Στο μυαλό του Πούτιν (και του κακού σεναρίου)

Πρόσφατα μία από τις σημαντικότερες, εν ζωή, προσωπικότητες του ακαδημαϊκού χώρου των Διεθνών Σχέσεων, ο John Mearsheimer, ανέφερε πως το κλειδί για να αποκλιμακωθεί η τρέχουσα κατάσταση στην Ουκρανία και να αποτραπεί μια εισβολή της Ρωσίας στη χώρα είναι το να δοθεί, γραπτώς, προς τη Μόσχα η εγγύηση πως το Κίεβο δεν θα γίνει ποτέ αποδεκτό στους κόλπους του ΝΑΤΟ ως πλήρες μέλος.

Η άποψη, επί της αρχής, είναι σωστή αν λάβει κανείς υπόψη το που έχουν κινηθεί, σε αυτό το επίπεδο, οι διαπραγματεύσεις Μόσχας-Δύσης/ΝΑΤΟ μέχρι στιγμής. Κι επιπλέον προερχόμενη από τον πατέρα του «επιθετικού ρεαλισμού» –το παρακλάδι εκείνο της μοντέρνας, στον 20ο αι, έκφανσης του κλασικού ρεαλισμού που εξηγεί τον αγώνα για ηγεμονία στο σύγχρονο άναρχο διεθνές σύστημα μέσα από μια επιθετικογενή εξωτερική πολιτική- η άποψη έχει και σημαίνουσα βαρύτητα.

Και κάτι ακόμη. Όταν στο μακρινό 1994, η ανεξάρτητη πλέον από την Σοβιετική Ένωση, Ουκρανία παρέδιδε το πυρηνικό της οπλοστάσιο, ο Μearsheimer ήταν η μοναδική, μειοψηφούσα τότε, φωνή που εναντιώνονταν σε ένα τέτοιο ενδεχόμενο, προβλέποντας πως η χώρα θα αντιμετωπίσει την ρωσική επιθετικότητα μελλοντικά –χωρίς Μέσα αποτροπής. Σε αυτό δικαιώθηκε ο σπουδαίος ακαδημαϊκός. Εις διπλούν –μιας και ο ίδιος ο Πούτιν στις δηλώσεις του ενώπιον των ξένων ηγετών που τον επισκέφθηκαν τις τελευταίες ημέρες, ανέφερε πως δεν μπορεί να τα βάλει με ολόκληρο το ΝΑΤΟ. Αλλά... διαθέτει πυρηνικά.

Στο μυαλό του Πούτιν

Η ανάλυση των τελευταίων ημερών προσπαθεί να εστιάσει στην ερμηνεία του πλέγματος στρατηγικών και πολιτικών επιδιώξεων της Ρωσίας και δη του Πούτιν. Η αλήθεια είναι πως πέραν των όσων διαμείβονται στο επίπεδο Μόσχας-Δύσης η ουκρανική κρίση πηγαίνει, αντίστροφα, μάλλον πολύ πιο κοντά από ότι μακρύτερα, όπως, επανηλειμμένα, γράψαμε στις αναλύσεις στη «Κ» τις τελευταίες εβδομάδες, σε σχέση με την μεγάλη εικόνα. Είναι ένα κατεξοχήν ρωσικό πεδίο κατανόησης της πολιτικής του Πούτιν. Που καθιστά τον πόλεμο, υπό αυτό το πλέγμα, αναπόφευκτο στην Ουκρανία –ασχέτως των σχέσεων Δύσης-Ρωσίας και πως αυτές θα διαμορφωθούν τις επόμενες δεκαετίες.

Ο Πούτιν μπορεί να μην διαθέτει την ακαδημαϊκή οξυδέρκεια ενός θεωρητικού του επιπέδου του Mearsheimer ωστόσο πρόσφατα (Iούλιος του 2021) έγραψε ένα αρκετά ενδιαφέρον άρθρο. Τιτλοφορείται “Об историческом единстве русских и украинцев” (σ.σ. στα ελληνικά μεταφράζεται ως «για την ιστορική ενότητα Ρώσων και Ουκρανών»). Σε αυτό το σύντομο δοκίμιο, 4.987 λέξεων, ο Ρώσος Πρόεδρος περιγράφει όχι μόνο ένα ιδεολογικό μανιφέστο σε σχέση με την «ρωσικότητα των Ουκρανών» αλλά το πως η Ουκρανία δεν πρέπει να χαθεί, πως χάθηκε μετά το 1991 και την διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης και πως «αποτελεί αφετηρία της επιθετικής στάσης του ΝΑΤΟ για την Ρωσία».

Στο μυαλό του Πούτιν συνεπώς η Ουκρανία δεν είναι μόνο ο ιστορικός, πολιτικός και στρατηγικός χώρος των αφηγημάτων της ρωσικής εξωτερικής πολιτικής, η «πίσω αυλή της Ρωσίας» όπως τον αποκαλεί το κλισέ των ημερών αλλά και κάτι παραπάνω: H αρχή για να αμφισβητήσει το διεθνές σύστημα όπως αυτό διαμορφώθηκε τα τελευταία χρόνια με την αμερικανική πρωτοκαθεδρία. Για το αν η Μόσχα της σύγχρονης Ρωσίας θα πάρει την θέση της Μόσχας της Σοβιετικής Ένωσης στην περίοδο του Ψυχρού Πολέμου, παραμένει ανοικτό προς ερμηνεία.

Το ανησυχητικό είναι πως το εν λόγω άρθρο του Προέδρου Πούτιν έχει διαμοιραστεί στις ρωσικές ένοπλες δυνάμεις που έχουν περικυκλώσει την Ουκρανία τις τελευταίες εβδομάδες. Μια λεπτομέρεια που δεν πρέπει να ξεφύγει της ανάλυσης.
Το ενδιαφέρον ποιοτικό στοιχείο είναι πως διαβάζοντας κανείς το κείμενο, στη ρωσική, παρατηρεί κάτι πολύ προβλεπόμενο. Το πως ο Πούτιν συνδέει τους δύο κόσμους της ιστορικής εμπειρίας της πορείας προς την διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης, του χρόνου μετά από αυτό, στα 90’s, αλλά και της ιστορικής εμπειρίας της προ-σοβιετικής εποχής.

Δηλαδή αυτό το ιδεολογικό μίγμα του θεωρητικού έργου των «Λευκών» αντι-μπολσεβίκων με ένα αναθεωρητικό όραμα για αποκατάσταση της ισχύος της Σοβιετικής Ένωσης –και των αφηγημάτων της τελευταίας από την εποχή της παντοδυναμίας της στα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια του 20ου αι. Αποτελεί δηλαδή ένα κείμενο που μάλλον μας δείχνει προς την κατεύθυνση μιας επέμβασης στην Ουκρανία –στην τρέχουσα συγκυρία- προκειμένου να αποκατασταθούν τόσο η ιστορική αλήθεια, όπως ορίζεται κατά τον Πούτιν, όσο και οι προκλήσεις ασφάλειας για την Ρωσία –όπως αυτές γίνονται αντιληπτές μετά το 1997 και την επέκταση του ΝΑΤΟ προς ανατολάς.

Τι να αναμένουμε

Το αν για τις επιδιώξεις της Μόσχας με φόντο το Ουκρανικό η πρόταση Mearsheimer για γραπτή εγγύηση προς τη ρωσική πλευρά της μη ένταξης της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ αποτελέσει την αρχή της αποκλιμάκωσης μένει να το δούμε –καθώς η διεθνής διπλωματία αναζητεί τρόπους προκειμένου να αποφευχθεί ο πόλεμος. Κάτι τέτοιο εξάλλου ανέφερε, ευθαρσώς, και ο Γερμανός καγκελάριος Όλαφ Σολτς μετά την επιστροφή του από την Μόσχα, δείχνοντας πως Βερολίνο και Ουάσινγκτον βρίσκονται πολύ κοντύτερα σε επίπεδο στρατηγικής σκέψης πέρας της αντιπαράθεσης για τον Nord Stream II.

Αν ωστόσο ο πόλεμος στην Ουκρανία είναι αναπόφευκτος για την εξωτερική πολιτική Πούτιν πρέπει να αναμένουμε τρία σενάρια εντός των επόμενων ημερών:

• Mια σύγκρουση που θα ξεκινήσει από τις ανατολικές επαρχίες σε σχέση με την ανεξέλεγκτη βία και τα pre-hostilities μιας μεγαλύτερης έντασης στρατιωτικής σύγκρουσης. Ιδανικό περιβάλλον μιας frozen conflict που δεν σταμάτησε ποτέ από το 2015 σε επίπεδο ανταλλαγής πυρών μεταξύ των δύο πλευρών κι ένα πεδίο όπου το αφήγημα της επιθετικότητας ιδεολογικοποιείται και βασίζεται σε μορφές υβριδικής χρήσης βίας

• Ένα κύριο μέρος επιχειρήσεων (στον άξονα Δνειπέρου-Κιέβου) των ρωσικών ενόπλων δυνάμεων που θα στοχεύει σε κριτικές εγκαταστάσεις του ουκρανικού κράτους και σε εξουδετέρωση στρατιωτικών assets υψηλής στρατηγικής σημασίας του ουκρανικού στρατού

• Τον αντικειμενικό σκοπό επέκτασης της ρωσικής de facto κατοχής στις ανατολικές επαρχίες της χώρας προκειμένου να ισχυροποιηθεί η ρωσική διαπραγματευτική ισχύς στις συνομιλίες που θα ακολουθήσουν