Γιάννης Παπαδόπουλος
Αυτό δεν είναι ένα συνηθισμένο ημερολόγιο. Σχεδόν επτά μήνες μετά τη νόσησή της με COVID-19, η 24χρονη Κατιάνα Μέκκα καταγράφει κάθε μέρα σχολαστικά τα συμπτώματα που την ταλαιπωρούν ακόμη. «Έντονος πόνος στα πλευρά, αδυναμία συγκέντρωσης – σκέψης, ευαισθησία στο φως, δυσκινησία, θολή όραση, δυσκαταποσία, τρέμουλο, δύσπνοια», σημειώνει για τις 4 Ιουλίου. Δεν είναι τα μόνα. Υπήρξαν περίοδοι με έντονα μουδιάσματα στα χέρια και στο κεφάλι, τόσο επίμονα που χρειάστηκε να επισκεφθεί τα Επείγοντα. Έκανε αξονική θώρακα και τρεις μαγνητικές εγκεφάλου. Οι γιατροί δεν μπορούσαν να εντοπίσουν κάποιο παθολογικό αίτιο. Πέρα από τις σωματικές ενοχλήσεις, είχε να αντιμετωπίσει και τη δυσπιστία.
«Εφόσον δεν φαινόταν κάτι, θεώρησαν ότι είναι ψυχιατρικό το θέμα», λέει η 24χρονη στην «Κ» για τους πρώτους γιατρούς που την εξέτασαν. Της χορήγησαν αντικαταθλιπτικά, αλλά τα συμπτώματα δεν υποχώρησαν. Ούτε η παραίνεση «ξέχασέ το και θα φύγει», που συχνά άκουγε από τον περίγυρό της στον Βόλο, τη βοηθούσε. Κατά διαστήματα αμφέβαλλε και η ίδια για τον εαυτό της. Ωσπου τον περασμένο Απρίλιο επισκέφθηκε το διεπιστημονικό κέντρο αναφοράς long COVID της Α΄ Κλινικής Εντατικής Θεραπείας στον «Ευαγγελισμό». «Είχαν ξαναδεί κάτι αντίστοιχο, μπορούσαν να το αιτιολογήσουν. Βοήθησε το ότι μίλησα με ανθρώπους που με καταλάβαιναν», λέει.
Αφού ολοκλήρωσε το πακέτο των εξετάσεων, διαπιστώθηκε ότι τα συμπτώματά της σχετίζονται με δυσαυτονομία, μια διαταραχή της ομαλής λειτουργίας του αυτόνομου νευρικού συστήματος που παρουσιάζεται συχνά σε άτομα με σύνδρομο long COVID. Η συντονίστρια του κέντρου αναφοράς και αναπληρώτρια καθηγήτρια Πνευμονολογίας στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Παρασκευή Κατσαούνου, εξηγεί ότι υποψήφιοι για διάγνωση με long COVID είναι όσοι εμφανίζουν εμμένοντα ή νέα συμπτώματα ενώ έχουν περάσει δώδεκα εβδομάδες μετά τη λοίμωξή τους με SARS-CoV-2.
Η 24χρονη Κατιάνα Μέκκα κρατάει ημερολόγιο συμπτωμάτων της μακράς COVID, τα οποία επιμένουν εδώ και μήνες.
Η «δεύτερη πανδημία»
Για καιρό πολλοί από αυτούς τους ασθενείς αισθάνονταν ότι έδιναν μια μοναχική, σιωπηλή μάχη, επιχειρώντας να ερμηνεύσουν δυσεξήγητα σημάδια. Αρχικά ανακάλυψαν και άλλους συμπάσχοντες, μοιράστηκαν τις ιστορίες τους στο Facebook και ένωσαν τις φωνές τους σε ένα σύλλογο ασθενών διεκδικώντας αναγνώριση της μακράς COVID ως συστηματικής νόσου στην Ελλάδα. Τους τελευταίους μήνες, όσο πληθαίνουν οι μαρτυρίες τους και η επιστημονική κοινότητα κοιτάει με διερευνητική ματιά προς το μέρος τους, αναδύεται η εικόνα μιας «δεύτερης πανδημίας μέσα στην πανδημία».
Στο σύνδρομο long COVID περικλείονται 200 αναγνωρισμένα συμπτώματα, ωστόσο το πιο συχνό είναι η εύκολη κόπωση, η οποία δεν δικαιολογείται από το επίπεδο της δραστηριότητας. Κάποιοι αδυνατούν να περπατήσουν συνεχόμενα ή να ανέβουν σκάλες χωρίς να ξαποστάσουν. Υπάρχουν γονείς που κουράζονται εάν κρατήσουν πάνω από ένα λεπτό το μωρό τους αγκαλιά. «Δυστυχώς η καθημερινότητά τους επηρεάζεται πάρα πολύ. Είναι άνθρωποι οι οποίοι ήταν πολύ δραστήριοι. Ακόμα και μερικοί αθλητές που έτυχε να δούμε, έχουν πλέον μειωμένη ικανότητα», λέει η κ. Κατσαούνου.
Στους πέντε μήνες λειτουργίας του κέντρου αναφοράς στον «Ευαγγελισμό» έχουν ολοκληρώσει τον έλεγχο για long COVID 55 ασθενείς, ενώ αναμένουν να εξεταστούν άλλοι 200 μέχρι και τον Δεκέμβριο. «Υπάρχουν άνθρωποι οι οποίοι για μήνες δεν μπορούσαν να σηκωθούν όρθιοι γιατί είχαν πολύ έντονο αίσθημα ταχυκαρδίας», λέει ο Παντελής Γουνόπουλος, καρδιολόγος στον «Ευαγγελισμό». Από τις εξετάσεις που έκαναν στην πλειονότητα των αρρώστων δεν είχε βρεθεί κάποια στεφανιαία νόσος ή μυοκαρδιοπάθεια που να αιτιολογεί τα συμπτώματά τους. Όπως διαπίστωσαν, το σύνδρομο long COVID δεν εμφανίζεται μόνο σε ανθρώπους που είχαν αρρωστήσει βαριά, αλλά και σε άτομα νεότερα ηλικιακά, που είχαν περάσει ήπια τη νόσο.
Ο καρδιολόγος Παντελής Γουνόπουλος και η γιατρός Ελένη Κωνσταντινίδου μελετούν το ιστορικό ενός ασθενούς. Φωτ. ENRI CANAJ
Ο 48χρονος Γιώργος Σπυριδάκης, εκπαιδευτικός από το Ρέθυμνο και τριπλά εμβολιασμένος, πέρασε την COVID-19 τον Ιανουάριο μόνο με λίγο πονόλαιμο και κόπωση. Ένα μήνα μετά, όμως, ξεκίνησε η περιπέτειά του. Ένιωθε κάψιμο στα πόδια έπειτα από την παραμικρή φυσική δραστηριότητα, καθώς και μουδιάσματα στα άνω και κάτω άκρα. Οι ενοχλήσεις δεν είναι σταθερές, διανύουν φάσεις εξάρσεων και υφέσεων. Όσο δεν μπορούσε να μάθει πού οφείλονται, τόσο πιο έντονο γινόταν το άγχος του. Όποτε τον προέτρεπαν από το περιβάλλον του να απευθυνθεί σε κάποιον ψυχολόγο, θεωρούσε ότι δεν κατανοούν τι ακριβώς βιώνει. «Δεν γίνεται να είναι πιασμένοι οι μύες μου, να μην μπορώ να ανέβω τις σκάλες και να πονάνε έπειτα τα πόδια μου από ψυχολογικά αίτια», λέει.
Η συντονίστρια του κέντρου αναφοράς long COVID στον «Ευαγγελισμό», αναπληρώτρια καθηγήτρια Πνευμονολογίας, Παρασκευή Κατσαούνου. Φωτ. ENRI CANAJ
Η 35χρονη Αντριάνα Ματθαίου από τη Λαμία νόσησε τον Νοέμβριο του 2021. Είχε πυρετό, βήχα, πονοκέφαλο και αστάθεια. Ανά διαστήματα ταλαιπωρείται ακόμη από έντονες ταχυκαρδίες και ιλίγγους. «Σηκωνόμουν, έβαζα νερό από τη βρύση και είχα 180 παλμούς. Δεν είμαι όπως πριν, είμαι πιο συντηρητική στις κινήσεις μου και στη ζωή μου. Επισκέφθηκα πολλούς γιατρούς και οι περισσότεροι έλεγαν ότι είναι από το άγχος και έδιναν ηρεμιστικά», λέει. Πριν από ένα μήνα υποβλήθηκε σε αιματολογικό έλεγχο και σπιρομέτρηση στο κέντρο αναφοράς του «Ευαγγελισμού» και της απομένει ακόμη μία επίσκεψη. Πλέον αισθάνεται ανακουφισμένη, γιατί υπάρχει εξήγηση για ό,τι της συμβαίνει.
Μετά το εξιτήριο
Η 53χρονη Σταυρούλα Καραμπίκα είναι μία εκ των ασθενών που έχουν ολοκληρώσει τις εξετάσεις για long COVID. Νόσησε με κορωνοϊό τον Δεκέμβριο του 2021 και νοσηλεύτηκε για 11 ημέρες. «Δεν περίμενα ότι το εξιτήριο του νοσοκομείου θα ήταν το εισιτήριο για ένα Γολγοθά», λέει. Όταν τη συναντάμε στο σπίτι της στην Αθήνα, η όψη της δεν προδίδει την ταλαιπωρία της. Το σύνδρομο λειτουργεί παραπλανητικά. «Μπορεί να δείχνω την εικόνα ενός υγιούς ανθρώπου, αλλά η καθημερινότητά μου είναι δύσκολη», λέει. Εξηγεί ότι κουβαλάει εδώ και μήνες μια «παράλογη κόπωση», μια μεγάλη μυϊκή αδυναμία που δεν της επιτρέπει να κάνει με ευκολία ασχολίες ρουτίνας, όπως τα ψώνια στο σούπερ μάρκετ, ή να περπατήσει άνετα στη γειτονιά της.
Η Σταυρούλα Καραμπίκα εδώ και μήνες αντιμετωπίζει μια «παράλογη κόπωση» που επηρεάζει την καθημερινότητά της. Φωτ. ENRI CANAJ
«Ήμουν αρκετά δραστήριο άτομο και ενεργητικό, ήμουν φροντιστής της οικογένειάς μου και ξαφνικά βλέπω ότι δεν μπορώ να αντεπεξέλθω στην καθημερινότητα», λέει. «Πέρα από τα σωματικά, όμως, όλα αυτά έχουν επιπτώσεις και στην ψυχική σφαίρα. Εχεις άγχος, έχεις φοβίες, να μην ξανακολλήσεις».
«Ο ιός μπαίνει στο νευρικό σύστημα και μπορεί να μείνει»
Ο 27χρονος Γιάννης Θανόπουλος θα μπορούσε να μην είχε καταλάβει ότι νόσησε με κορωνοϊό στα τέλη Μαρτίου του 2021, τόσο βραχύβιες ήταν η ανοσμία και η αγευσία που εμφάνισε, τα μοναδικά συμπτώματά του τότε. Στην πορεία όμως παρουσιάστηκαν άλλα, πιο ανησυχητικά σημάδια. Ζαλάδες και τρέμουλα, προβλήματα στην όραση, αγκυλώσεις ήταν μερικά από αυτά. «Δεν ήξερα τι συμβαίνει. Απέφευγα να κάνω οτιδήποτε μπορεί να επιβάρυνε τον οργανισμό μου. Κάποια στιγμή απλώς έμενα σπίτι και δεν αισθανόμουν άνετα ούτε εκεί. Είχα χάσει τον ύπνο μου, επί ένα μήνα κοιμόμουν δίωρα και ξύπναγα με ταχυκαρδία», λέει. Στην πορεία τα συμπτώματα κάπως υποχώρησαν, αλλά αναζωπυρώθηκαν όταν νόσησε για δεύτερη φορά με COVID-19.
Πρόσφατα τον ακολουθήσαμε στις εξετάσεις που έκανε στον «Ευαγγελισμό». Η προσέγγιση του κέντρου αναφοράς long COVID είναι ολιστική, οι ασθενείς εξετάζονται εκεί ενδελεχώς από πνευμονολόγους, νευρολόγους, ενδοκρινολόγους, καρδιολόγους ή παραπέμπονται σε όποια άλλη ειδικότητα απαιτηθεί. Ο 27χρονος κουβαλάει σε έναν παχύ ντοσιέ τους ελέγχους που έχει ήδη πραγματοποιήσει. Σε επτά σελίδες σημειωματαρίου έχει καταγράψει στην μπροστινή και στην πίσω όψη όλα τα συμπτώματα που έχει εντοπίσει στο σώμα του μετά την αρχική νόσηση.
Οι εξετάσεις στον «Ευαγγελισμό» είναι ενδελεχείς για να διαπιστώθει εάν κάποιος ασθενής πάσχει από long COVID. Φωτ. ENRI CANAJ
Οι ασθενείς με σύνδρομο long COVID συχνά εμφανίζουν και νευρολογικά συμπτώματα. Φωτ. ENRI CANAJ
Πρώτα τον βλέπουν οι καρδιολόγοι. Συνδεδεμένος με ηλεκτρόδια και οξύμετρο, ο νεαρός πραγματοποιεί μεταξύ άλλων ένα τεστ στο οποίο πρέπει να φυσήξει σε ένα μηχάνημα σαν να φουσκώνει ένα μπαλόνι, έπειτα καλείται να πιέσει με το χέρι ένα δυναμόμετρο όσο οι γιατροί παρακολουθούν τις μεταβολές στην πίεσή του. Ακολουθούν σε άλλο χώρο υπό τις οδηγίες εργοφυσιολόγου δοκιμασίες βάδισης και ισορροπίας. Σειρά έχουν οι νευρολόγοι. Καθώς συλλέγουν το ιστορικό του, ο ασθενής αναφέρει ότι είχε ταχυκαρδία όποτε έπρεπε να παίξει σκάκι ή κάποιο παιχνίδι στον υπολογιστή που απαιτούσε συγκέντρωση και σκέψη.
Η ευρεία γκάμα των συμπτωμάτων της long COVID μπορεί να αφορά διάφορα συστήματα του ανθρώπινου οργανισμού. Ο Στέργιος-Στυλιανός Γκατζώνης, καθηγητής Νευρολογίας στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, εξηγεί ότι στην πλειονότητα των ασθενών αυτού του συνδρόμου τα συμπτώματα σχετίζονται με το νευρικό σύστημα. Πού μπορεί να οφείλεται αυτό; «Υπάρχουν διάφορες υποθέσεις. Ότι ο ιός μπαίνει στο νευρικό σύστημα στην οξεία φάση της νόσησης και μπορεί να λαθροβιώνει πολύ καιρό, μπορεί να χρησιμοποιεί έναν αυτοάνοσο μηχανισμό, δηλαδή να παραπλανεί το νευρικό σύστημα, μπορεί να προσβάλλει το τοίχωμα των αγγείων που έχει ο εγκέφαλος», εξηγεί.
Μετά τη διάγνωση, εφόσον βρεθεί ποιο όργανο πάσχει, οι γιατροί βλέπουν πώς μπορούν να βοηθήσουν και προσπαθούν σταδιακά να μετριάσουν τη βαρύτητα των συμπτωμάτων. «Η επίγνωση του τι συμβαίνει βοηθάει τους ανθρώπους να δουν ότι δεν παλεύουν με ένα φάντασμα, αλλά με κάτι συγκεκριμένο που βήμα βήμα μπορεί να βελτιωθεί», τονίζει ο κ. Γκατζώνης.
Στον Βόλο, η Κατιάνα Μέκκα εξακολουθεί να καταγράφει καθημερινά τα συμπτώματά της. «Βλέπω γύρω μου ότι δεν προσέχουν, ότι οι μάσκες είναι προαιρετικές και δεν μου φαίνεται πολύ ώριμο», σημειώνει για την εξέλιξη της πανδημίας. «Δεν υπάρχει μέρα που να μην έχω κάτι, αλλά υπάρχουν και μέρες καλύτερες, που ο πόνος δεν είναι έντονος».
