Του Απόστολου Κουρουπάκη
Σε μία από τις εξορμήσεις μου στα χωριά της Μεσαορίας, πριν από κάποιους μήνες, μπήκε στον χάρτη μου και το χωριό Περιστερωνοπηγή, που φυσικά πρόκειται για δύο ξεχωριστές κοινότητες της επαρχίας Αμμοχώστου, που τις χωρίζει ένας μόνο δρόμος. Ερχόμενος, λοιπόν, από το Πραστειό της Μεσαορίας ξεχώρισα στο βάθος τον Άγιο Αναστάσιο, τη επιβλητική εκκλησία της Περιστερώνας. Ήταν μεσημέρι, και όπως συνηθίζεται στα χωριά ο κόσμος στην παρακείμενη πλατεία ήταν λιγοστός, κάποια παιδιά μόνο έπαιζαν στην παιδική χαρά. Άφησα το αυτοκίνητό μου στην άκρη και ξεκίνησα να προσπαθώ να «διαβάσω» τους δύο ναούς, να καταλάβω τη χωροθεσία τους, τις αναλογίες τους… τον παλαιό και τον νέο Άγιο Αναστάσιο.
Σε απόσταση μερικών μέτρων ο ένας από τον άλλο, αναδεικνύουν δύο διαφορετικές εποχές, ίσως και δύο κόσμους... με τη σημερινή τους κατάσταση να δείχνει, με βίαιο τρόπο, μια άλλη κατάσταση. Μπήκα στον παλαιό Άγιο Αναστάσιο, με τα περιώνυμα βημόθυρα, το σπουδαίο τέμπλο... Αναζήτησα και την κρύπτη, με τον αρχαιοελληνικό κίονα, που οι ασθενείς, τον αγκάλιαζαν και περιστρέφονταν τρεις φορές γύρω του για να γιατρευτούν... Στο «Χρονικό» του Λεόντιου Μαχαιρά διαβάζουμε: «Ευρίσκεται εις την Περιστορόναν της Μεσαρίας ο άγιος Αναστάσιος ο θαυματουργός». Σήμερα, φυσικά, ούτε τα θαυματουργά μακούτζια του αγίου υπάρχουν... Ο ναός ανοικοδομήθηκε στα μέσα του 18ου αιώνα, όπως μαρτυρούσε επιγραφή που υπήρχε στην ανατολική πλευρά, στην οποία αναγραφόταν η χρονολογία 1755 που σήμερα δεν υπάρχει, και την είχε καταγράψει ο Ιωάννης Συκουτρής. Κανένα σημάδι μνήμης... τίποτε στην εκκλησία δεν θύμιζε εκείνο το αρχαίο κάλλος της... Περιμένει, ελπίζω, την εκκλησία μια νέα εποχή, μιας και ο ναός συμπεριλήφθηκε στα υπό μελέτη έργα της δικοινοτικής Τεχνικής Επιτροπής για την Πολιτιστική Κληρονομιά. Λίγο πιο κάτω ο νέος ναός του Αγίου Αναστασίου βουβός, απομεινάρι μιας αρχιτεκτονικής τάσης της δεκαετίας του ’50, ίσως το μέγεθός του να αντανακλά και το μέγεθος των συμμετεχόντων στα πανηγύρια του χωριού, ευμεγέθης ναός, επιβάλλεται στον χώρο. Τα μωσαϊκά του, το τσιμεντένιο εικονοστάσι, οι τεράστιοι χώροι του ναού, μού έφεραν στον νου ασυναίσθητα τούς στίχους του Καρυωτάκη «Σκόνη στη σκόνη εγέμισεν ο τόπος και γράφω με το δάχτυλο σταυρούς»... Περίεργο, πάντως, κανένα σημάδι, κανείς λόγος πάνω στους τοίχους... σιωπή. Φεύγοντας από την Περιστερώνα, είχα στο μυαλό μου και όσα συνέβησαν τον Αύγουστο του 1974, με το έγκλημα εναντίον των γειτονικών τ/κ χωριών Μαράθα, Αλόα και Σανταλάρης και των κατοίκων τους, αποφάσισα ότι αυτό το κεφάλαιο της ιστορίας του τόπου χρειάζεται μια διαφορετική ματιά, από εκείνη που είχα εγώ σε εκείνη την επίσκεψή μου. Σκέφτηκα ότι είναι απαραίτητη η ψυχραιμία για να αποτυπωθεί ένα τέτοιο έγκλημα, αλλά και στερεά γνώση της εποχής και των δυναμικών της. Έκρινα, καθώς οδηγούσα για τον επόμενό μου σταθμό, πως δεν έχω ακόμα την κατάλληλη σκευή, για να το αντιμετωπίσω και σίγουρα μία δική μου θεώρηση τίποτε δεν θα προσέθετε.
Ο Άγιος Αναστάσιος, η επιβλητική εκκλησία της Περιστερώνας λειτούργησε το 1953 και τα εγκαίνια τέλεσε ο Αρχιεπίσκοπος Κύπρου Μακάριος Γ΄.
Ο αγροφύλακας
Λέγοντας για την περιήγησή μου στην Περιστερώνα σε μία καλή φίλη, μου είπε και γιατί δεν μιλάς στον παππού μου… και έτσι με έφερε σε επαφή με τον Τάκη Ιακώβου, τον αγροφύλακα της Περιστερώνας, γεννηθέντα στις 8 Απριλίου 1924. Φυσικά, και δεν έχασα την ευκαιρία να τον συναντήσω. Ένα απόγευμα, λοιπόν, πήγα για να τον βρω. Ήθελα να μου μιλήσει για την Περιστερώνα και το περίφημο πανηγύρι της, αν θυμόταν κάτι από τον μοναχό Πανάρετο, από τους τελευταίους επιστάτες της διαλυμένης μονής. Μετά την πρώτη αναγνωριστική κουβέντα μας, άνοιξα το μαγνητόφωνό μου και τον άφησα να μου μιλάει για το χωριό του, το οποίο γνωρίζει «παθκια-παθκιά»: «Μεσαρκά τη λαλούσαμε χωρκάτικα, και Μεσαορία στον Τύπο». Αμέσως ο κ. Τάκης μού ξεκαθαρίζει πως Περιστερώνα και Πηγή είναι δύο ξεχωριστές κοινότητες. «Μόνο το σχολείο και Συνεργατική ήταν κοινά. Το σχολείο ήταν πάνω στην άκρη των δύο κοινοτήτων, τέλια». Το σχολείο που πήγε ο κ. Τάκης ήταν το καινούργιο, που χτίστηκε το 1926, εκείνος ξεκίνησε να φοιτά το 1930, τότε είχε δύο δασκάλους και 120 μαθητές. Μία τάξη πρώτη, πέμπτη, έκτη, και άλλη τάξη δευτέρα, τρίτη, τετάρτη. Ύστερα το 1939 έγινε μεικτό, αγόρια-κορίτσια. Πρώτα ήταν αρρεναγωγείο. Το Παρθεναγωγείο ήταν στον χώρο της παλιά εκκλησίας του Αγίου Αναστασίου» και μου εξηγεί πως στο νέο σχολείο τα κορίτσια πήγαν το 1939 και έγινε μεικτό». Τον ρώτησα αν θυμάται τους δασκάλους του… «Αθθυμμούμαι τους, βέβαια. Που ήμουν πρώτη τάξη που επήα, που ήταν από τον Άγιο Θεόδωρο του Καρπασιού, μα έμενε στον Λυθροδόντα, Κωνσταντίνος Κέντης και ο άλλος δάσκαλος ήταν ο Κώστας Ζωδιάτης». Πράγματι όπως διαβάζουμε στην εφημερίδα «Νέα Λαϊκή», στις 16 Αυγούστου 1929 ο Κωνσταντίνος Κέντης διορίστηκε στο σχολείο της Περιστερωνοπηγής και ο Κώστας Ζωδιάτης το 1933 μετατέθηκε στην Ίνια της Πάφου («Πρωϊνή, 17 Ιουνίου 1933). «Δεν τελείωσα το δημοτικό, ο πατέρας μου όταν εγίνηκα πέμπτην τάξην έφκαλε με να πηαίνω στα πρόβατα…» μού λέει, ήταν το μόνο αγόρι απ’ όλη την οικογένεια που δεν σπούδασε, για να σπουδάσουν τα αδέλφια του.
Στο «Χρονικό» του Λεόντιου Μαχαιρά διαβάζουμε: «Ευρίσκεται εις την Περιστορόναν της Μεσαρίας ο άγιος Αναστάσιος ο θαυματουργός».
Ο Άγιος Αναστάσιος
Η παλιά εκκλησία είχε ένα εκκλησάκι που ασκήτεψε ο άγιος, και είχε ένα στύλλο στη μέση. Εκατεβαίναμε κάτω εμείς και έκλειε από πάνω… ύστερα ο Άγιος Πανάρετος έκτισε την εκκλησία το 1760, π’ όξω από το εκκλησάκι… Είχε ταμπέλα που τα έγραφε όλα…». Και η συζήτηση συνεχίζει για την εκκλησία, με τον κ. Τάκη να θέλει να τα θυμηθεί όλα: «Το καμπαναριό το 1948 είσιε να πέσει, ήρθε ένας αρχιτέκτονας και είπε να το πιάσουν με τα σίδερα και ένας κωμοδρόμος έκανε τελάρα μαζί επιάαμεν το, και στέκει μέχρι σήμερα…». Τα βημόθυρα ήταν μεγάλης αξίας, επήραν τα στην Ιαπωνία, και η Χατζηττοφή εκατάφερεν και έφερεν τα. Επίσης το τέμπλος… έγραφε “To παρόν τέμπλο εχρυσοχρωματίσθη εξ ιδίων εξόδων του Χατζηγιασουμή και λοιπών χωριανών», φυσικά σήμερα δεν υπάρχει… Η μεγάλη νέα εκκλησία του Αγίου Αναστασίου άρχισε να κτίζεται το 1950 σε σχέδια του αρχιτεκτονικού γραφείου Θ. Θ. Φωτιάδου και Υιού και όπως θυμάται ο κ. Τάκης ήρθε ένας μάστορας από την Ελλάδα και έβαλε τα μωσαϊκά. Όντως οι προσφορές «διά την οικοδόµησιν του Ι. ναού Περιστερώνας (Αμμοχώστου) συμφώνως προς τα σχέδια και τους τεχνικούς όρους των αρχιτεκτόνων κ. Θ. Θ. Φωτιάδου και Υιού. […] Οι εργολάβοι οφείλουν να υποδείξουν έργα τα οποία εξετέλεσαν καθώς και αξιόπιστον εγγυητήν. Η εργασία θα δοθή εργολαβικώς συµπεριλαµβανοµένων των υλικών, εργατικών και μαστορικών] («Ελευθερία», 4 Μαρτίου 1950). Τελικά λειτούργησε το 1953 και όπως αναφέρει ο Τύπος της εποχής: «[…] την επαύριον [σ.σ. της εορτή του Αγ. Ιωάννου του Προδρόµου] Κυριακήν, 30 Αυγούστου, η Αυτού Μακαριότης [σ.σ. ο Αρχιεπίσκοπος Κύπρου Μακάριος Γ΄] θα λειτουργήση και τελέση τα εγκαίνια του νεοδµήτου ιερού ναού του Αγίου Αναστασίου του χωρίου Περιστερώνα Αμμοχώστου. Ο Μέγας Εσπερινός των Εγκαινίων θα αρχίση το εσπέρας του Σαββάτου περί ώραν 8.30 και θα επακολουθήση η ολονύκτιος αγρυπνία και η τελετή των εγκαινίων». Ιερέας της Περιστερώνας τα πρώτα σχεδόν πενήντα χρόνια του 20ού αιώνα ήταν παπα-Θεράπων Ιωάννου, έγινε παπάς το 1916 και απεβίωσε στις 6 του Γενάρη του ’56, μου λέει ο κ. Τάκης... και επόμενος ο Θεόδωρος Κακουρής, που ήταν ο τελευταίος που λειτούργησε τον Άγιο Αναστάσιο, στις 15 Αυγούστου 1974… Το μοναστήρι ήταν πλούσιο μού λέει… «Έφτασα τα κελιά, μέχρι το ’30-32, τα χαλάσαν ύστερα. Τζιαμαί που εχτίσαν ύστερα την εκκλησιά. Είσιε ηλιακούς, ανώγεια… που μεινίσκαν οι μοναχοί. Είσιε πολλά κελιά». Σήμερα, πίσω από την παλιά εκκλησία του Αγίου Αναστασίου υπάρχουν κάποια ερείπια, που όπως με πληροφορεί ο κύριος Τάκης ήταν γραφεία, Παρθεναγωγείο, ιατρείο, και τα σπίτια των δασκάλων που ερχόταν στο σχολείο. Επίσης, εκεί στάθμευαν και οι καμήλες, λόγω του ότι κοντά υπήρχε ο σταθμός του σιδηρόδρομου του Πραστειού... Χαρακτηριστικό δημοσίευμα στην εφημερίδα «Έθνος», στις 13 Σεπτεμβρίου 1949: «Κυβερνητικός Σιδηρόδρομος Κύπρου: Πανήγυρις Αγίου Αναστασίου εν Πηγή, 16 - 17.9.49. Έκτακτοι μεταφορικαί ευκολίαι δι’ επιβάτας […] Επιβάται, εμπορεύματα, κ.λ.π., θα μεταφέρωνται διά Σιδηροδρομικών αυτοκινήτων από τον Σταθμόν Πραστειού εις την πανήγυρις και τανάπαλιν».
Το μοναστήρι ήταν πλούσιο λέει ο κ. Τάκης Ιακώβου… «Έφτασα τα κελιά, μέχρι το ’30-32, τα χαλάσαν ύστερα. Τζιαμαί που εχτίσαν ύστερα την εκκλησιά. Είσιε ηλιακούς, ανώγεια… που μεινίσκαν οι μοναχοί».
Η ζωοπανήγυρις
Στην Περιστερώνα της Μεσαορίας γινόταν μία από τις μεγαλύτερες ζωοπανήγυρεις… και όπως το λέει ο κ. Τάκης: «Η μιαλύτερη ζωοπανήγυρις της Κύπρου, στις 17 Σεπτεμβρίου. Ζώα από όλα την Κύπρο, πωλούσαν πρόβατα, ημιόνους, βόδια, γινόταν διαγωνισμός. Ο πατέρας του Κουτσιούκ, του πρώην αντιπροέδρου της Κύπρου, ήταν ζωέμπορος και αγόραζεν μούλες και επούλαν τες στην Αίγυπτο. Πουλούσαν και ρούχα, χαλκωματικά, χρυσαφικά, σιδερικά, π’ ούλλα. Μετά το ’55, που έγινε ο Αγώνας, οι Εγγλέζοι εκαταργήσαν τις συγκεντρώσεις… και από το 1960 καθιερώθηκε πια η θρησκευτική και εμπορική πανήγυρις πλέον, και δεν είχε ζώα, αλλά πάλι ερκούνταν απ’ όλη την Κύπρο, γιατί ήταν θαυματουργός Άγιος». Το πανηγύρι διαρκούσε δύο μέρες και περίπου πενήντα φούρνοι έψηναν οφτό της κουβέλλας. Ο τόπος ήθελε μέρες να καθαρίσει ο τόπος, από τις τόσες χιλιάδες κόσμου, θυμάται ο κ. Τάκης.
Η παλιά εκκλησία είχε ένα εκκλησάκι που ασκήτεψε ο άγιος, και είχε ένα στύλλο στη μέση. Εκατεβαίναμε κάτω εμείς και έκλειε από πάνω...
