Θεραπευτήριο του Πανεπιστημίου Αθηνών, υφίσταται καθημερινή πίεση για τη χορήγηση φαρμάκων όπως το Ozempic και το Rybelsus. «Εννέα στους δέκα ανθρώπους που έρχονται στο ιατρείο μου τα ζητούν επίμονα. Κάποιοι μάλιστα δεν περνούν καν το κατώφλι μου, ώστε να τους εξετάσω ή να δω αποτελέσματα εργαστηριακών εξετάσεών τους: τηλεφωνούν με την παράκληση/απαίτηση να προχωρήσω άμεσα σε άυλη συνταγογράφηση», λέει στην «Κ».
Η παχυσαρκία είναι νόσος, ξεκαθαρίζει εξαρχής στην κουβέντα μας ο κ. Ντούντας, ωστόσο, τη διαχωρίζει σε δύο φάσεις: στην προκλινική, όπου παρατηρούνται ελαφρές αλλαγές στη λειτουργία διαφόρων οργάνων λόγω της συσσώρευσης λίπους, αλλά χωρίς σοβαρά ακόμη συμπτώματα, και στην κλινική, όταν πλέον υπάρχουν διάφορες συννοσηρότητες και συνήθως είναι αναγκαία η φαρμακευτική παρέμβαση. «Υπάρχουν και υγιείς παχύσαρκοι;» τον ρωτώ. «Φυσικά. Η κοιλιακή παχυσαρκία είναι το “κλειδί”. Ο σωματότυπος “αχλάδι” συνήθως δεν παραπέμπει σε νόσο, σε αντίθεση με το “μήλο”. Μια ομφαλική περίμετρος που ξεπερνά τα 100 εκ. στους άνδρες και τα 88 εκ. στις γυναίκες οδηγεί με μαθηματική ακρίβεια σε σοβαρές επιπλοκές: μεταβολικό σύνδρομο, σακχαρώδη διαβήτη, αυξημένη αρτηριακή πίεση, δυσλιπιδαιμία (διαταραχές της χοληστερίνης, των τριγλυκεριδίων κ.ά.), λιπώδη διήθηση του ήπατος, ακόμη και αρκετές μορφές καρκίνου. Και όλα συνοδεύονται από υψηλή θνησιμότητα».
Πώς ένας γιατρός διαγιγνώσκει τη νόσο της παχυσαρκίας; «Συζητώ διεξοδικά με τους ασθενείς και προσπαθώ να βρω την αιτία. Η γενετική προδιάθεση δεν είναι τόσο συχνή όσο κάποιοι νομίζουν. Υπάρχουν τέσσερις τύποι ασθενών, με ισάριθμες γενεσιουργούς αιτίες αύξησης του σωματικού βάρους. Ο “πεινασμένος εγκέφαλος”, όπως αποκαλείται σε πρόσφατες έρευνες: για να αισθανθεί δηλαδή κορεσμό το άτομο, χρειάζεται μεγάλες ποσότητες φαγητού. Το “πεινασμένο έντερο”: με μικρά αλλά πολλά γεύματα το άτομο νιώθει ότι χόρτασε, αλλά πεινάει συχνά. Η “συναισθηματική πείνα” και το στρες κάνουν επίσης πολλούς να αναζητούν παρηγοριά και ανακούφιση στο φαγητό. Υπάρχει, βέβαια, και η περίπτωση του αργού μεταβολισμού, των περιορισμένων καύσεων».
Σε όποια κατηγορία και αν ανήκει κανείς, μαγικές λύσεις δεν υπάρχουν. Αν δεν βοηθήσει το ίδιο το άτομο τον εαυτό του, με αλλαγή της διατροφής και του τρόπου ζωής, με ένα χάπι δεν λύνεται το πρόβλημα. «Τα φάρμακα αυτά είναι μεν αποτελεσματικά, όμως έχουν παρενέργειες, δεν μπορούν να τα δεχτούν όλοι, προκαλούν έντονη ναυτία και γαστρεντερικές διαταραχές. Επίσης, σε ποσοστό 85% οι ασθενείς που τα λαμβάνουν ξαναπαίρνουν τα κιλά που έχασαν –και πολύ σύντομα– μόλις τα σταματήσουν. Θα τα παίρνουν ισοβίως; Δεν γίνεται», επισημαίνει ο καθηγητής Ενδοκρινολογίας. «Επιπλέον, υπάρχουν και άλλες παράμετροι: επειδή τα συγκεκριμένα φάρμακα στοχεύουν συγκεκριμένους νευροδιαβιβαστές και επηρεάζουν τη λειτουργία του υποθαλάμου του εγκεφάλου, εκφράζονται σε κάποιες μελέτες φόβοι πως ενδέχεται να αυξάνουν τις αυτοκτονικές τάσεις, όταν βέβαια υπάρχει το υπόβαθρο μιας ψυχικής διαταραχής».
Δεν είναι επιλογή
«Η παχυσαρκία δεν είναι ατομική επιλογή, αλλά μια χρόνια, πολυπαραγοντική, πολυσυστηματική, δύσκολα αντιμετωπίσιμη και υποτροπιάζουσα νόσος, που απαιτεί διεπιστημονική παρέμβαση», συμφωνεί η Ευαγγελία Χαρμανδάρη, καθηγήτρια Παιδιατρικής – Παιδιατρικής Ενδοκρινολογίας της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών και πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Παιδιατρικής και Εφηβικής Ενδοκρινολογίας, Μεταβολισμού και Σακχαρώδη Διαβήτη. «Υπολογίζεται ότι το 2030, ένα δισεκατομμύριο άνθρωποι θα είναι υπέρβαροι και παχύσαρκοι: δηλαδή μία στις πέντε γυναίκες και ένας στους επτά άνδρες. Σήμερα, στην Ελλάδα το 63% των ενηλίκων είναι υπέρβαροι και παχύσαρκοι. Στα παιδιά, ο επιπολασμός του υπέρβαρου και της παχυσαρκίας κυμαίνεται από 21% στην προσχολική ηλικία έως 41% στη σχολική και εφηβική ηλικία, και είναι σημαντικά υψηλότερος από το σύνολο των ευρωπαϊκών χωρών (15% και 25%, αντίστοιχα). Η πρωτογενής πρόληψη πρέπει να ξεκινήσει από την οικογένεια, από την έγκαιρη διάγνωση, την άμβλυνση των ανισοτήτων και την ανασυγκρότηση της ιατρικής περίθαλψης».
Η σεμαγλουτίδη (Ozempic) έχει λάβει στη χώρα μας έγκριση για χορήγηση σε εφήβους με παχυσαρκία ηλικίας άνω των 12 ετών, επισημαίνει η κυρία Χαρμανδάρη. Παρά τις αποφάσεις διεθνών οργανισμών και κυβερνήσεων, πάντως, παγκόσμια έρευνα έδειξε ότι μόνο το 68% των γιατρών σε όλο τον κόσμο αναγνωρίζει την παχυσαρκία ως ασθένεια και μόνο το 51% των ατόμων με παχυσαρκία υποβάλλεται σε θεραπεία με φάρμακα. «Είναι αξιοσημείωτο ότι κορυφαίος λόγος για τον οποίο πολλοί ασθενείς δεν ζητούν ιατρική βοήθεια είναι γιατί πιστεύουν ότι αποτελεί δική τους ευθύνη να διαχειριστούν το βάρος τους», εξηγεί η καθηγήτρια Παιδιατρικής – Παιδιατρικής Ενδοκρινολογίας.
Μία ακόμη διάσταση στο θέμα της παχυσαρκίας φανερώνει η ψυχολόγος και ψυχοθεραπεύτρια Θάλεια Πορτοκάλογλου. «Μιλώντας για το σώμα μας, μιλάμε για την ιστορία μας. Μιλώντας για τη σχέση μας με το φαγητό, μιλάμε για τη σχέση μας με το πρωταρχικό μας αντικείμενο, δηλαδή τη μητέρα-τροφό. Οι αυξομειώσεις του βάρους αντανακλούν τις ενδότερες ψυχικές μας κινήσεις, που πηγάζουν από τις πρώιμες εμπειρίες της βρεφικής και παιδικής ηλικίας, όταν μητέρα και τροφή ήταν συνώνυμα. Συχνά, στην περίπτωση γυναικών που έχουν επιζήσει από έμφυλη βία, παρατηρούμε πως το σώμα τους “θωρακίζεται” από επιπλέον κιλά τα οποία, συμβολικά και κυριολεκτικά, κρύβουν και προστατεύουν τις παραβιασμένες σωματικές περιοχές τους, ενώ ταυτόχρονα δημιουργούν μια μεγαλύτερη απόσταση από τον “άλλον”».
Επιστροφή από τα 152 κιλά
Από τη μία οι απόψεις της ιατρικής κοινότητας και τα κοινωνικά στερεότυπα και από την άλλη οι προσωπικές ιστορίες, με τη δική τους δύναμη. Η δημοσιογράφος Νατάσα Μαστοράκου άρχισε να παχαίνει με ανησυχητικό ρυθμό με το που μπήκε στην εφηβεία, στα πρώτα χρόνια του γυμνασίου. Πριν τελειώσει το λύκειο, με ύψος 1,60 μ., είχε ξεπεράσει τα εκατό κιλά. «Τότε δεν ένιωθα άρρωστη. Ούτε οι γονείς μου με αντιμετώπιζαν έτσι. Μολονότι επιθυμούσαν να χάσω κιλά και συχνά το προσπαθούσαν με λάθος τρόπο –με πήγαιναν στους διαιτολόγους και μου έκαναν νοήματα αποδοκιμασίας στα οικογενειακά τραπέζια όποτε άπλωνα το χέρι μου να πάρω ψωμί–, δεν ήθελαν να φανεί ότι “κάτι έχει το παιδί”. Αργησα πολύ να συνειδητοποιήσω ότι η παχυσαρκία είναι ασθένεια».
Στα 29 της είχε φτάσει στα 152 κιλά. Και όμως, δεν παραδεχόταν πως είχε πρόβλημα. Το «κλικ» έγινε σε μια θεατρική παράσταση. Εφτασε στο θέατρο, της έδειξαν τη θέση της, αλλά δεν χωρούσε με κανένα τρόπο. Ζήτησε ένα σκαμπό και κάθισε στον διάδρομο. «Βίωσα τον απόλυτο εξευτελισμό. Τότε αποφάσισα να καταφύγω στη λύση της βαριατρικής χειρουργικής. Πήγα στο ραντεβού με τον χειρουργό σχεδόν με καμάρι, γιατί οι εξετάσεις μου ήταν εξαιρετικές, ούτε ζάχαρο είχα ούτε χοληστερίνη. Εκείνος όμως κατέρριψε τον μύθο της καλής, τάχα, υγείας μου. “Ευτυχώς που ήρθες εγκαίρως. Σε μια δεκαετία θα είχες φτάσει στα διακόσια κιλά, θα χρειαζόσουν ινσουλίνη, θα αντιμετώπιζες τεράστια προβλήματα με την καρδιά σου και θα ήσουν σε καροτσάκι”, μου είπε».
«Εστω και αν δεν είναι νόσος η παχυσαρκία, σίγουρα είναι μια νοσογόνος κατάσταση που επηρεάζει τα πάντα στον οργανισμό μας. Αν δεν ρυθμιστεί όταν είναι ακόμη νωρίς, με μαθηματική ακρίβεια οδηγεί σε πάρα πολλά προβλήματα υγείας», συνεχίζει η Νατάσα. Γι’ αυτό και δεν διστάζει να μιλάει για το παχύσαρκο παρελθόν της. «Κάποιοι φίλοι απορούν. “Γιατί το λες, αφού δεν φαίνεται πια;” Επειδή είναι η ζωή μου και δεν έχει νόημα να την κρύψω. Και επειδή έστω και ένας άνθρωπος κάπως να ωφεληθεί από τη δική μου εμπειρία, θα είναι σημαντικό», εξηγεί. «Κάποτε καθίσαμε οικογενειακώς να δούμε το βίντεο από τα πρώτα γενέθλια του γιου μας – εκείνη την εποχή δεν είχα υποβληθεί ακόμη στην εγχείρηση. Δεν άντεξα παραπάνω από δύο λεπτά να βλέπω την εικόνα μου. Κατέρρευσα. Πώς είχα αφήσει έτσι τον εαυτό μου;».
Το μήνυμα
Την ώρα που ολοκληρωνόταν το ρεπορτάζ, έλαβα ένα μήνυμα από τη Ματούλα Ζαμάνη. «Τρέχω να προλάβω εκκρεμότητες και προθεσμίες, είμαι στο στούντιο και ηχογραφώ. Επιπλέον, με κυνηγούν δημοσιογράφοι στον δρόμο. Είμαι χαρούμενη και δυνατή, με αγαπημένους ανθρώπους, σκύλους, γάτες. Δυστυχώς, κοστίζει στην όμορφη χώρα μας να είσαι ο εαυτός σου…».
Οι αριθμοί
1 δισ. άνθρωποι θα είναι υπέρβαροι και παχύσαρκοι το 2030. Δηλαδή, μία στις πέντε γυναίκες και ένας στους επτά άνδρες.
68% των γιατρών σε όλο τον κόσμο αναγνωρίζουν την παχυσαρκία ως ασθένεια.
51% των ατόμων με παχυσαρκία υποβάλλονται σε θεραπεία με φάρμακα.
40% των Αμερικανών ενηλίκων έχουν δείκτη μάζας σώματος άνω του 30, ταξινομούνται δηλαδή ως παχύσαρκοι.
63% των ενηλίκων είναι υπέρβαροι και παχύσαρκοι στην Ελλάδα.
Κεντρική φωτό. Για ένα μέρος των συμπολιτών μας φαίνεται ότι παχυσαρκία και ορατότητα δεν μπορούν να συμβαδίζουν. Απτή απόδειξη οι αντιδράσεις για την τραγουδίστρια Ματούλα Ζαμάνη και την ενέργειά της σε πρόσφατη συναυλία να πετάξει την μπλούζα της στο κοινό. [ALAMY]
