Αλίσα Χαριντασάνι Γκούπτα / The New York Times
Το 2007, η Λίντα Στόουν, πρώην στέλεχος της Microsoft, συνειδητοποίησε ότι παρά τις ασκήσεις αναπνοής που έκανε κάθε πρωί, όλα άλλαζαν όταν άνοιγε το email της. «Ξαφνικά καταλάβαινα ότι είχα σταματήσει να αναπνέω», λέει. Η εισπνοή και η εκπνοή της είχαν γίνει ανεπαίσθητες και ρηχές, παρατήρησε.
Ωρες ρηχής αναπνοής μπορεί να προκαλέσουν σοβαρή κόπωση ύστερα από ένα οκτάωρο εργασίας.
Η κ. Στόουν αποφάσισε να πραγματοποιήσει άτυπη έρευνα, την οποία ονόμασε «επιστημονικές μελέτες της παρέας». Κάλεσε 200 ανθρώπους στο σπίτι της –φίλους, γείτονες και μέλη της οικογένειας– και κατέγραψε τους σφυγμούς της καρδιάς τους και τον ρυθμό της αναπνοής τους ενώ έλεγχαν τα email τους. Ποσοστό 80% των προσκεκλημένων κρατούσε την αναπνοή του ή μετέβαλε τον ρυθμό της την ώρα εκείνη. Η ερευνήτρια ονόμασε το φαινόμενο «άπνοια του email» και περιέγραψε τις παρατηρήσεις της σε δημοφιλές άρθρο στην ιστοσελίδα Huffington Post το 2008. Εκτοτε, η κ. Στόουν έχει επεκτείνει την ιδέα και επέλεξε να μετονομάσει το φαινόμενο «άπνοια οθόνης», για να περιγράψει τη διαταραχή της αναπνοής που πολλοί από μας βιώνουμε όταν χρησιμοποιούμε οθόνες. Το φαινόμενο έχει οξυνθεί αισθητά με την αυξανόμενη χρήση οθονών, τονίζει ο Τζέιμς Νέστορ, συγγραφέας βιβλίου για την επιστήμη της αναπνοής.
«Εχουμε δέκα διαφορετικές οθόνες ταυτόχρονα σε λειτουργία. Κάποιος σας στέλνει μήνυμα στο κινητό, κάποιος σας καλεί σε φωνητική κλήση, κάποιος σας έστειλε email, ενώ δεν έχουμε προσαρμοσθεί στη διαρκή λήψη ερεθισμάτων», λέει ο κ. Νέστορ.
Η άπνοια οθόνης είναι ένας από τους τρόπους με τους οποίους το σώμα μας διαχειρίζεται το άγχος, επισημαίνει ο Στίβεν Πόρτζες, καθηγητής ψυχιατρικής στο Πανεπιστήμιο της Βόρειας Καρολίνας, ειδικός του αυτόνομου νευρικού συστήματος. Οταν ο άνθρωπος βρίσκεται αντιμέτωπος με οποιοδήποτε ερέθισμα, το νευρικό σύστημα αναζητά σημάδια να αποκωδικοποιήσει για να αποφασίσει εάν πρόκειται για απειλή ή όχι, εξηγεί ο δρ Πόρτζες.
Η αυτοσυγκέντρωση αυτή απαιτεί κοπιαστική διανοητική διεργασία, η οποία με τη σειρά της πυροδοτεί σωματικές μεταβολές, όπως η ρηχή αναπνοή και η επιβράδυνση του καρδιακού ρυθμού, προκειμένου το σώμα να «σιγήσει» διοχετεύοντας τις δυνάμεις του με στόχο την απόλυτη συγκέντρωση. Ο δρ Πόρτζες χρησιμοποιεί τις γάτες σαν παράδειγμα. Η γάτα παρακολουθεί το θήραμα πριν επιτεθεί, ενώ πριν από την επίθεση τα θηλαστικά αυτά παγώνουν ή «φερμάρουν» και η αναπνοή τους γίνεται ρηχή. Αυτό συμβαίνει και στον άνθρωπο όταν λαμβάνει email, μήνυμα sms ή ειδοποίηση σε κάποια εφαρμογή επικοινωνίας: παγώνει, διαβάζει και εκπονεί σχέδιο δράσης. Οσο πιο απρόσμενο είναι το ερέθισμα, τόσο αυξάνονται οι πιθανότητες το σώμα να το αντιμετωπίσει σαν απειλή.
Παρότι τα αντανακλαστικά αυτά είναι συνήθως αβλαβή, μπορούν να δημιουργήσουν πρόβλημα εάν βρίσκονται σε λειτουργία όλη την ημέρα καθώς αυτό «θέτει το νευρικό σύστημα σε μόνιμη κατάσταση εγρήγορσης απέναντι σε απειλή», λέει ο δρ Πόρτζες. Ωρες ρηχής αναπνοής μπορεί να προκαλέσουν σοβαρή κόπωση ύστερα από ένα οκτάωρο εργασίας, ακόμη και αν η δουλειά δεν είναι ιδιαίτερα απαιτητική.
Η έλλειψη σωματικής κίνησης, αποτέλεσμα της πολύωρης χρήσης οθόνης, μπορεί να αποτελεί και αυτή επιβαρυντικό παράγοντα της άπνοιας οθόνης, σημειώνει ο δρ Ντέιβιντ Σπίγκελ, διευθυντής του Κέντρου Αγχους και Υγείας της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Στάνφορντ. Η διαταραχή της αναπνοής είναι αποτέλεσμα «συνδυασμού όσων κάνει κανείς, αλλά και όσων δεν κάνει», επισημαίνει ο δρ Σπίγκελ, που παρατήρησε περιστατικά άπνοιας οθόνης μεταξύ ασθενών σε θέσεις εργασίας υψηλού άγχους και με ελάχιστη σωματική άσκηση και ύπνο. Υπάρχουν μερικές απλές τακτικές που μπορεί να υιοθετήσει κανείς για να βελτιώσει την αναπνοή του, ακόμη και στη γεμάτη οθόνες καθημερινότητά μας. Ο Τζέιμς Νέστορ λέει ότι βρίσκει αποτελεσματική τη μέθοδο του ξυπνητηριού, υπενθυμίζοντας σε τακτά διαστήματα της ημέρας στον εαυτό του να αναπνέει κανονικά. «Αναρωτηθείτε: αναπνέετε από το στόμα (συχνά ένδειξη ρηχής αναπνοής); Αναπνέετε επαρκώς; Το ερώτημα και μόνο, θα σας κάνει να προσέξετε τον αναπνευστικό ρυθμό σας», τονίζει ο κ. Νέστορ. Αν πιάσετε τον εαυτό σας να αναπνέει ρηχά ή καθόλου, δοκιμάστε να αναστενάξετε, λέει ο δρ Σπίγκελ. Μελέτες έχουν δείξει ότι αυτός είναι ένας τρόπος «ανάταξης» του αναπνευστικού ρυθμού, όπως και η «κυκλική αναπνοή», στην οποία η εκπνοή διαρκεί περισσότερο από την εισπνοή, αποδεδειγμένα αποτελεσματική για τη βελτίωση της διάθεσης.
Επιλέξτε μεγαλύτερες οθόνες
Ο δρ Πόρτζες υποστηρίζει ότι όσο μεγαλύτερη είναι η οθόνη σας, τόσο λιγότερο βλαβερή είναι για τον ψυχισμό σας. «Καθώς περιορίζετε το οπτικό σας πεδίο, ενισχύετε τις απαιτήσεις του νευρικού σας συστήματος, προκειμένου να αποκλείσει κάθε τι έξω από το σημείο εστίασης», λέει. Η απάντηση σε μηνύματα μέσω μεγάλης οθόνης υπολογιστή γραφείου είναι συχνά πιο άνετη από ό,τι μέσω κινητού τηλεφώνου, ενός «έντονα συρρικνωμένου πεδίου δραστηριότητας», συμπληρώνει ο δρ Σπίγκελ. Πολλοί επιλέγουν να απομακρυνθούν για λίγα λεπτά από τον υπολογιστή τους, για να καταλήξουν να απαντούν σε μηνύματα στο κινητό τους τηλέφωνο. Ο δρ Πόρτζες συστήνει τον προγραμματισμό ορισμένων στιγμών για διαδικασίες που δεν απαιτούν πνευματική κόπωση, όπως η ακρόαση μουσικής, προκειμένου το νευρικό σύστημα να μετακινηθεί από κατάσταση εντατικής προσοχής και επιφυλακής και να επιτύχει τη χαλάρωση.
