Του Απόστολου Κουρουπάκη
Η δημιουργία μιας συλλογής έργων σύγχρονης τέχνης αποκλειστικά Κύπριων καλλιτεχνών χρειάζεται μεράκι, αίσθηση του τόπου, αλλά και μάτια ανοικτά για να ανακαλυφθούν κρυμμένοι καλλιτέχνες, που για διάφορους λόγους δεν είναι στο προσκήνιο. Κάπως έτσι σκιαγραφώ, μετά την πρώτη κουβέντα με τον Νίκο Χρ. Παττίχη, κάτοχο μιας πολύ σημαντικής συλλογής σύγχρονης κυπριακής τέχνης. Έργα από αυτή τη συλλογή, λοιπόν, με αφορμή τα 50 χρόνια από την τουρκική εισβολή του 1974, θα βρουν στέγη στις Αποθήκες Χαρουπιών στην περιοχή Τσιφλικούδια της Λεμεσού, σε μία εμβληματική έκθεση που θα διαρκέσει από τις 2 Ιουνίου έως και τις 31 Οκτωβρίου. Η έκθεση έχει τίτλο «Casts of an Island 2024» όπου παρουσιάζονται έργα ως επί το πλείστον του μη κερδοσκοπικού οργανισμού Cyprus Contemporary Art Center, με τα εγκαίνια μάλιστα της έκθεσης θα εγκαινιαστεί ταυτόχρονα και το νεοσύστατο ίδρυμα PSI Foundation, του οποίου οι φιλόδοξες μελλοντικές δράσεις θα φιλοξενούνται στις Αποθήκες. Μιλώντας με τον συλλέκτη Νίκο Χρ. Παττίχη, με αφορμή την έκθεση που οργανώνει και επιμελείται, αντιλαμβάνομαι πόσο περιπετειώδες και συνάμα μαγικό μπορεί να είναι το ταξίδι του στην κυπριακή τέχνη.
Μπαίνοντας στο εμβληματικό βιομηχανικό κτήριο των Αποθηκών Χαρουπιών της Λεμεσού, εκεί που κάποτε χιλιάδες τόνοι του μαύρου χρυσού της Κύπρου συγκεντρώνονταν, αντιλαμβάνομαι πως δεν πρόκειται για μία συμβατική έκθεση, άλλωστε το μέγεθος του κτηρίου είναι τέτοιο που εύκολα μπορεί να «καταπιεί» οποιαδήποτε προσπάθεια μικρότερη από τις ανάγκες του χώρου. Οργασμός εργασιών, ώστε όλα να είναι έτοιμα για να ανοίξει τις πύλες της η έκθεση… Περπατήσαμε με τον κ. Παττίχη στους χώρους του κτηρίου, με τον συλλέκτη να προσπαθεί να μου εξηγήσει τι θα συμβεί σε κάθε γωνιά του κτηρίου. Ο τίτλος «Casts of an Island 2024» προέκυψε από τη μνημειακή εγκατάσταση του Σωκράτη Σωκράτους και η έκθεση, μού εξηγεί ο συλλέκτης και επιμελητής της έκθεσης, θα είναι οργανωμένη εν είδει κυνηγιού θησαυρού… και πάνω σε αυτή την ιδέα έχει δουλέψει αρκετά. Μέσα από την έκθεση ο επισκέπτης θα έχει την ευκαιρία, μου λέει, να δει την Κύπρο απ’ άκρη σ’ άκρη. Κάθε ενότητα έχει τη δική της σημειολογία και τη δική της αυταξία, με έργα σταθμούς, όπως τα επέλεξε ο Νίκος Χρ. Παττίχης. Στον υποβλητικό χώρο των Αποθηκών θα εκτεθούν περίπου 130 έργα από 43 καλλιτέχνες, που οι περισσότεροι έχουν βάση τους την Κύπρο, τα περισσότερα ο συλλέκτης τα έχει συγκεντρώσει τα τελευταία 35 χρόνια. «Για την έκθεση διάλεξα έργα που σπάνια έχουν παρουσιαστεί και επίσης έγιναν παραγγελίες νέων έργων ή επανασχεδιασμός έργων, όπως ένα σημαντικό έργο του Θεόδουλου Γρηγορίου που «μετατρέπεται» σε υδάτινη εγκατάσταση 15 μέτρων μήκους. Ο πιο παλιός καλλιτέχνης που θα παρουσιαστεί στην έκθεση (και συλλέγει συστηματικά) είναι ο πολύ σημαντικός Άγγελος Μακρίδης, μου τονίζει ο Νίκος Παττίχης.
Ο τίτλος «Casts of an Island 2024» στις Αποθήκες Χαρουπιών στη Λεμεσό προέκυψε από τη μνημειακή εγκατάσταση του Σωκράτη Σωκράτους.
Διατρέχοντας τα σχέδια της έκθεσης που λεπτομερώς έχει σχεδιάσει ο Νίκος Παττίχης και έχοντάς με ξεναγήσει στις Αποθήκες, παρατηρώ με ενδιαφέρον πως στην έκθεση το κοινό θα έχει την ευκαιρία να δει πολλές και διαφορετικές εικαστικές προτάσεις, πίνακες, κατασκευές, εγκαταστάσεις και βίντεο, με το κάθε έργο να έχει «κλειδώσει» συγκεκριμένη θέση στους χώρους που δημιουργούνται για την έκθεση. Ο μεγάλος φάκελος που περιέχει ουσιαστικά την ουσία της έκθεσης είναι το αποτέλεσμα της οπτικής που από την αρχή θέλησε να έχει η έκθεση… «Εγώ φτιάχνω εικόνες… Ξεκίνησα από την Αρχιτεκτονική στο Μόναχο και πάντα δούλευα με εικόνες. Η έκθεση δεν είναι μεμονωμένα έργα, είναι έργα σε διάλογο που φτιάχνουν εικόνες…».
Έργα καθαρά πολιτικά
Στην έκθεση θα υπάρχουν συγκεκριμένες ενότητες, «με την καθεμία να αφηγείται τη δική της ιστορία ή παραμύθι» μου λέει ο κ. Παττίχης. Βλέποντάς τον να ανατρέχει σε κάθε έργο και σε κάθε σχέδιο μέσα από τον φάκελο που έχει μπροστά του, καταλαβαίνω πως έχει όντως φτιάξει έναν ιστό με πρωταγωνιστές την Κύπρο και τους ανθρώπους της, που μιλούν διά μέσου των καλλιτεχνών της, καταγράφοντας μια εικαστική εκδοχή της ιστορίας του νησιού. Ο κ. Παττίχης μού τονίζει πως στόχος της έκθεσης δεν είναι ούτε να κλάψουμε επί ερειπίων, ούτε να γίνει μία στείρα μνημειακή έκθεση. «Τα έργα είναι καθαρά πολιτικά, οι καλλιτέχνες εμπνεύστηκαν από τι συμβαίνει στο νησί» και ο επισκέπτης θα φύγει «με όσα τον αγγίξαν, μίλησαν στην ψυχή του και τον προβλημάτισαν, θετικά ή αρνητικά, φτάνει να μείνουν για λίγο στη σκέψη του».
Το πώς επιλέγηκαν τα έργα είναι ένα ερώτημα που του θέτω, μιας και η συλλογή είναι μεγάλη και σύνθετη, ενώ και η γκάμα των επιλογών μοιάζει ατελείωτη… «Έχω ένα χάρισμα (γέλια) να ξέρω πολύ γρήγορα τι θέλω στην τέχνη ‘μου’… και εδώ το ίδιο συνέβη. Από την αρχή γνώριζα τι θα έδειχνα, με ελάχιστες προσθαφαιρέσεις. Κάποια έργα που αντέχουν ήδη στον χρόνο, με διαδρομή και παρουσιάσεις στην Κύπρο και το εξωτερικό για να δείξω κάποια άλλα που μου έχτισαν καινούριους διαλόγους, με ιδιαίτερο ενδιαφέρον, πιστεύω για τον επισκέπτη –ψαγμένο και μη– και πήραν την έκθεση σε άλλους δρόμους…» μου λέει.
Η συλλογή του Νίκου Χρ. Παττίχη έχει μία πολύ συγκεκριμένη κατεύθυνση, αποτελείται από σύγχρονη κυπριακή τέχνη και όπως μου λέει το θέμα δεν είναι να αποκτήσεις έργα «αλλά και να τη δημιουργήσεις».
Ο συλλέκτης
Η συζήτηση αναπόφευκτα έφτασε και στο τι εστί συλλέκτης και ρωτώ τον Νίκο Χρ. Παττίχη τι πρέπει να έχει ένας συλλέκτης… «Ο συλλέκτης πρέπει να έχει δύο πράγματα, θα πρέπει δεδομένα να αφιερώσει χρήματα και χρόνο, και θα πρέπει να έχει μεράκι, να αγαπάει αυτό που κάνει. Προσοχή όμως το μεράκι δεν θα πρέπει να του γίνει σαράκι». Η συλλογή του Νίκου Χρ. Παττίχη έχει μία πολύ συγκεκριμένη κατεύθυνση, αποτελείται από σύγχρονη κυπριακή τέχνη και όπως μου λέει το θέμα δεν είναι να αποκτήσεις έργα «αλλά και να τη δημιουργήσεις» μου λέει και μου αναφέρει πως σε διάφορες εποχές έχουν γίνει παραγγελίες έργων από καλλιτέχνες: «έτσι στηρίζεις και τους καλλιτέχνες» και προσθέτει: «Ένα σημαντικό κομμάτι της διαδρομής μου είναι και το άνοιγμα της Omikron Gallery, την οποία ανοίξαμε με την αισιοδοξία ότι τα εξαιρετικά έργα σύγχρονης τέχνης των σημαντικότερων Κύπριων καλλιτεχνών που θα δείχναμε θα αγοραζόντουσαν κιόλας» κάτι που δεν συνέβη ποτέ… όπως μου λέει με χαμόγελο… «λίγοι Κύπριοι επιζητούν να αποκτήσουν έργα με χαρτί, χαρτόνι, παλιοσιδερικά, υλικά που επαναχρησιμοποιήθηκαν, βίντεο: οι περισσότεροι αναζητούν επωνυμία ‘εμπορική’ σύμφωνα με την όποια πληροφόρησή τους και συνήθως…«λάδκια – μη γελάς, Αποστόλη, και μη γράψεις ποια πρόσφατα μού περιέγραψε με τον γλαφυρό αυτό χαρακτηρισμό τα έργα ζωγραφικής!»…
Ξεκινώντας να συλλέγει… τι ήθελε να πετύχει; «Από την αρχή ο στόχος μου ήταν να δημιουργηθεί μία συλλογή σύγχρονης κυπριακής τέχνης. Δεν είναι στόχος να μνημονεύεται ο Νίκος Παττίχης, αλλά η κυπριακή τέχνη κα από την αρχή είχα συγκεκριμένη επιλογή για το τι θα αγόραζα. Συλλέγω έργα που έχουν στιβαρό πολιτικό λόγο, δεν αγοράζω για παράδειγμα ποπ αρτ. Όλα τα έργα της συλλογής καταπιάνονται με την Κύπρο, με το κυπριακό πρόβλημα και πώς το βλέπουν οι καλλιτέχνες. Βέβαια, δεν είναι μόνο το Κυπριακό, αλλά και της καθημερινής επιβίωσης, των σχέσεων των ανθρώπων, τα πάντα. Αυτά τα έργα με ενδιαφέρουν».
Τον ρωτώ για τη σημερινή δημιουργία στην Κύπρο και μου λέει πως η σημερινή τέχνη τον εκφράζει ως ένα σημείο. «Για εμένα είναι πολύ σημαντικό να είναι καλή η τέχνη, να υπάρχει το mano, που λένε και οι Ιταλοί, δηλαδή να βλέπεις τη δουλειά του καλλιτέχνη, να είναι καλοκαμωμένο και επιμελημένο. Η έννοια του κόνσεπτ που κατάντησε να είναι ο πυρήνας της τέχνης σήμερα στην Κύπρο και τις πλείστες των περιπτώσεων να ερμηνεύεται κακά δεν με αφορά. Πλέον ζούμε στην εποχή του κόνσεπτ, και του ό,τι δηλώσω είμαι».
Έχοντας συζητήσει πολλά και διάφορα περί τέχνης και συλλογών και φεύγοντας από το ραντεβού μου με τον Νίκο Χρ. Παττίχη καταλαβαίνω ότι η έκθεση «Casts of an Island» που εγκαινιάζεται στις 2 Ιουνίου στις Αποθήκες Χαρουπιού στη Λεμεσό θα αφήσει το αποτύπωμά της στα εικαστικά πράγμα της χώρας, δείχνοντας μια διαφορετική ιστορική αφήγηση της Κύπρου.
Καλλιτέχνες που συμμετέχουν
Ραΐσσα Αγγελή, Χρίστος Ακορδαλίτης, Κλίτσα Αντωνίου, Γιάννης Βαρελάς, Κωστής Βελώνης, Banu Cennetoglu, Jake and Dinos Chapman, Θεόδουλος Γρηγορίου, Αλέξανδρος Γιωρκάτζης, Emin Cizenel, Χάρις Επαμεινώνδα, Peter Eramian, Marina Genadieva, Mustafa Hulusi, Ελίνα Ιωάννου, Ανδρέας Καλλή, Στέλιος Καλλινίκου, Λητώ Κάττου, Γλαύκος Κουμίδης, Φάνος Κυριάκου, Κυριακή Κώστα, Μαρία Λοϊζίδου, Άγγελος Μακρίδης, Παναγιώτης Μιχαήλ, Δημήτρης Νεοκλέους, Λευτέρης Ολύμπιος, Μαρία Περεντού, Βίκη Περικλέους, Πόλυς Πεσλίκας, Έφη Σαββίδου, Κούλα Σαββίδου, Μαρίνα Σιακόλα, Μελίνα Σουκιούρογλου, Σωκράτης Σωκράτους, Κωνσταντίνος Ταλιώτης, Λευτέρης Τάπας, Πανίκος Τεμπριώτης, Μαρία Τουμάζου, Νίκος Χαραλαμπίδης, Μιχάλης Χαραλάμπους, Σάββας Χριστοδουλίδης, Μαριάννα Χριστοφίδου.
