Γράφει ο Αθως Δημουλάς
Οι Ιάπωνες είναι συνήθως ευρηματικοί σε αυτά τα πράγματα και επειδή δεν υπήρχε κάποιος όρος να αποδίδει την κατάσταση του «πίνω ποτό ενώ κουβεντιάζω με την παρέα μου μέσω Zoom», τον επινόησαν: τη συνήθεια αυτή, λοιπόν, που καθιερώθηκε τους μήνες των lockdown την ονόμασαν on-nomi. Στα αγγλικά αποδίδεται ως digital drinking. Ένα ραντεβού για βιντεοκλήση συνοδεία αλκοόλ. Ή, αλλιώς, μια προσπάθεια να κρατηθεί ζωντανή η κοινωνική ζωή, παρά τα κλειστά μπαρ ή τον φόβο των συναθροίσεων. Μπροστά στον υπολογιστή ή στο κινητό, βλέποντας τηλεόραση ή διαβάζοντας, στο μπαλκόνι χαζεύοντας τη θέα ή στον καναπέ χαζεύοντας το ταβάνι, η αλήθεια είναι ότι αυτά τα δύο χρόνια της πανδημίας ήπιαμε περισσότερο αλκοόλ μέσα στο σπίτι παρά έξω. Φαίνεται δε ότι ήπιαμε και λίγο παραπάνω: ενώ ο τζίρος στην εστίαση μειώθηκε (σύμφωνα με το Επαγγελματικό Επιμελητήριο Αθηνών), η κατανάλωση του αλκοόλ αυξήθηκε (το πιστοποιούν τα ευρήματα στα λύματα όσον αφορά την Αττική, αλλά και πολλές ακόμα διεθνείς έρευνες που αποτυπώνουν μια παγκόσμια τάση).
Υπό φυσιολογικές συνθήκες, τώρα θα μιλούσαμε για τον Dry January, όπως τον λένε οι Αμερικανοί, τον «στεγνό» δηλαδή Ιανουάριο, παραδοσιακό μήνα αποτοξίνωσης μετά τις μικρές ή μεγάλες υπερβολές των εορτών, αλλά και σημείο αφετηρίας μιας χρονιάς που πάντα σχεδιάζουμε να είναι καλύτερη από την προηγούμενη. Οι New York Times έκαναν ένα σχετικό ρεπορτάζ και προκύπτει ότι όσο η πανδημία συνεχίζεται, τόσο μειώνεται η προθυμία του καθενός να στερηθεί έστω το βραδινό, αγχολυτικό του ποτό. Η έλευση της μετάλλαξης Όμικρον έδωσε παράταση στην επιστροφή στην πολυθρύλητη κανονικότητα και για εκατομμύρια ανθρώπους σε όλο τον (δυτικό) κόσμο το ποτό στο σπίτι συνεχίζει να λειτουργεί ως φάρμακο κατά του στρες, της μοναξιάς, ακόμα και της πλήξης. Με άλλα λόγια, το on-nomi συνεχίζεται.
Η ΖΩΗ ΜΕ ΕΝΑ QUARANTINI
Τι πίνει κανείς στο σπίτι; Η απάντηση προφανώς είναι οτιδήποτε – μια μπίρα από το περίπτερο, ένα ποτήρι κρασί, το ποτό του. Αυτό που έχει κάποια αξία να σημειωθεί είναι οι μεγάλες δόξες που γνώρισαν την τελευταία διετία τα κοκτέιλ. Στο λεξιλόγιο της πανδημίας πρέπει να προστεθεί και ο όρος quarantini, εκ του quarantine και martini, που ορίζεται ως το κοκτέιλ που πίνει κανείς ενώ βρίσκεται σε καραντίνα. (Μια άχρηστη πληροφορία ποπ κουλτούρας: ο όρος χρησιμοποιήθηκε πριν από αρκετά χρόνια σε ένα επεισόδιο της σειράς Scrubs.) Υπάρχει μια παραδοξότητα εδώ: το κοκτέιλ αποτελεί ένα σύμβολο χαλαρότητας, ευθυμίας, διασκέδασης. Θα περίμενε κανείς ότι ο χαρακτήρας του θα το καθιστούσε ασυμβίβαστο με το εσωστρεφές πανδημικό κλίμα, αλλά μάλλον λειτούργησε αντίστροφα: σε πείσμα της αρνητικής διάθεσης, θα πιούμε μια μαργαρίτα στο σαλόνι στα καλά καθούμενα.
Θυμάμαι τους πρώτους μήνες της καραντίνας ορισμένα δημοσιεύματα που ανέφεραν μια παράλογη αύξηση στις πωλήσεις κιτ για τη δημιουργία κοκτέιλ – από περιέργεια έριξα μια ματιά και είδα μια εντυπωσιακή ποικιλία, απόδειξη ότι υπάρχει όντως ενδιαφέρον, με τις τιμές να ξεκινούν από 15 ευρώ και να φτάνουν στα 200, υποθέτω για πιο επαγγελματική χρήση. Άλλοι βέβαια απλώς βολεύτηκαν στο σούπερ μάρκετ: η δυναμικότερη τάση στην αγορά του αλκοόλ αυτή τη στιγμή είναι τα ready-to-drink (RTD) κοκτέιλ, με προαναμεμειγμένα υλικά δηλαδή, έτοιμα στο μπουκάλι τους. Αυτή η ιδέα προϋπήρχε, αλλά οι προτάσεις ήταν περιορισμένες και ξαφνικά, κοιτώντας τα ράφια, μοιάζουν απεριόριστες – έτοιμο μοχίτο σε μπουκάλι, ντάκιρι φράουλα, πίνα κολάντα και πάει λέγοντας. Νέοι καιροί, νέα ήθη.
Όποιος πάλι δεν ήθελε ούτε να φτιάξει το κοκτέιλ του ούτε να το αγοράσει από το σούπερ μάρκετ ή την κάβα του, μπορούσε να το παραγγείλει για να έρθει κατευθείαν στο σπίτι. Ορισμένα μαγαζιά προχώρησαν στην κατ’ οίκον διανομή αλκοόλ βλέποντας ότι υπάρχει ανταπόκριση, οι πλατφόρμες food delivery ενέταξαν την εν λόγω υπηρεσία στο μενού τους, ενώ εμφανίστηκε και το Flask, μια εφαρμογή εξειδικευμένη στην παράδοση αλκοόλ στο σπίτι. Για την ακρίβεια, το Flask λανσαρίστηκε προ πανδημίας, μια καταπληκτική συγκυρία, αφού με το πρώτο lockdown οι παραγγελίες του αυξήθηκαν κατά 160-170%. Αυτό που προσφέρει το Flask είναι ένα κοκτέιλ (ή και οποιοδήποτε άλλο ποτό) μέσα σε τριάντα λεπτά σε οποιοδήποτε σημείο της Αθήνας. «Πιστεύουμε ότι αυτή η τάση θα παραμείνει», μου λέει η ομάδα του Flask. «Όπως πριν από 15 χρόνια το food delivery δεν ήταν τόσο διαδεδομένο και τώρα είναι κάτι αυτονόητο, έτσι και με το ποτό η άνεση του να μπορείς να πιεις στο σπίτι με ένα κλικ θα συνεχιστεί και μετά την πανδημία». Οι τιμές τους είναι χαμηλότερες από το μέσο μπαρ, π.χ. ένα κοκτέιλ των 10 ευρώ χρεώνεται με 7 ευρώ, λόγω της απουσίας του σέρβις, ή 5 ευρώ στο take away. Στα αξιοσημείωτα που μου αναφέρουν είναι ότι ενίοτε μπορεί να δεχτούν παραγγελία τις καθημερινές ακόμα και στις δύο τη νύχτα.
ΑΛΚΟΟΛ ΧΩΡΙΣ ΔΙΚΑΙΟΛΟΓΙΑ
Υπάρχει ένα σημείο στην Παλαιά Διαθήκη, συγκεκριμένα στους Ψαλμούς του Δαυίδ, όπου αναφέρεται η γνωστή φράση «οίνος ευφραίνει καρδίαν». Υπάρχουν δύο αναγνώσεις εδώ: είτε ότι το κρασί προσφέρει ανάταση ψυχής είτε ότι το κρασί κάνει καλό στην καρδιά. Για την πρώτη ερμηνεία δεν υπάρχει αντίρρηση, υποθέτω. Για τη δεύτερη υπάρχουν αρκετές έρευνες που αναφέρουν πως η συντηρητική κατανάλωση αλκοόλ πράγματι μπορεί υπό προϋποθέσεις να κάνει καλό στην υγεία. Η αλήθεια είναι ότι υπάρχουν και έρευνες που καταρρίπτουν αυτή την άποψη και το μόνο για το οποίο δεν διαφωνεί κανείς είναι ότι η υπερβολική κατανάλωση είναι εξαιρετικά επιζήμια. Τι σημαίνει υπερβολική; Αν και δεν μπορεί να υπάρξει πολύ συγκεκριμένη απάντηση, το βρετανικό NHS προτείνει ως όριο τις 14 μονάδες την εβδομάδα – μία μονάδα αντιστοιχεί χονδρικά σε ένα ποτό. Το πρόβλημα είναι ότι καμιά φορά, τη στιγμή που κανείς νομίζει πως η κατάσταση είναι υπό έλεγχο, ο έλεγχος έχει ήδη χαθεί.
Κατά την περίοδο της πανδημίας, οι κλήσεις για βοήθεια στην κοινότητα των Αλκοολικών Ανώνυμων αυξήθηκαν γύρω στο 30%. «Ο αλκοολισμός είναι μια προοδευτική ασθένεια», μου λέει ο άνθρωπος που απάντησε στην κλήση μου και μου συστήθηκε ως Γιάννης – ο ίδιος ζήτησε βοήθεια πριν από 11 χρόνια. «Εγώ έπινα από μικρός, μετά συνέχισα να πίνω κοινωνικά, στο τέλος έπινα μόνος μου στο σπίτι». Τον ρωτάω αν το να πίνει κανείς μόνος του στο σπίτι είναι ένα καμπανάκι για να προσέξει. «Ακριβώς», μου λέει. «Δεν ξέρω αν αυτός είναι ο κανόνας, δεν λέω ότι γίνεται απαραίτητα έτσι, αλλά για μένα έτσι έγινε. Μετά ξύπνησα ένα πρωί, κοιτάχτηκα στον καθρέφτη και ρώτησα τον εαυτό μου γιατί είχα πιει το προηγούμενο βράδυ. Δεν ήξερα, δεν είχα απάντηση. Κατάλαβα τότε ότι έπινα χωρίς δικαιολογία, απλώς μου είχε γίνει συνήθεια. Προσπάθησα να σταματήσω, αλλά δεν μπορούσα, έτσι ζήτησα βοήθεια». Τον ρωτάω αν πιστεύει ότι η πανδημία θα παρασύρει κάποιους ανθρώπους σε επικίνδυνα μονοπάτια.
«Ό,τι μας ζορίζει και αλλάζει την καθημερινότητά μας μας σπρώχνει εκεί που έχουμε μάθει να βρίσκουμε τη λύση. Αν κάποιος θεωρεί ότι η λύση είναι το αλκοόλ, θα πιει περισσότερο για να νιώσει καλύτερα».
ΦΑΡΜΑΚΟ ΓΙΑ ΤΟ ΣΤΡΕΣ
«Όσον αφορά την κατανάλωση του αλκοόλ φαίνεται ότι υπάρχει πράγματι μια αύξηση, όμως, για να βγάλουμε οποιοδήποτε συμπέρασμα θα χρειαστεί χρόνος, δεν είμαστε σε θέση ακόμα να απαντήσουμε με βεβαιότητα», μου λέει η ψυχολόγος Ελένη Βότικα, υπεύθυνη για το ΚΕΘΕΑ ΑΛΦΑ για τις εξαρτήσεις από το αλκοόλ και τον τζόγο. «Για ένα ποσοστό ανθρώπων που βρίσκονταν ήδη μέσα στον αλκοολισμό, η κατάστασή τους ίσως επιδεινώθηκε λόγω των συνθηκών της απομόνωσης και της αγωνίας, αλλά και των εργασιακών δυσκολιών και γενικότερα των ανατροπών στην καθημερινότητα. Για άλλους επίσης, η σχέση των οποίων με το αλκοόλ ήταν καταχρηστική, ίσως εξελίχθηκε σε βαθμό εξάρτησης». Στη Γερμανία, για παράδειγμα, όπως διαβάζω σε ένα δημοσίευμα της DW, παρατηρήθηκε ότι η κατανάλωση αλκοόλ αυξήθηκε σε έναν στους τέσσερις ενήλικες που έπιναν ήδη πάνω από τον μέσο όρο.
Η κ. Βοτίκα μού αναφέρει ότι η πανδημία θα έχει πιθανόν πολλών ειδών συνέπειες και αναφέρει πως τα ευρήματα στα λύματα της Αττικής δεν παραπέμπουν μόνο σε αύξηση της κατανάλωσης αλκοόλ, αλλά και σε αύξηση των ναρκωτικών ουσιών και των ψυχοφαρμάκων. «Κάθε εξάρτηση είναι ένα πολυπαραγοντικό φαινόμενο», μου εξηγεί. «Κάθε άνθρωπος έχει τα χαρακτηριστικά και την ιστορία του, και όσο κι αν μας επηρεάζουν όσα συμβαίνουν στην κοινωνία, δεν μπορούμε να αποδώσουμε τα πάντα σε μια συνθήκη όπως η πανδημία ή τα προηγούμενα χρόνια η οικονομική κρίση».
Το Εθνικό Ινστιτούτο Υγείας των ΗΠΑ παρατήρησε αύξηση στην αγορά αλκοόλ από την αρχή της πανδημίας σε όλες τις κατηγορίες ποτών, ενώ μια νέα έρευνα (Harris Poll) αναφέρει ότι το 17% των Αμερικανών έχουν τουλάχιστον δύο μέρες την εβδομάδα που καταναλώνουν πάνω από τέσσερα ποτά. Δεν υπάρχει ιδιαίτερη διαφοροποίηση στο φύλο, αλλά υπάρχει στις ηλικιακές ομάδες, και αυτοί που ήπιαν περισσότερο τον τελευταίο καιρό είναι οι 41-56 ετών. Εργαζόμενοι ενήλικες γεμάτοι υποχρεώσεις. Σωστά; Οι ερωτηθέντες απάντησαν ότι ο λόγος που πίνουν είναι κυρίως το στρες.
Η ΕΞΕΡΕΥΝΗΣΗ ΤΗΣ ΝΗΦΑΛΙΟΤΗΤΑΣ
Στη Σύντομη ιστορία της μέθης (εκδ. Ποταμός) ο Βρετανός Μαρκ Φορσάιθ σημειώνει ότι το ποτό είναι ένα είδος μετάβασης («Κάθε φορά το αλκοόλ κάτι σημαίνει. Σημαίνει ότι μια παλιά κατάσταση πραγμάτων έφυγε κι ένας νέος, ελαφρά ταλαντευόμενος κόσμος είναι εδώ») ή ένα είδος απόδρασης – από τον εαυτό μας, κυρίως. Οι δύο ορισμοί ταιριάζουν στην παρούσα συγκυρία, όμως η πανδημία έφερε στο προσκήνιο και μία ακόμα τάση, αυτήν του mindful drinking. Είναι μια ενδιάμεση οδός. Να μπορεί δηλαδή κανείς να μάθει να πίνει ελεγχόμενα. Να αποφεύγει τα «περιττά» ποτά. Να πίνει με συνείδηση, να ξέρει τα όρια. Η λογική εδώ είναι ο καθένας να παρατηρεί τις συνήθειες και να αξιολογεί τις επιλογές του, να αναζητά το μέτρο που θα του επιτρέψει μια ζωή χωρίς περιορισμούς, αλλά και χωρίς ακρότητες.
Συγγενής όρος είναι και το sober curious, που καθιέρωσε με το ομώνυμο βιβλίο της η συγγραφέας Ρούμπι Γουόρινγκτον. Αυτή η εξερεύνηση της νηφαλιότητας έχει εξελιχθεί σε ένα δυναμικό κίνημα στην αναζήτηση ενός μοντέρνου ευ ζην· μια διαδικασία αμφισβήτησης της ανάγκης για αλκοόλ, ένας προβληματισμός. Πότε πίνουμε επειδή θέλουμε και πότε επειδή το αλκοόλ είναι αναπόσπαστο στοιχείο μιας παγκόσμιας κουλτούρας; Ο στόχος είναι και πάλι ο έλεγχος, η συνειδητή επιλογή και όχι απαραίτητα η ολοκληρωτική διακοπή κάθε σχέσης με το ποτό. Οι συγκεκριμένες τακτικές παραπέμπουν στη γενικότερη στροφή του ατόμου προς την προσωπική του βελτίωση, εξυπακούεται όμως ότι αφορούν ανθρώπους που έχουν τη δυνατότητα επιλογής και όχι όσους χρειάζονται επαγγελματική βοήθεια.
Ποτά με χαμηλή περιεκτικότητα ή χωρίς αλκοόλ κέρδισαν την ψήφο εμπιστοσύνης πολλών ανθρώπων στο πλαίσιο αυτής της διάθεσης για πιο προσεκτική πόση, δημιουργώντας ένα παράλληλο αφήγημα αυτά τα δύο χρόνια. Σύμφωνα με πρόσφατη αμερικανική έρευνα (NielsenIQ), σημειώθηκε μέσα σε περίπου έναν χρόνο αύξηση στις πωλήσεις τόσο των μη αλκοολούχων ποτών (33,2%) όσο και των χαμηλής περιεκτικότητας (8,1%). Η τάση αυτή θα είναι αυξητική, όπως λέγεται, ενώ φαίνεται ότι δεν οφείλεται στην πανδημία, αλλά στο ότι οι νεότερες γενιές, Millennials και Zoomers, που εν πολλοίς καθορίζουν πλέον τις ισορροπίες, είναι sober curious και πιο συντηρητικοί πότες σε σχέση με τους προγόνους τους στην αντίστοιχη ηλικία (Gallup). Η πραγματικότητα του καθενός διαφέρει, αν θέλουμε κάποιο συμπέρασμα από όλα αυτά. Οι ζωές διαφέρουν, οι ανάγκες διαφέρουν. Το θέμα είναι τι θα πιούμε απόψε. Μήπως ένα τσάι; Με μία σταγόνα αλκοόλ έστω;
Μερικές σημειώσεις που ίσως βοηθήσουν
☛ Στη σελίδα apolafste.ypefthina.gr υπάρχει ένας αλκοολομετρητής, για να υπολογίσετε τον χρόνο που χρειάζεται ο οργανισμός σας να επεξεργαστεί το αλκοόλ, αλλά και να δείτε τις αντίστοιχες θερμίδες. Στο διαδίκτυο θα βρείτε επίσης δεκάδες ερωτηματολόγια (ξεχωρίζουν εύκολα όσα είναι σοβαρά) που θα σας δώσουν ορισμένες ενδείξεις για το κατά πόσο βρίσκεστε ακόμα μακριά από ανησυχητικά όρια.
☛ Κάποιες συμβουλές επαναλαμβάνονται στη διεθνή αρθρογραφία: Μοιραστείτε την απόφασή σας για αποχή από το αλκοόλ, βάλτε στο πρόγραμμά σας γυμναστική, σημειώστε την πρόοδό σας, πίνετε περισσότερο νερό, πετάξτε το αλκοόλ από το σπίτι κ.ά. Υπάρχουν και ενδιαφέροντα app, π.χ. το Sobriety counter υπολογίζει και τα χρήματα που εξοικονομείτε.
☛ Για να κόψει ή να διακόψει κανείς το αλκοόλ πρέπει να έχει έναν καλό λόγο. Τα μακροπρόθεσμα οφέλη συνήθως δεν μας συγκινούν – η ζωή είναι έτσι κι αλλιώς γεμάτη εκπλήξεις. Η Σάρα Γουέικμαν, καθηγήτρια στην Ιατρική Σχολή του Χάρβαρντ, ανέφερε στο CNN ότι υπάρχουν και βραχυπρόθεσμα οφέλη: μέσα σε έναν μήνα θα δει διαφορά στην ποιότητα του ύπνου, αλλαγές στην επιδερμίδα, θα έχει καθαρότερη σκέψη και περισσότερη ενέργεια.
☛ Με το κοκτέιλ κιτ που αγοράσατε στο πρώτο lockdown μπορείτε να φτιάξετε και εξαιρετικά μοκτέιλ (κοκτέιλ χωρίς αλκοόλ). Συνταγές θα βρείτε άφθονες. Τις μπίρες χωρίς αλκοόλ τις ξέρετε, αντίστοιχα υπάρχει και κρασί. Η ρουτίνα είναι ίδια, το περιεχόμενο του ποτηριού διαφορετικό.
☛ Το περιοδικό New Yorker χαρακτήρισε κάποτε το μυθιστόρημα του Τσαρλς Τζάκσον Το χαμένο Σαββατοκύριακο (εκδ. Ερατώ) ως «το βιβλίο που θα σας κάνει να μη θέλετε να ξαναπιείτε». Υπάρχουν επιστημονικά εγχειρίδια και μαρτυρίες, ωστόσο η μυθοπλασία καμιά φορά κάνει θαύματα. Π.χ., αν βρείτε κάπου το Μπιγκ Σερ (εκδ. Αίολος) του Κέρουακ, αξίζει τον κόπο, ρίξτε επίσης μια ματιά στην Πλατεία Χανγκόβερ (εκδ. Στερέωμα) του Χάμιλτον, στο Όμορφοι και καταραμένοι (εκδ. Ερατώ) του Φιτζέραλντ ή απλώς ανοίξτε κάπου στην τύχη τον Μπουκόφσκι.
