Γεγονότα που σημάδεψαν την οικονομία το 2022

Ρουμπίνα Σπάθη

Αν σκεφτεί κανείς πως το 2020 είχε χαρακτηριστεί «φοβερό έτος» εξαιτίας της πανδημίας, των θανάτων και των lockdowns, σίγουρα θα δυσκολευτεί να βρει κατάλληλο επίθετο που να συνοψίζει όσα δεινά έφερε το 2022.

Μάλλον φοβερότερο από το 2020 –έτσι κι αλλιώς οι θάνατοι από την πανδημία συνεχίζονται–, καθώς έφερε ξανά τον πόλεμο μέσα στην Ευρώπη και μαζί με αυτόν την κλιμάκωση της ενεργειακής κρίσης και του πληθωρισμού αλλά και την επικείμενη, βάσει όλων των προγνωστικών, παγκόσμια ύφεση.

Και είναι αυτά που δυστυχώς φαίνεται πως κληροδοτεί στο νέο έτος, καθώς το 2023 εκτιμάται πως θα περάσει με την επόμενη φάση της ενεργειακής κρίσης, ίσως τη δυσκολότερη, με τον πληθωρισμό να συμπιέζει τα πραγματικά εισοδήματα και το κόστος του δανεισμού να αυξάνεται διαρκώς, αλλά και την ύφεση σαν δαμόκλειο σπάθη να απειλεί οικονομίες και να προβληματίζει κεντρικές τράπεζες.

Η χρονιά που λήγει σήμερα ανάγκασε τους Ευρωπαίους να γυρίσουν την πλάτη στον ενεργειακά πλούσιο γείτονά τους και επί πολλές δεκαετίες προμηθευτή τους σε φυσικό αέριο και πετρέλαιο, τη Ρωσία, και τους επέβαλε την εξοικονόμηση ενέργειας με επιπτώσεις στην παραγωγή των βιομηχανιών και στις ανέσεις των νοικοκυριών.

Εφερε τις κεντρικές τράπεζες στα πρόθυρα νευρικής κρίσης, καθώς έπειτα από αλλεπάλληλες αυξήσεις των επιτοκίων βλέπουν τον πληθωρισμό να παραμένει σε ύψη που έμοιαζαν να ανήκουν οριστικά στο παρελθόν. Οδήγησε στα πρόθυρα της πτώχευσης ενεργειακές εταιρείες και βιομηχανίες της Γερμανίας και της Γαλλίας και εξώθησε το Βερολίνο και το Παρίσι σε γενναίες παρεμβάσεις για τη διάσωσή τους.

Πυροτέχνημα της χρονιάς, η μόλις έξι εβδομάδων θητεία της Λιζ Τρας στην πρωθυπουργία της Βρετανίας του Brexit, η οποία ως υπουργός Εξωτερικών σε συνάντησή της με τον Ρώσο ομόλογό της είχε δείξει ότι δεν γνώριζε καλά τα σύνορα της Ρωσίας και ως πρωθυπουργός επιχείρησε μια ριζοσπαστική οικονομική μεταρρύθμιση θατσερικού τύπου, για να προκαλέσει πτώση των τίτλων και του νομίσματος της χώρας και να οδηγηθεί σε μια ταπεινωτική υποχώρηση και τον εξαναγκασμό της σε παραίτηση.

Και ανατροπή της χρονιάς, εκείνη που γνώρισαν οι επιχειρήσεις υψηλής τεχνολογίας, καθώς αφού αποθεώθηκαν χάρη στην πανδημία, στην τηλεργασία και στις τηλεδιασκέψεις, είδαν τις μετοχές τους να καταρρέουν, και τα ηχηρότερα ονόματα του κλάδου, από την Amazon μέχρι τη Facebook, να προχωρούν σε μαζικές απολύσεις.

Ενεργειακή κρίση

Πρωταγωνίστρια σε όλη τη διάρκεια του έτους ήταν η ενεργειακή κρίση και η κλιμάκωσή της μετά τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, με τις τιμές του φυσικού αερίου να φθάνουν στη στρατόσφαιρα, οδηγώντας τις ευρωπαϊκές ενεργειακές εταιρείες στα πρόθυρα κατάρρευσης.

Εξώθησε τη Γηραιά Ηπειρο σε μια συστηματική προσπάθεια να διασφαλίσει εναλλακτικούς προμηθευτές ενέργειας από την παγκόσμια αγορά και να συγκεντρώσει επαρκή αποθέματα αερίου ώστε να μεθοδεύσει την ενεργειακή απεξάρτησή της από τους ρωσικούς υδρογονάνθρακες.

Το θρίλερ με τη διακοπή στη λειτουργία του σημαντικότερου αγωγού ρωσικού αερίου, του Nord Stream, απασχόλησε την Ευρώπη μεγάλο μέρος του καλοκαιριού, εμπνέοντας αγωνία στην ευρωπαϊκή κοινή γνώμη και συχνά βομβαρδίζοντάς τη με άχρηστες πληροφορίες.

Το, υπό άλλες συνθήκες έως και φαιδρό, σίριαλ της τουρμπίνας που είχε μεταφερθεί από τη Γερμανία στη Ρωσία για επισκευή βρέθηκε στην πρώτη γραμμή της επικαιρότητας. Η επιστροφή της καθυστερούσε και η Μόσχα επικαλείτο γραφειοκρατικού τύπου επιχειρήματα, όπως η απουσία των απαιτούμενων εγγράφων, ενώ η αγωνία στην Ευρώπη κλιμακωνόταν.

Πρωταγωνιστής το LNG

Για πολύ μεγαλύτερο μέρος του έτους, όμως, και πολύ πιο έντονα από την αινιγματική τουρμπίνα, πρωταγωνίστησε και εξακολουθεί να πρωταγωνιστεί το LNG ως η μόνη ρεαλιστική έξοδος κινδύνου.

Οι ευρωπαϊκές χώρες με προεξάρχουσα τη Γερμανία, καθώς και τις Ολλανδία και Φινλανδία έσπευσαν να προμηθευτούν τερματικούς σταθμούς LNG εξοπλισμένους με τεχνολογία επαναφοράς του καυσίμου σε αέρια κατάσταση. Ηρθαν αντιμέτωπες με τον ανταγωνισμό των ενεργοβόρων ασιατικών οικονομιών, ο οποίος αναμένεται να ενταθεί μέσα στο νέο έτος. Και η αβεβαιότητα για το κατά πόσον θα διασφαλίσουν την αναγκαία προσφορά παραμένει.

Η ενεργειακή κρίση στάθηκε αιτία για την κίνηση που ενόχλησε ίσως όσο καμία άλλη πολιτική επιλογή της Γερμανίας. Ο λόγος για το πακέτο των 200 δισ. ευρώ που ανακοίνωσε ο Γερμανός καγκελάριος για τη θωράκιση της γερμανικής οικονομίας.

Ανακοινώθηκε τη στιγμή που οι χώρες-μέλη της Ε.Ε. αναζητούσαν απεγνωσμένα κοινή αντιμετώπιση στην ενεργειακή κρίση και κατέστησε αυτομάτως σαφές πως η Γερμανία επιβάλλει στους εταίρους της κανόνες που δεν τους συμφέρουν, αλλά επιφυλάσσεται να κινηθεί αυτόνομα όταν έτσι τη συμφέρει. Δεν είναι τυχαίο ότι Ευρωπαίος αξιωματούχος, που κανένα διεθνές ΜΜΕ δεν έχει κατονομάσει, αλλά πολλά τον επικαλέστηκαν, δήλωσε ευθαρσώς πως «με αυτή την κίνηση η Γερμανία σήκωσε το μεσαίο δάχτυλο του χεριού και το έδειξε στους εταίρους της».

Κίνα

Σκληρά lockdowns και κάμψη της οικονομίας

Ηταν η χώρα από την οποία ξεκίνησε η πανδημία. Και ήταν η μόνη από τις μεγάλες οικονομίες που είχε καταφέρει να κλείσει την πρώτη φοβερή χρονιά της πανδημίας, το 2020, με θετικό ρυθμό ανάπτυξης όταν οι άλλες οικονομίες βυθίζονταν στην ύφεση.

Και όμως το 2022 γνώρισε μια πρωτοφανή κάμψη στην οικονομία της, που «πάγωσε» επανειλημμένως από τα αλλεπάλληλα σκληρά lockdowns. Η πολιτική της μηδενικής ανοχής στον κορωνοϊό, προσωπική επιλογή του προέδρου Σι, ανέστειλε την οικονομική δραστηριότητα, έπληξε τις εξαγωγές της Κίνας, τη βιομηχανική της παραγωγή και την ιδιωτική κατανάλωση.

Η σκληρότητα στην εφαρμογή της προκάλεσε, άλλωστε, εκδηλώσεις διαμαρτυρίας και μαζικές κινητοποιήσεις, όμοιες των οποίων είχε να δει η χώρα από το 1989 και τα δραματικά επεισόδια στην πλατεία Τιεν Αν Μεν.

Τα αλλεπάλληλα lockdowns προκάλεσαν προβλήματα και σε ξένες βιομηχανίες που παράγουν εντός Κίνας, με την αυτοκινητοβιομηχανία του Ελον Μασκ, την Tesla, να δέχεται καίριο πλήγμα από τη διακοπή της παραγωγής της. Τελικά η επίμαχη πολιτική της μηδενικής ανοχής εγκαταλείπεται σχεδόν αιφνιδιαστικά στα τέλη του έτους, αφήνοντας να αιωρούνται ερωτηματικά.

Προσδοκίες

Η επανεκκίνηση της κινεζικής οικονομίας εμπνέει προσδοκίες για τόνωση και της παγκόσμιας οικονομίας, αλλά και αύξηση της ζήτησης για εμπορεύματα με κυρίαρχο την ενέργεια. Επηρεάζει τις τιμές του πετρελαίου που ανεβαίνουν, αλλά στο εσωτερικό της Κίνας αυξάνονται δραματικά τα κρούσματα.

Οποιες κι αν είναι όμως οι δυνατότητες ανάκαμψης της Κίνας, οικονομολόγοι και αναλυτές προειδοποιούν πως επιχειρείται εν μέσω εξαιρετικά αρνητικής συγκυρίας, καθώς στον ορίζοντα φαίνεται ήδη η παγκόσμια ύφεση και η πτώση της ζήτησης από τις σημαντικότερες αγορές για τις εξαγωγές της.

Twitter

Το σίριαλ της εξαγοράς από τον Ελον Μασκ

Από τον πρώτο μήνα του 2022 προσείλκυσε περισσότερο από ποτέ τα φώτα της δημοσιότητας. Τον Ιανουάριο άρχισε να επενδύει στο Twitter και τον Απρίλιο εξέφρασε την πρόθεση να το αγοράσει έναντι 44 δισ. δολ. Για να χρηματοδοτήσει την εξαγορά πούλησε μετοχές αξίας 8,5 δισ. δολ. της αυτοκινητοβιομηχανίας του, της Tesla, που τον έκανε διάσημο.

Δεν κατόρθωσε, όμως, να εξασφαλίσει τα κεφάλαια που χρειαζόταν για την εξαγορά και επιχείρησε να ακυρώσει τη συμφωνία εν μέσω χρηματιστηριακής πτώσης και κρίσης των εταιρειών υψηλής τεχνολογίας.

Ακολούθησε η αναπόφευκτη δικαστική διαμάχη του με τους μετόχους της εταιρείας, που διεκδίκησαν την υλοποίηση των συμφωνηθέντων και στα τέλη Οκτωβρίου ολοκλήρωσε την εξαγορά του δημοφιλέστερου μέσου κοινωνικής δικτύωσης.

Τότε εγκαινίασε νέο σίριαλ, που τον κράτησε και πάλι στην πρώτη γραμμή της επικαιρότητας, με τις απολύσεις των στελεχών του Twitter, στη συνέχεια με μαζικές απολύσεις του προσωπικού και με εξαγγελίες περί πλήρους ελευθερίας του λόγου . Ανήγγειλε ακόμη και την επαναφορά του λογαριασμού του Ντόναλντ Τραμπ που έσπευσε, όμως, να απορρίψει την προσφορά του επιχειρηματία.

Δημοψήφισμα

Λίγες ημέρες πριν από την εκπνοή του έτους είχε τη φαεινή ιδέα να κλείσει τους λογαριασμούς δημοσιογράφων και να θέσει σε ψηφοφορία των χρηστών του Twitter το ερώτημα αν θέλουν να παραιτηθεί από διευθύνων σύμβουλος της εταιρείας.

Ψήφισαν κάπου 17,5 εκατ. άνθρωποι και περίπου το 57,5% των ψήφων ήταν υπέρ της παραίτησής του. Θεωρητικά η παραίτησή του είναι μονόδρομος, αν και έχει ήδη δηλώσει πως δύσκολα θα βρει κάποιον «τόσο ηλίθιο» για να τον αντικαταστήσει στο τιμόνι του Twitter.

Πληθωρισμός

Τέλος το φθηνό χρήμα με αυξήσεις επιτοκίων

Για την πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας και τους κεντρικούς τραπεζίτες ανά τον κόσμο, το 2022 ήταν η χρονιά που διέψευσε ηχηρά τις επίμονες προβλέψεις τους πως ο πληθωρισμός θα υποχωρούσε σταδιακά ακολουθώντας την αποσυμφόρηση της εφοδιαστικής αλυσίδας.

Αφού αναγκάστηκε να παραδεχθεί ότι οι εκτιμήσεις των κεντρικών τραπεζών ήταν εσφαλμένες, από τον Ιούλιο και μέχρι το τέλος του έτους η Κριστίν Λαγκάρντ προχώρησε σε τέσσερις αυξήσεις των επιτοκίων.

Αρχικά κάπως συγκρατημένα, με την πρώτη αύξηση κατά μισή εκατοστιαία μονάδα, στη συνέχεια με δύο άλλες πιο επιθετικές κατά 75 μονάδες βάσης, καθώς οι αυξήσεις των τιμών εξακολούθησαν να επιταχύνονται και στο τέλος του έτους, όταν άρχισαν να φαίνονται οι πρώτες ελπίδες αποκλιμάκωσης των πληθωριστικών πιέσεων, με μια ακόμη αύξηση κατά 50 μ.β.

Δεδομένου ότι ακόμη και μετά την ελαφρά αποκλιμάκωσή του τον Νοέμβριο ο πληθωρισμός παραμένει στο 10,1%, η κ. Λαγκάρντ προειδοποίησε πως επίκεινται περαιτέρω αυξήσεις επιτοκίων μέχρις ότου ο πληθωρισμός πλησιάσει τον στόχο του 2%.

Συνόδευσε την τελευταία αυτή αύξηση του κόστους δανεισμού με την ανακοίνωση ότι από τον Μάρτιο του νέου έτους θα αρχίσει και η συρρίκνωση του χαρτοφυλακίου της Τράπεζας, που δεν θα επανεπενδύει πλέον τα έσοδα από όσους τίτλους λήγουν.

Σε απόλυτη αντίθεση με όσα δήλωνε έναν χρόνο νωρίτερα, η κ. Λαγκάρντ προέβλεψε πως ο πληθωρισμός θα παραμείνει σε υψηλά επίπεδα στο εγγύς μέλλον, καθώς η ΕΚΤ προβλέπει για το νέο έτος αυξήσεις τιμών 8,4%.

Η Fed

Πιο αποφασιστική ήταν η στάση του προέδρου της αμερικανικής Fed, Τζερόμ Πάουελ. Όχι μόνον αύξησε τα επιτόκια του δολαρίου πέντε φορές μέσα στο έτος, αλλά τις τέσσερις από αυτές προχώρησε σε επιθετική αύξηση κατά 75 μονάδες βάσης και μόνον η τελευταία κατά μισή εκατοστιαία μονάδα.

Αποτέλεσε κυριολεκτικά ιστορική καμπή για την ομοσπονδιακή τράπεζα των ΗΠΑ, καθώς ήταν η πλέον επιθετική στροφή που έχει αποφασίσει μετά τη δεκαετία του 1980.

Η Τουρκία

«Αιώνια» παραφωνία ήταν και το 2022 η Τράπεζα της Τουρκίας. Με έναν πληθωρισμό της τάξης του 90% με τα, συνήθως αμφισβητούμενα, επίσημα στοιχεία, ο διοικητής της Σαχάπ Καβτσίογλου μείωσε τα επιτόκια της τουρκικής λίρας τέσσερις φορές μέσα στο έτος φθάνοντας το κόστος του δανεισμού μόλις στο 9%.

Εγινε έτσι ευχάριστος στον Ταγίπ Ερντογάν και οδήγησε σε περαιτέρω πτώση την τουρκική λίρα και το βιοτικό επίπεδο των Τούρκων.

Κρυπτονομίσματα

Πτωχεύσεις εταιρειών και κατάρρευση αξιών

Για τη βιομηχανία των κρυπτονομισμάτων ήταν μια χρονιά όχι ακριβώς αποκαλυπτική, αλλά σίγουρα κακή. Πιθανότατα και η απαρχή θεμελιωδών εξελίξεων, ίσως για τη ρύθμιση του κλάδου, ίσως την κατάρρευσή του ή τη μετεξέλιξή του σε κάτι άλλο.

Το μεγαλύτερο κρυπτονόμισμα, το bitcoin, έχασε το 60% της αξίας του μέσα στο έτος. Επειτα από σειρά πτωχεύσεων στον κλάδο που το οδήγησε σε νέα ελεύθερη πτώση, βρίσκεται γύρω στις 16.000 δολ., όταν τον Νοέμβριο του 2021 η αξία του είχε εκτοξευθεί στις 69.000 δολ.

Οι εισροές στα funds του κλάδου δεν υπερέβησαν τα 498 εκατ. δολ. στη διάρκεια του έτους, όταν το 2021 είχαν φτάσει στα 9,1 δισ. δολ. και συνολικά η αγορά των crypto συρρικνώθηκε κατά 1,4 τρισ. δολ. Μόλις ένα χρόνο νωρίτερα, το 2021, η επικρατούσα εντύπωση για τον κλάδο ήταν πως τον χώριζαν μόνον 2 με 3 χρόνια από την πλήρη διείσδυσή του στη σφαίρα των κοινώς αποδεκτών επενδύσεων.

Ντόμινο

Τα κρυπτονομίσματα υπέστησαν τις συνέπειες που υπέστη και η υπόλοιπη αγορά από την άνοδο των επιτοκίων, αλλά σε συνδυασμό με την κατάρρευση εταιρειών του κλάδου.

Αρχισε την άνοιξη με την κατάρρευση του terraUSD, ενός υποτιθέμενου «stablecoin» όπως αποκαλούνται όσα κρυπτονομίσματα είναι θεωρητικά συνδεδεμένα με κάποια σταθερή αξία.

Ακολούθησε η πτώση του luna, που συνδεόταν με το terraUSD, και δεν άργησε το ντόμινο στον κλάδο. Τον Ιούνιο, η αμερικανική τράπεζα crypto «πάγωσε» τους λογαριασμούς των πελατών της και στη συνέχεια πτώχευσε, όπως και το Three Arrows Capital.

Τελικός καταλύτης, τον Νοέμβριο, η παταγώδης κατάρρευση του χρηματιστηρίου FTX, που πολλοί έσπευσαν να χαρακτηρίσουν «Lehman Brothers των κρυπτονομισμάτων».