Του Απόστολου Κουρουπάκη
«Από της 6ης πρωινής της χθες ο Αερολιμήν Λευκωσίας επανήρχισε την λειτουργίαν του. Ολαι αι πτήσεις θα πραγματοποιηθούν κανονικώς ως και πρότερον. Τα αρμόδια όργανα και αι υπηρεσίαι ενετάλησαν όπως μεριμνήσουν διά την απρόσκοπτον λειτουργίαν του αερολιμένος. Διά αναχωρούντας και αφικνουμένους επιβάτας, μετά την 5ην απογευματινήν ώραν, θα εκδίδωνται άδειαι διακινήσεως υπό των αστυνομικών αρχών», αυτή η ανακοίνωση δόθηκε στον Τύπο στις 19 Ιουλίου 1974, μερικές ημέρες μετά το πραξικόπημα και μία ημέρα πριν από την τουρκική εισβολή και την τελευταία πτήση που προσγειώθηκε στο αεροδρόμιο Λευκωσίας. Η πτήση ήταν η CY317, της Cyprus Airways που εκτελούσε το δρομολόγιο Λονδίνο – Λευκωσία, με κυβερνήτη τον Αδάμο Μαρνέρο και προσγειώθηκε στις 4:00 το πρωί της 20ής Ιουλίου 1974. Έκτοτε ο σύγχρονος αερολιμένας της Λευκωσίας –εγκαινιάστηκε στις 27 Μαρτίου 1968– έσβησε από τους αεροπορικούς χάρτες, η σύντομη ιστορία του έμπαινε σε «λειτουργία πτήσης».
«Όταν εμφανίστηκαν και οι πέντε μαζί η εικόνα έγινε πολύ δυνατή. Έκανα μερικά κλικ και τελειώσαμε… η φωτογραφία σχεδόν στήθηκε μονή της… ήμουν σίγουρος ότι είχα το αποτέλεσμα που ήθελα. Το ένιωθα».
Ο εγκαταλελειμμένος αερολιμένας της Λευκωσίας στάθηκε για τον φωτογράφο Άντρο Ευσταθίου ο κατάλληλος χώρος για να πλησιάσει την πρόσφατη ιστορία του τόπου και έτσι στήθηκε η έκθεση «Nicosia International Airport», που παρουσιάζεται ανανεωμένη στην γκαλερί του στη Λευκωσία Isnotgallery Contemporary. Ο χώρος υποβλητικός, η χρόνια εγκατάλειψή του δημιουργούσε εύλογα πολλά ερωτήματα, είχε περιβληθεί το αεροδρόμιο με την αχλή του μύθου, ήταν ένας απαγορευμένος τόπος, που ο Ευσταθίου θέλησε να εξερευνήσει. Όπως λέει στην «Κ» ξεκίνησε να φωτογραφίζει τους χώρους του αεροδρομίου το 2007, παρουσιάζοντας την πρώτη έκθεση το 2012, μετά από πέντε χρόνια επισκέψεων, κρυφών και αγωνιωδών πολλές φορές, μιας και απαγορευόταν η είσοδος και φυσικά η φωτογράφηση. Όπως αποδείχθηκε στη συνέχεια αυτή η εξερεύνηση έμελλε να γίνει ένα εν εξελίξει φωτογραφικό έργο. Μετά τη Λευκωσία, το 2015 παρουσιάστηκε στην Μπιενάλε Θεσσαλονίκης, στο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης το 2014, ταξίδεψε στην Αθήνα, σε ομαδική έκθεση στα Οθωμανικά Λουτρά και στην γκαλερί Ευριπίδης, αλλά και σε έκθεση που διοργάνωσε η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα στη Φρανκφούρτη, σε μια έκθεση με 13 Κύπριους καλλιτέχνες. Έρχεται λοιπόν φυσικά η παρουσίαση εκ νέου της έκθεσης στη Λευκωσία, εξ αφορμής των 50 χρόνων από το πραξικόπημα και την εισβολή, αν και ο Άντρος, όπως μου λέει, ήταν διστακτικός, ωστόσο, άλλαξε γνώμη, όταν ο Δάκης Ιωάννου, σε επίσκεψή του στην Κύπρο, του είπε πως η δουλειά που έκανε ο Άντρος στο αεροδρόμιο αξίζει να επαναπρογραμματιστεί, υπάρχουν νέες γενιές που δεν είχαν την ευκαιρία να τη δουν.
Η αεροσυνοδός Ανδρούλλα Μιχαηλίδου φωτογραφήθηκε με τη στολή της το 2023.
Χώρος σε αναμονή…
«Κάθε φορά που παρουσιαζόταν η έκθεση σκεφτόμουν πώς μπορώ να δώσω νέα πνοή σε ένα εν εξελίξει έργο», μου λέει, όταν τον ρωτώ τι έχει αλλάξει στη ματιά του από την πρώτη φορά που εξέθεσε τις φωτογραφίες του αεροδρομίου: «Σε αυτή την έκθεση οι μισές είναι νέες φωτογραφίες, που εκτίθενται για πρώτη φορά. Βέβαια, το υλικό που έχω από το αεροδρόμιο είναι τεράστιο, κάθε φορά που ανατρέχω σε αυτό όλο και κάτι νέο ανακαλύπτω, κάποια αρετή μια φωτογραφίας μού παρουσιάζεται, όπως η φωτογραφία με τα τηλέφωνα, που πλέον είναι μία από τις αγαπημένες μου». Περπατώντας με τον Άντρο στην γκαλερί, και περνώντας μπροστά από τη φωτογραφία με τα τηλέφωνα, σκέφτομαι πως οι συσκευές εκείνες, τα χρόνια της δεκαετίας του 1970 για πολλούς ήταν ακόμα μία πολυτέλεια στην Κύπρο, ενώ σήμερα εγώ ηχογραφώ τη συνομιλία μου με τον Άντρο, με το τηλέφωνό μου… Πέρασαν πενήντα χρόνια, όμως, όλα έχουν αλλάξει, αλλά εκείνος ο χώρος βρίσκεται σε αναμονή…
Το δυστοπικό του πράγματος, να φωτογραφίζει έναν «νεκρό» χώρο, έχοντας υπόψη του ότι είναι και παράνομο, όπως λέει ο Άντρος Ευσταθίου είναι εμπειρία ζωής, «όποιο επόμενο πρότζεκτ μου, μετά το αεροδρόμιο, είναι εντελώς διαφορετικό. Έγινα μέρος της ιστορίας του τόπου μου. Επίσης, ένιωθα εκείνη τη στιγμή και το βάρος που αναλάμβανα… μπαίνοντας σε έναν απαγορευμένο χώρο, μετά από εμένα θα ήταν δύσκολο έως αδύνατον για άλλον καλλιτέχνη να κάνει κάτι παρόμοιο εκεί. Άρα έπρεπε να γίνει κάτι καλό, οι λήψεις κάθε φορά έπρεπε να είναι σωστές, γιατί δεν θα μπορούσα να πάω πίσω να το σώσω». Το πρότζεκτ «αεροδρόμιο» έχει τελειώσει, τον ρωτώ; «θεωρώ ότι τέλειωσε… αλλά αν είχα την ευκαιρία να ξαναπάω, ίσως να έκανα κάτι διαφορετικό».
Το δυστοπικό του πράγματος, να φωτογραφίζει έναν «νεκρό» χώρο, έχοντας υπόψη του ότι είναι και παράνομο, όπως λέει ο Άντρος Ευσταθίου είναι εμπειρία ζωής.
Πολιτική έκθεση
Συμφωνούμε με τον Άντρο Ευσταθίου πως αυτή η δουλειά του έχει ξεκάθαρο πολιτικό αποτύπωμα, και τον ρωτώ αν από την αρχή το διαισθάνθηκε ή το δρομολόγησε προς αυτή την κατεύθυνση και πώς έφερε το βάρος της ιστορίας: «Κάποιος που ξεκινάει ένα τέτοιο θέμα, προφανώς είναι συνειδητοποιημένος. Ήξερα τι πήγαινα να φωτογραφήσω, αλλά στην τέχνη, όταν μπαίνεις σε ένα πρότζεκτ δεν ξέρεις πού θα σε οδηγήσει, ο καλλιτέχνης δεν λειτουργεί με μαθηματικούς τύπους.
Στις πρώτες επισκέψεις μου θέλησα να δεθώ με τον χώρο, να τον νιώσω. Όλα ήλθαν σταδιακά, οι άνθρωποι που φωτογράφησα, οι ιστορίες τους που με ενέπνευσαν». Οι άνθρωποι που συν τω χρόνω έφερε στο πρότζεκτ του ο Άντρος, με φορτισμένες τις αποσκευές της μνήμης τους ήταν οι Σίμος Σιμάκης, Αδάμος Μαρνέρος, Γιάννης Παπαδόπουλος, Σταλλω Χαραλάμπους και Ανδρούλλα Μιχαηλίδου: «Αρχικά φωτογράφησα τη σύζυγό μου, με μία βαλίτσα κίτρινη, και έκανα λήψεις με φίλους και φίλες. Μετά ήλθε η ιδέα να βρω ανθρώπους που είχαν σχέση με το αεροδρόμιο. Έτσι το 2017, φωτογράφησα μέσα στο αεροδρόμιο και τον αεροσυνοδό Σίμο Σιμάκη, ντυμένο με τη στολή του και τη βαλίτσα του, αλλά και τον Αδάμο Μαρνέρο, πιλότο της τελευταίας πτήσης, της CY317, τον Γιάννη Παπαδόπουλο, αεροσυνοδό στην ίδια πτήση και την επίσης αεροσυνοδό Σταλλω Χαραλάμπους. Χρόνια μετά, το 2023, φωτογράφησα και την Ανδρούλλα Μιχαηλίδου, τη δεύτερη γυναίκα αεροσυνοδό των Κυπριακών Αερογραμμών» και μου λέει πως αισθάνθηκε τον σεβασμό τους, για ό,τι έκανε, και ένιωθε τα συναισθήματά τους για το πώς έχασαν τον «τόπο» τους, ιδιαίτερα εκείνα του πιλότου Μαρνέρου, ο οποίος προσγείωσε το αεροσκάφος των Κυπριακών Αερογραμμών, εν μέσω πυρών. Μάλιστα, ο Άντρος μού λέει πως για να τους φωτογραφήσει δεν χρειαζόντουσαν πολλές οδηγίες, «τις παραπάνω φορές ήταν τόσο εύκολο να στηθούν, έκαναν αυτό που ένιωθαν».
Η δυνατότερη στιγμή ποια ήταν, ρωτώ τον Άντρο, κλείνοντας την κουβέντα μας και με οδηγεί στη φωτογραφία με τους πέντε πρώην υπαλλήλους των Κυπριακών Αερογραμμών, μπροστά από το κτήριο του αεροδρομίου: «όταν εμφανίστηκαν και οι πέντε μαζί η εικόνα έγινε πολύ δυνατή. Έκανα μερικά κλικ και τελειώσαμε… η φωτογραφία σχεδόν στήθηκε μονή της… ήμουν σίγουρος ότι είχα το αποτέλεσμα που ήθελα. Το ένιωθα».
Πληροφορίες: «Nicosia International Airport» του Άντρου Ευσταθίου, Isnotgallery Contemporary, Λευκωσία. Η έκθεση θα διαρκέσει ώς τις 6 Φεβρουαρίου 2025.
