Money Review
Αν κρίνει κανείς από τις διαδηλώσεις των κατοίκων Βαρκελώνης και Βενετίας κατά των τουριστών, θα συμπεράνει πως ο τουρισμός ήταν άλλοτε μια ευλογία, αλλά τώρα έχει μετεξελιχθεί σε κατάρα. Στο ίδιο συμπέρασμα θα καταλήξει και αν δει πόσες ευρωπαϊκές μητροπόλεις υψηλού ιστορικού και τουριστικού ενδιαφέροντος έχουν επιβάλει περιορισμούς σε κρουαζιερόπλοια, εισιτήρια εισόδου σε τουρίστες, αριθμητικά όρια στα τουριστικά γκρουπ κ.λπ., που έχουν έως τώρα αποδειχθεί ατελέσφορα. Δεν έχουν κατορθώσει να ανακόψουν το τσουνάμι των επισκεπτών που προκαλούν συμφόρηση σε μουσεία, πλατείες, αρχαιολογικούς χώρους, αλλά και παραλίες και υψώματα με θέα. Ετσι, φέτος, 142 χώρες αναμένεται να υποδεχθούν περισσότερους τουρίστες από όσους τις επισκέπτονταν πριν από την πανδημία.
Η αποτυχία των περιοριστικών μέτρων και η έως τώρα αδυναμία των Αρχών να τιθασεύσουν την έλλειψη σεβασμού από πλευράς των τουριστών, είτε αυτή αφορά τις προσβλητικές συμπεριφορές ενώπιον χώρων θρησκευτικής λατρείας είτε τη ρύπανση παραλιών, εξώθησε πολλές τουριστικές περιοχές να επιδείξουν μεγαλύτερη ευρηματικότητα. Επινόησαν θετικά μέτρα που επικροτούν αντί να τιμωρούν τον τουρίστα και που κατευθύνουν αντί να περιορίζουν τον τουρισμό. Ανάμεσά τους η συντονισμένη συνεργασία μεταξύ των παραγόντων του τουρισμού, ώστε να κατευθύνουν τους τουρίστες σε εναλλακτικές περιοχές τουριστικού ενδιαφέροντος για να αποσυμφορήσουν τα δημοφιλή σημεία, η ανταμοιβή ενάρετων συμπεριφορών των τουριστών όπως η συμμετοχή σε δραστηριότητες φιλικές προς το περιβάλλον και η προσέγγιση τοπικών οργανώσεων ή κινήσεων που ωφελούν την τοπική κοινωνία και εξοικειώνουν τον ξένο με τον τόπο που εξερευνά.
Από την Κοπεγχάγη μέχρι τη Χαβάη και από την Ταϊλάνδη μέχρι την Ιορδανία, αρκετές περιοχές πειραματίζονται με καινοτόμους ιδέες για να αντιμετωπίσουν τις παρενέργειες μιας πηγής εισοδήματος, που στην πραγματικότητα κανείς δεν θέλει να χάσει. Ως ένας από τους πλέον βιώσιμους και φιλικούς προς το περιβάλλον τουριστικούς προορισμούς ανά τον κόσμο, η Κοπεγχάγη εφαρμόζει πρόγραμμα που αποκαλεί «Kopen-pay» – σε ελεύθερη απόδοση, «η Κοπεγχάγη σε ανταμείβει». Ανταμείβει όσους τουρίστες κινούνται με τα μέσα μαζικής μεταφοράς ή με ποδήλατα, επιλέγουν εστιατόρια γνωστά ως φιλικά προς το περιβάλλον, ξαναγεμίζουν τα μπουκάλια τους ή συμμετέχουν σε δραστηριότητες που ωφελούν την πόλη και το περιβάλλον. Και η ανταμοιβή ποικίλλει, από δωρεάν ροφήματα έως δωρεάν συμπληρωματικές ξεναγήσεις σε μουσεία. Το πρόγραμμα εφαρμόστηκε στην αρχή του καλοκαιριού και λήγει αυτές τις ημέρες, με το σχέδιο να προβλέπει την επανάληψή του το επόμενο καλοκαίρι.
Από το 2019, άλλωστε, οι Νήσοι Φερόε, στο δανικό αρχιπέλαγος, έχουν εφαρμόσει το πρόγραμμα «κλειστό λόγω εργασιών συντήρησης», που αποκλείει τους τουρίστες από ορισμένα πολύ δημοφιλή σημεία τουριστικού ενδιαφέροντος στα νησιά, αλλά επιτρέπει την είσοδο σε όσους δηλώσουν πρόθυμοι να εργαστούν εθελοντικά βοηθώντας στην αποκατάσταση κτιρίων και στην επανόρθωση διαβρώσεων. Το πρόγραμμα επαναλαμβάνεται κάθε χρόνο, καθώς έχει αποδειχθεί επιτυχές.
Κάτι παρόμοιο εφαρμόζει και η Χαβάη, που στη διάρκεια της πανδημίας συνέλαβε την εικόνα της ζωής στο νησί όπως ήταν προτού κατακλυστεί από επισκέπτες. Παρουσίασε, έτσι, το πρόγραμμα βιωσιμότητας 2050, που δίνει έμφαση στην ανάγκη να μεταφερθούν πόροι στις τοπικές κοινότητες και να διατεθούν για τη συντήρηση της γης.
Ενίσχυση της τοπικής οικονομίας
Την ιδέα των θετικών μέτρων διαχείρισης και ελέγχου του υπερτουρισμού μελετά το Πανεπιστήμιο Εφαρμοσμένων Επιστημών Breda της Ολλανδίας, με τον καθηγητή Οντρεϊ Μίτας να επισημαίνει πως μπορεί να αντιμετωπισθεί το πρόβλημα όταν το διασπάσει κανείς στις επιμέρους πτυχές του. Μιλώντας προσφάτως στο Bloomberg, τόνισε εκτός από την υπερβολική κοσμοσυρροή και την ασέβεια των τουριστών σε ιστορικά μνημεία, τόπους λατρείας ή ακόμη και στη φυσική ομορφιά. Μια άλλη πτυχή του προβλήματος είναι ότι συχνά δεν επωφελείται από τα τουριστικά έσοδα η τοπική κοινωνία και προπαντός όσα στρώματά της το έχουν περισσότερο ανάγκη.
Την τελευταία αυτή πτυχή του προβλήματος επιχειρεί να αντιμετωπίσει τα τελευταία επτά χρόνια η μη κερδοσκοπική οργάνωση Tourism Cares, που έχει συντάξει έναν παγκόσμιο «χάρτη τουρισμού με ουσία».
Αν και αρχικά είχε σχεδιαστεί για να διευκολύνει επιχειρήσεις του κλάδου, τουριστικά γραφεία, πρακτορεία που διοργανώνουν τουριστικούς γύρους κ.λπ., ο χάρτης αυτός παρουσιάζει εκτενώς τις περιοχές ανά τον κόσμο στις οποίες μπορεί κανείς να βρει πρωτοβουλίες και δραστηριότητες επωφελείς για τον τοπικό πληθυσμό. Ανάμεσά τους οι επισκέψεις σε πλεκτήρια ή άλλα εργαστήρια λαϊκής τέχνης και κοινοπραξίες γυναικών στην Ιορδανία ή η συμμετοχή σε έναν γύρο περιοχών εναλλακτικού τουριστικού ενδιαφέροντος στο Πόρτο Ρίκο με ξεναγούς γυναίκες. Από την Ιορδανία ξεκίνησε, άλλωστε, η ιδέα καθώς οι Αρχές της χώρας θέλησαν να επεκτείνουν τον τουρισμό της πέραν της διάσημης Πέτρα, του Μνημείου Παγκόσμιας Κληρονομιάς όπως την έχει ανακηρύξει η UNESCO. Ετσι, σειρά εταιρειών όπως οι Insight Vacations, Intrepid Travel και G Adventures έδειξαν ενδιαφέρον και δραστηριοποιήθηκαν προς αυτήν την κατεύθυνση διοργανώνοντας επισκέψεις σε εργαστήρια κεραμικής, μαγειρικής, εργαστήρια και κοινοπραξίες λαϊκής τέχνης σε επαρχιακές μικρές κοινότητες όπως η Μπάνι Χαμίντα, που απέχει 90 λεπτά από το Αμμάν.
Μέχρι στιγμής, ο χάρτης περιέχει 321 πρωτοβουλίες και οργανώσεις αυτού του είδους σε 22 χώρες ανά τον κόσμο, και η Tourism Cares σχεδιάζει να προσθέσει μέσα στο 2024 άλλους 200 σχετικούς προορισμούς σε Παναμά, Σκωτία, Ιρλανδία, Χαβάη και Ολλανδία.
Η δυσκολία που αντιμετωπίζει είναι ότι συχνά οι τουριστικές υπηρεσίες δεν είναι ενημερωμένες για τις πρωτοβουλίες του είδους προκειμένου να τις εντοπίζει.
Σε ό,τι αφορά, εξάλλου, τις προσπάθειες να κατευθύνουν οι αρμόδιοι τους τουρίστες σε εναλλακτικά σημεία ιστορικού ή άλλου ενδιαφέροντος, το πρόβλημα είναι πως οι περισσότερες χώρες δεν έχουν μεριμνήσει εγκαίρως ώστε τα εναλλακτικά αυτά σημεία να είναι έτοιμα να υποδεχτούν τους επισκέπτες και να προσφέρουν τις απαιτούμενες υπηρεσίες.
«Καμπανάκι» UNESCO για εξάπλωση των διαμαρτυριών
Εις επίρρωσιν των όσων υποστηρίζουν οι κάτοικοι των ευρωπαϊκών μητροπόλεων μεγάλου ιστορικού και τουριστικού ενδιαφέροντος όταν διαμαρτύρονται και διαδηλώνουν κατά του μαζικού τουρισμού, η UNESCO έχει προειδοποιήσει για το πλήγμα που ενδέχεται να υποστούν προστατευόμενες περιοχές ή μνημεία παγκόσμιας κληρονομιάς. Εχει επιπλέον προβλέψει πως αν δεν ληφθούν τα κατάλληλα μέτρα θα ενταθούν οι διαμαρτυρίες των πολιτών και των τοπικών κοινωνιών. Παράλληλα, ένας από τους διασημότερους τουριστικούς οδηγούς, το Fodors, έχει εκδώσει «κατάλογο προς αποφυγήν ταξιδιού» και συνιστά στους επίδοξους επισκέπτες να αναθεωρήσουν τα σχέδιά τους εάν αυτά προβλέπουν επίσκεψη σε «δημοφιλείς πολιτισμικούς προορισμούς που δεινοπαθούν» και οι υποδομές τους γονατίζουν. Ανάμεσά τους αναφέρει την Αθήνα, τη Βενετία και το όρος Φίτζι.
Από την πλευρά του, το Παγκόσμιο Συμβούλιο Ταξιδιών και Τουρισμού (WTTC) έχει απευθύνει έκκληση στις τοπικές αρχές των περιοχών με αυξημένη τουριστική κίνηση να λάβουν τα μέτρα τους, αλλά και να συνεργαστούν μαζί του, για να αναχαιτίσουν αυτήν την αυξανόμενη απέχθεια των τοπικών κοινωνιών προς τον μαζικό τουρισμό. «Δεν πρέπει να επιτρέψουμε η δυσφορία των τοπικών κοινωνιών να θέσει σε κίνδυνο το 15% που συνεισφέρει, για παράδειγμα, στην οικονομία της Ισπανίας ο τουρισμός», επισήμανε προ ημερών η Βιρτζίνια Μεσίνα, αντιπρόεδρος του WTTC. Η κ. Μεσίνα χαρακτήρισε «εξαιρετικά ατυχή» όσα συνέβησαν στη Βαρκελώνη στις 6 Ιουλίου, όταν ομάδα πολιτών της που διαμαρτύρονταν κατά του μαζικού τουρισμού επιτέθηκε σε τουρίστες με νεροπίστολα, φωνάζοντάς τους «φύγετε, πηγαίνετε στις χώρες σας», και οι εικόνες έκαναν τον γύρο του κόσμου.
Και ο όμιλος Boston Consulting αναλύει τα αίτια του αφόρητου μαζικού τουρισμού και την αποδίδει στην άνοδο του βιοτικού επιπέδου σε πολλές χώρες που άλλοτε ήταν φτωχές, συμπεριλαμβανομένων και της Κίνας και της Ινδίας, στην αντίδραση του κόσμου μετά την πανδημία, αλλά πάνω από όλα στα φθηνά αεροπορικά εισιτήρια και δευτερευόντως σε όλα όσα κατέστησαν τα ταξίδια προσιτά σε πολύ μεγάλο μέρος του παγκόσμιου πληθυσμού. Σύμφωνα με τον Γιασίν ελ Κουρούι, διευθύνοντα σύμβουλο του Boston Consulting Group, «η άνοδος των αεροπορικών εταιρειών χαμηλού κόστους έδωσε τη δυνατότητα να αναπτυχθεί αυτή η βιομηχανία των σύντομων αποδράσεων σε ευρωπαϊκές πόλεις, ακόμη και οι εκδρομές Σαββατοκύριακου στη Βαρκελώνη ή στο Μπορντό, όπως τονίζει. Και προσθέτει ότι η εμφάνιση της Airbnb και των παρεμφερών συστημάτων κατέστησαν πολύ πιο προσιτή την παραμονή ξένων στο ιστορικό κέντρο ευρωπαϊκών μητροπόλεων. Ξένων που μένουν στο κέντρο των πόλεων νομίζοντας πως θα γνωρίσουν την κουλτούρα τους, αλλά τελικά τρώνε σε εστιατόρια που για να διασφαλίσουν πελατεία στρέφονται στη διεθνή κουζίνα και χάνουν τον τοπικό χαρακτήρα.
Οι αντιδράσεις
Υπογραμμίζοντας την ανάγκη να αντιμετωπιστούν οι παρενέργειες του υπερτουρισμού κατά τρόπο που να εξυπηρετεί όλες τις ενδιαφερόμενες πλευρές, η αντιπρόεδρος του Παγκόσμιου Συμβουλίου Ταξιδιών και Τουρισμού (WTTC), Βιρτζίνια Μεσίνα, τόνισε προ ημερών ότι «η τοπική κοινότητα πρέπει να αισθάνεται πως έχει φωνή, να έχει τη δύναμη να την εκφράσει, αλλά να έχει παράλληλα και επίγνωση της συνδρομής του τουρισμού στην οικονομία της πόλης της».
16 τρισ. δολ. αναμένεται να είναι η αξία συνολικά της τουριστικής βιομηχανίας την επόμενη δεκαετία.
H αποτυχία
Ιδιοκτήτης ξενοδοχείου και ιδρυτής της ένωσης πολιτών της Βενετίας venessia.com, ο Ματέο Σέκι διαπιστώνει πως τα αρνητικά μέτρα κατά του υπερτουρισμού απέτυχαν εντελώς στην περίπτωση της εμβληματικής πόλης, καθώς «δεν έχουν μειώσει την καθημερινή ροή επισκεπτών, απλώς όλοι θεωρούν πως πρέπει να πληρώσουν για να επισκεφθούν τη Βενετία, σαν να ήταν θεματικό πάρκο – είναι άχρηστο μέτρο και τραυματίζει την εικόνα μας».
12,2% των παγκόσμιων θέσεων εργασίας οφείλεται άμεσα στον τουρισμό.
Το πρόβλημα
«Καμιά πόλη, κανένας από τους φημισμένους τουριστικούς προορισμούς δεν έχει βρει έως τώρα τον τρόπο για να αποφύγει το πρόβλημα του υπερτουρισμού», τονίζει ο Μανουέλ Αλέκτορ Ριμπέιρο, καθηγητής Διαχείρισης Τουρισμού στο University of Surrey στη Βρετανία. Προσθέτει δε πως «ο τουρισμός είναι θύμα της επιτυχίας του, ενώ υποτίθεται πως είναι ένα κοινωνικό αγαθό, έχει καταλήξει να καλλιεργεί έχθρα ανάμεσα σε κατοίκους και τουρίστες».
