Harvard Health Publishing
Eχουμε σημειώσει μεγάλη πρόοδο όσον αφορά την κατανόηση και την αντιμετώπιση της ηλικιακής εκφύλισης της ωχράς κηλίδας (ΗΕΩ), της κύριας αιτίας απώλειας της όρασης σε άτομα ηλικίας 50 ετών και άνω στις Ηνωμένες Πολιτείες. Μάθαμε ότι ορισμένα γονίδια και συνήθειες ζωής αυξάνουν τον κίνδυνο εμφάνισης της ΗΕΩ και έχουμε ανακαλύψει θεραπείες που πολλές φορές επιβραδύνουν την εξέλιξη της νόσου.
Παρά την πρόοδο, όμως, ακόμη δεν έχουμε ανακαλύψει έναν εγγυημένο τρόπο για την πρόληψη της ΗΕΩ. Διατρέχετε μεγαλύτερο κίνδυνο εάν ένας από τους γονείς σας έπασχε από τη νόσο. «Ο παράγοντας αυτός πρέπει να λαμβάνεται υπόψη, δεν σημαίνει όμως ότι καθορίζει με απόλυτο τρόπο την εμφάνιση της νόσου. Πρόκειται για σύνθετη πάθηση που η εμφάνισή της προϋποθέτει συνδυασμό παραγόντων», αναφέρει η δρ Joan W. Miller, επικεφαλής Οφθαλμολογίας στο συνεργαζόμενο με το Χάρβαρντ Massachusetts Eye and Ear και διευθύντρια Οφθαλμολογίας στην Ιατρική Σχολή του Χάρβαρντ.
Τι είναι η εκφύλιση της ωχράς κηλίδας;
Η ΗΕΩ καταστρέφει την ωχρά κηλίδα, το κεντρικό τμήμα του αμφιβληστροειδούς, του χιτώνα που βρίσκεται στο πίσω μέρος του ματιού, αποτελείται από τρεις στιβάδες κυττάρων και μετατρέπει το φως σε ηλεκτρικά σήματα. Τα σήματα στέλνονται στον εγκέφαλο, ο οποίος τα μετατρέπει σε εικόνες. Υπάρχουν δύο τύποι εκφύλισης της ωχράς κηλίδας. Και οι δύο τύποι επηρεάζουν αρνητικά την κεντρική όραση, οδηγώντας ή σε θόλωση ή ακόμη και σε απώλεια της κεντρικής όρασης του πάσχοντος.
Στην ξηρή (μη εξιδρωματική) ΗΕΩ, την πιο συχνή μορφή, λιπίδια και πρωτεΐνες που ονομάζονται drusen συσσωρεύονται (εναποτίθενται) σταδιακά στο πίσω μέρος του αμφιβληστροειδούς, προκαλώντας τη λέπτυνσή του και οδηγώντας σε καταστροφή των φωτοευαίσθητων κυττάρων (φωτοϋποδοχέων) της ωχράς κηλίδας. Το αποτέλεσμα είναι η απώλεια της όρασης.
Καθώς εξελίσσεται η ΗΕΩ, οι εναποθέσεις (drusen) μπορεί να οδηγήσουν στην ανάπτυξη νέων, μη φυσιολογικών αγγείων κάτω από την ωχρά κηλίδα και στο εσωτερικό της. Τα αιμοφόρα αγγεία εμφανίζουν διαρροές και αιμορραγίες, προκαλώντας γρήγορα βλάβη στους φωτοϋποδοχείς, καθώς και αλλοίωση ή και απώλεια όρασης. Αυτός ο τύπος ονομάζεται υγρή (εξιδρωματική ή νεοαγγειακή) ΗΕΩ.
Διακόπτοντας την πορεία της ΗΕΩ
Οι ικανότητες που διαθέτουμε για την αντιμετώπιση των δύο μορφών της ΗΕΩ διαφέρουν. Μερικές φορές μπορούμε να επιβραδύνουμε την ξηρή ΗΕΩ.
Η δρ Miller αναφέρει ότι η καλύτερη προσέγγιση που εφαρμόζεται είναι ένα κοκτέιλ αντιοξειδωτικών θρεπτικών στοιχείων (βιταμίνη C και Ε, χαλκός, λουτεΐνη, ζεαξανθίνη και ψευδάργυρος), που ονομάζεται φόρμουλα AREDS2 και αντλεί το όνομά της από μια μελέτη του σχήματος θρεπτικών στοιχείων σε άτομα με ΗΕΩ. Τα συστατικά της AREDS2 καταπολεμούν τις ελεύθερες ρίζες, οι οποίες αφθονούν στον αμφιβληστροειδή και προκαλούν οξειδωτικό στρες (που μπορεί να προκαλέσει βλάβη στις πρωτεΐνες και στο DNA των κυττάρων). Μελέτες έχουν δείξει ότι η AREDS2 μπορεί να βελτιώσει την εξέλιξη της ΗΕΩ κατά 25%.
Για να σταματήσουμε την υγρή ΗΕΩ, έχουμε πολύ περισσότερες επιλογές. Η πιο αποτελεσματική μέθοδος μέχρι στιγμής είναι η θεραπεία αντι-VEGF (συντομογραφία της θεραπευτικής αγωγής με αναστολείς του αγγειακού ενδοθηλιακού αυξητικού παράγοντα, του VEGF), η οποία αναπτύχθηκε από τη δρα Miller και τις συναδέλφους της.
Ο VEGF προκαλεί την ανάπτυξη μικροσκοπικών νέων αιμοφόρων αγγείων, ενίοτε σε μέρη όπου δεν χρειάζεται (όπως στην ωχρά κηλίδα). Στην αντι-VEGF θεραπεία, οι γιατροί χορηγούν με ένεση φάρμακα στο εσωτερικό του ματιού, τα οποία αναστέλλουν τη δράση του VEGF. Με τον τρόπο αυτό μειώνονται οι αιμορραγίες από τα νέα αιμοφόρα αγγεία, αποτρέπεται η ανάπτυξη νέων αιμοφόρων αγγείων στο μάτι και μπορεί ακόμη και να αποκατασταθεί ένα μέρος της χαμένης όρασης.
Μια άλλη επιλογή για την υγρή ΗΕΩ είναι η χειρουργική επέμβαση με λέιζερ, για να αποτραπεί η έξοδος αίματος από τα αγγεία στο μάτι.
Ελπίδα για μελλοντικές θεραπείες
Πολλές άλλες προσεγγίσεις για την αντιμετώπιση της ΗΕΩ βρίσκονται υπό μελέτη ή είναι υποψήφιες για μελέτη.
Θεραπεία με βλαστοκύτταρα. Αυτή η θεραπεία «αναπληρώνει» τα κύτταρα του αμφιβληστροειδούς που έχουν υποστεί βλάβη με βλαστοκύτταρα που εξελισσόμενα θα αντικαταστήσουν τα κύτταρα του αμφιβληστροειδούς.
Γονιδιακή θεραπεία. Με αυτή την προσέγγιση εισάγονται νέα γονίδια στο εσωτερικό του ματιού, για να βοηθήσουν τον αμφιβληστροειδή να παραγάγει πρωτεΐνες που θα σταματήσουν την παθολογική ανάπτυξη αιμοφόρων αγγείων (βλ. «Ρωτήστε τον γιατρό», στη σελ. 3, για ένα παρόμοιο παράδειγμα).
Θεραπεία με στατίνες. Οι στατίνες, φάρμακα τα οποία μειώνουν το επίπεδο χοληστερόλης και τη φλεγμονή, ενδέχεται επίσης να μπορούν να απομακρύνουν τα κακά λιπαρά από τον αμφιβληστροειδή. «Πραγματοποιήσαμε μια μικρή πιλοτική μελέτη, η οποία έδειξε ότι μεγάλες εναποθέσεις (drusen) εξαφανίζονται σχεδόν στους μισούς ασθενείς με ΗΕΩ που έλαβαν στατίνες σε υψηλές δόσεις, και κανένας δεν παρουσίασε εξέλιξη της νόσου. Αυτό παρατηρήθηκε μόνο σε 10 από τους 23 ασθενείς. Τώρα όμως μας ενδιαφέρει να διερευνήσουμε περαιτέρω αυτή την περίπτωση», λέει η δρ Miller.
«Το σκεπτικό είναι ότι θα μπορούσαμε να γυρίσουμε πίσω το ρολόι και να επιβραδύνουμε την εξέλιξη κατά μία δεκαετία».
Διορθώνοντας την «αυτοφαγία» του αμφιβληστροειδούς. Η αυτοφαγία είναι μια φυσιολογική διεργασία κατά την οποία τα κύτταρα απομακρύνουν απόβλητα ή κατεστραμμένο υλικό από το εσωτερικό τους. «Η διαδικασία δεν λειτουργεί σωστά όταν ένα άτομο πάσχει από ΗΕΩ. Επί του παρόντος αυτό είναι κάτι το οποίο μελετάμε τόσο εμείς όσο και άλλες ομάδες», αναφέρει η δρ Miller.
Καταπολέμηση της φλεγμονής. «Πιθανολογείται ότι λιπίδια συσσωρεύονται με μη φυσιολογικό τρόπο, ο οποίος ενεργοποιεί μια χρόνια φλεγμονώδη αντίδραση που καταστρέφει τους ιστούς», λέει η δρ Miller. «Αυτό αποτελεί αντικείμενο μελέτης πολλών ομάδων».
Στόχευση του ανοσοποιητικού συστήματος. Ένα μέρος της ανοσολογικής απόκρισης, το οποίο σχετίζεται με μια αλληλουχία αντιδράσεων και καλείται «καταρράκτης» του συμπληρώματος, μπορεί να προκαλέσει βλάβη στον αμφιβληστροειδή. Οι διεργασίες αυτές μπορεί να διαδραματίζουν ρόλο στην ΗΕΩ. Προς το παρόν, μελετώνται διάφορα φάρμακα που αναστέλλουν τον «καταρράκτη» του συμπληρώματος.
Οι προσεγγίσεις αυτές βρίσκονται σε προκαταρκτικό στάδιο και μπορεί να μην τελεσφορήσουν. Είναι όμως ένας λόγος να ελπίζουμε. «Χρειάζεται πολύς χρόνος για την ανάπτυξη φαρμάκων. Μπορεί να χρειαστεί να περάσει μία δεκαετία μέχρι να καταλήξουμε σε κάποια άλλη θεραπεία», σημειώνει η δρ Miller. «Μπορεί όμως αυτή να προκύψει και νωρίτερα».
Πώς να αποφύγετε την ΗΕΩ
Για την ώρα, η μόνη συμβουλή για την αποτροπή της ηλικιακής εκφύλισης της ωχράς κηλίδας είναι να ακολουθείτε συνήθειες που αρμόζουν σε έναν υγιεινό τρόπο ζωής και βοηθούν στη μείωση του κινδύνου εμφάνισης της νόσου αλλά και πολλών άλλων προβλημάτων υγείας.
Μην καπνίζετε. Το κάπνισμα έχει πολλές βλαβερές συνέπειες για τον οργανισμό, συμπεριλαμβανομένου του αυξημένου οξειδωτικού στρες στον αμφιβληστροειδή. «Το οξειδωτικό στρες μπορεί να επηρεάσει τον τρόπο με τον οποίο ανταποκρίνονται τα αιμοφόρα αγγεία», αναφέρει η δρ Miller, «και φαίνεται να υπάρχει ένας βαθμός αλληλεπίδρασης μεταξύ καπνίσματος και γονιδίων που ίσως αυξάνουν τον κίνδυνο εμφάνισης ΗΕΩ».
Ελέγχετε την πίεσή σας. Η υπέρταση προκαλεί βλάβες στα αιμοφόρα αγγεία και αυξάνει τον κίνδυνο εμφάνισης ΗΕΩ. «Θέλουμε τα αιμοφόρα αγγεία των ματιών να είναι υγιή. Τροφοδοτούν τον αμφιβληστροειδή με θρεπτικά συστατικά και οξυγόνο, ενυδατώνουν το μάτι και εμποδίζουν την υπερθέρμανσή του καθώς τα κύτταρα του αμφιβληστροειδούς μετατρέπουν το φως σε ηλεκτρικά σήματα», λέει η δρ Miller.
Γυμναστείτε. Η φυσική άσκηση διατηρεί τα αιμοφόρα αγγεία υγιή. Βάλετε στόχο να εκτελείτε μέτριας έντασης άσκηση, όπως ποδηλασία, κολύμβηση ή ζωηρό περπάτημα, για τουλάχιστον 150 λεπτά την εβδομάδα.
Ακολουθήστε υγιεινή για την καρδιά διατροφή. Η στεφανιαία νόσος, η υψηλή χοληστερόλη και η παχυσαρκία αυξάνουν τον κίνδυνο εμφάνισης ΗΕΩ. Ακολουθήστε μια υγιεινή για την καρδιά, μεσογειακού τύπου διατροφή, η οποία περιλαμβάνει άφθονα φρούτα, λαχανικά, δημητριακά ολικής άλεσης, όσπρια, ξηρούς καρπούς, σπόρους και ελαιόλαδο, μέτριες ποσότητες ψαριών και πουλερικών και λίγα γαλακτοκομικά με χαμηλά λιπαρά.
Βεβαιωθείτε ότι η διατροφή σας περιλαμβάνει πράσινα, φυλλώδη λαχανικά. Αυτά είναι πλούσια σε λουτεΐνη και ζεαξανθίνη, που έχουν αντιοξειδωτικές ιδιότητες και βελτιώνουν αποδεδειγμένα την πυκνότητα της χρωστικής στην ωχρά κηλίδα, η οποία προστατεύει τα κύτταρα από τις ελεύθερες ρίζες.
Μην ξεχνάτε την οφθαλμολογική εξέταση
Ένας από τους καλύτερους τρόπους να διαφυλάξετε την όρασή σας είναι να ανιχνεύσετε εγκαίρως μια οφθαλμική πάθηση.
Η Αμερικανική Ακαδημία Οφθαλμολογίας συνιστά τη διενέργεια οφθαλμολογικής εξέτασης κάθε δύο ή τέσσερα έτη για άτομα ηλικίας 40 έως 55 ετών, κάθε ένα έως τρία έτη για άτομα ηλικίας 55 έως 65 ετών και κάθε ένα έως δύο έτη για άτομα ηλικίας 65 ετών ή άνω. Μπορεί να χρειάζεται να υποβάλλεστε συχνότερα σε οφθαλμολογικές εξετάσεις, ανάλογα με την κατάσταση της υγείας και τους ατομικούς σας παράγοντες κινδύνου.
Για περισσότερες πληροφορίες, ανατρέξτε στην Ειδική Έκθεση για την Υγεία του Χάρβαρντ με τίτλο The Aging Eye (www.health.harvard.edu/ae).
Παράγοντες κινδύνου εμφάνισης της ηλικιακής εκφύλισης της ωχράς κηλίδας
Αν και δεν είναι ακριβώς σαφές τι πυροδοτεί την ηλικιακή εκφύλιση της ωχράς κηλίδας, γνωρίζουμε ότι αυτοί οι παράγοντες αυξάνουν τον κίνδυνο να εμφανίσετε αυτή τη νόσο:
– οικογενειακό ιστορικό ΗΕΩ,
– ηλικία άνω των 50 ετών,
– καυκάσια φυλή,
– διατροφή πλούσια σε κορεσμένα λιπαρά,
– υπερμετρωπία,
– καρδιοπάθεια,
– υπέρταση,
– υψηλή χοληστερόλη,
– υπερβολικό βάρος,
– κάπνισμα.
