Του Απόστολου Κουρουπάκη
Η εκκλησία που ο Μιχαήλ Κάσιαλος είχε ανεγείρει στην Άσσια λίγα μόνο χρόνια πριν από την εισβολή, ο άγιος Σπυρίδωνας, βρίσκεται εντός του γιγαντιαίου στρατοπέδου του τουρκικού στρατού. Άγνωστη η τύχη του, αν και από τον ψηλό μαντρότοιχο μπορεί κανείς να διακρίνει τον τρούλο του. Η εκκλησία βρίσκεται σχεδόν στην είσοδο του χωριού, στην πάνω γειτονιά, τη γειτονιά του Κάσιαλου, λίγα μέτρα πιο κάτω είναι και ο ενοριακός ναός του Αγίου Ιωάννη, η εκκλησία που εκκλησιαζόταν ο ναΐφ ζωγράφος της Κύπρου Μιχαήλ Κάσιαλος. Ο Κάσιαλος έζησε σχεδόν 89 χρόνια στην αγαπημένη του Άσσια, ήταν γέννημα του 1885 και έφυγε από τη ζωή ταλαιπωρημένος και χτυπημένος από Τούρκους στρατιώτες, στις 30 Αυγούστου 1974, στο ίδρυμα Άγιος Παύλος στη Λάρνακα, σχεδόν 40 χιλιόμετρα μακριά από τη γενέτειρά του. Επισκέφθηκα στην Άσσια δύο φορές, αναζητώντας τα ίχνη της μνήμης του μεγάλου αυτού χωριού, και των ανθρώπων του, είδα τις εκκλησίες του, το κοιμητήριο, με την περίφημη Παναγία του, τους καφενέδες (κοιτούσα, στέκοντας μπροστά από τον Πρόδρομο, δύο γυναίκες στο καφενείο πιο κάτω, είναι ο καφενές της εκκλησιάς, στον ίδιο καφενέ τον είχε «συλλάβει» ο φωτογραφικός φακός τα ανέμελα χρόνια πριν από το 1974), τη γέφυρα, από τα Χανούδκια προς το χωριό, και πάλι ένιωθα πως τίποτε δεν ταρακουνιόταν μέσα μου. Το υποβλητικό στρατόπεδο στην είσοδο του χωριού με είχε καταβάλει, δεν φοβόμουν, αλλά πάντοτε είχα στο μυαλό μου, το «ο μη γένοιτο», αν και περιηγήθηκα για αρκετή ώρα στα «Χανούδκια».
Αυτά σκεφτόμουν καθώς οδηγούσα προς τον Μαζωτό για να επισκεφθώ την έκθεση «Κάσιαλος: Από το Φως στη Σκιά», που παρουσιάζεται στο Μουσείο Κώστα Αργυρού, σε επιμέλεια Κατερίνας Λουί Νικήτα. Το μουσείο είναι πρόσφατα ανακαινισμένο, πρόκειται για ένα πραγματικό κόσμημα, το οποίο έχει θεωρώ ανάγκη η ευρύτερη περιοχή. Επιθυμία του του λαϊκού γλύπτη Κώστα Αργυρού, από τον Μαζωτό. Τα εκθέματά του μουσείου είναι τα έργα του, ενός ανθρώπου που δεν είχε ακαδημαϊκή μόρφωση, που ζούσε και δημιουργούσε εντός των ορίων του χωριού του… δεν θα μπορούσε λοιπόν ο Μιχαήλ Κάσιαλος και τα έργα του να βρουν καλύτερο τόπο για να εκτεθούν και να συνομιλήσουν μεταξύ τους.
Και σε αυτή την αβίαστη συνομιλία, ρόλο παίζει η εξαιρετική επιμελητική δουλειά της Λουί Νικήτα, που πράγματι αναδεικνύει με τρόπο ενδιαφέροντα τόσο τον ναΐφ ζωγράφο Κάσιαλο και τη δουλειά του όσο και αυτή του Αργυρού. Τα χρώματα των πινάκων του Κάσιαλου επικοινωνούν με το ωχρό της πέτρας του ναΐφ γλύπτη Αργυρού, δεν επιβάλλονται οι όγκοι των γλυπτών του στους πίνακες του ναΐφ ζωγράφου. Κάθε πίνακας του Κάσιαλου έχει τοποθετηθεί από τη Λουί Νικήτα στην κατάλληλη ενότητα έργων του Αργυρού, δίνοντας την ευκαιρία στον επισκέπτη να κάνει τους δικούς του συνειρμούς και συνδέσεις… Να σημειώσουμε εδώ πως ο Κάσιαλος και ο Αργυρού είχαν συναντηθεί ξανά εικαστικά, το 1978 στην Αθήνα και στο Μόναχο, μαζί με έργα του Δημήτρη Γεροκώστα, σε έκθεση που είχαν οργανώσει οι Πολιτιστικές Υπηρεσίες του υπουργείου Παιδείας.
Ο κόσμος του Μιχαήλ Κάσιαλου εγκολπώθηκε αυτόν του Κώστα Αργυρού, ενώνοντας τα σπαρτά της Μεσαρκάς με τα γεννήματα του Μαζωτού.
Οι άνθρωποι
Η έκθεση «Κάσιαλος: Από το Φως στη Σκιά», όπως την οραματίστηκε η επιμελήτρια Κατερίνα Λουί Νικήτα είναι ανθρωποκεντρική, όπως αναφέρει και στο κείμενό της, στον κατάλογο της έκθεσης. Το κοινό θα το διαπιστώσει, όταν θα περιηγηθεί στους χώρους του μουσείου, όχι μόνο επειδή θα αντικρίσει τα έργα του Κάσιαλου, τα οποία αναπαριστούν ανθρώπινες στιγμές της Άσσιας, που όμως αντικατοπτρίζουν τη ζωή χιλιάδων ανθρώπων της κυπριακής υπαίθρου, παρουσιάζονται πίνακες όπως τα «Βερκά», τα «Συνάουν δεμάτια», το «Μάζεμα των ακρίδων», «Ο καφενές», «Το φτωχικό σπίτι του Μιχαήλ Κάσιαλου», και άλλα, που ανήκουν σε ιδιωτικές και κρατικές συλλογές. Πλάι στα έργα αυτά υπάρχει και οπτικοακουστικό υλικό για τον Κάσιαλο συμπληρώνοντας την εμπειρία του κοινού.
Είναι ανθρωποκεντρική, όχι μόνο γιατί οι πίνακες του Κάσιαλου και οι άνθρωποί τους συνομιλούν με τους ανθρώπους του Αργυρού, αλλά και γιατί η Λουί Νικήτα έφερε στην έκθεση και στον κόσμο του ζωγράφου δύο ακόμη γενιές Ασσιωτών, δύο καλλιτέχνιδες, την Κλίτσα Αντωνίου και τη Βασίλεια Αναξαγόρου, οι οποίες δίνουν δύο πολύ ενδιαφέροντα έργα. Η Κλίτσα Αντωνίου, γεννηθείσα στην Άσσια πριν από το 1974 εκθέτει το «Θερινό σπίτι», κάνοντας χρήση μεικτών υλικών, με κυρίαρχα τα φύκια, άλλωστε η καλλιτέχνις χρησιμοποιεί συχνά «περιβαλλοντικά» υλικά. Το θερινό σπίτι της Αντωνίου βρίσκεται λίγο πιο πίσω από τη μεγάλη φωτογραφία που δείχνει το σπίτι του Κάσιαλου, η οροφή του σπιτιού της Αντωνίου δείχνει τον γαλανό ουρανό, όπου πουλιά και αεροπλάνα εναλλάσσονται, ο θερινός γαλανός ουρανός διαταράσσεται, ο κόσμος της Άσσιας ταράζεται… Η Κλίτσα Αντωνίου πετυχαίνει καίρια τη σύνδεση. Εκεί κοντά και το έργο/εγκατάσταση της Βασίλειας Αναξαγόρου «Το σεντόνι», που στον πυρήνα του δείχνει ένα κέντημα που ξεκίνησε να υφαίνεται τον Μάιο του 1974 στην Άσσια και τελείωσε στον προσφυγικό καταυλισμό στο Δασάκι της Άχνας τον Σεπτέμβριο του 1974 από την Ποστολού Μαρκάτζιη, γιαγιάς της Αναξαγόρου. Πρόκειται για ένα δυνατό έργο, το οποίο βλέποντάς το το κοινό τυλίγεται με τις μνήμες και τις επιθυμίες της Ποστολούς. Και σε εκείνη τη γωνιά της έκθεσης η Λουί Νικήτα έβαλε τον από μνήμης σχεδιασμένο χάρτη της Μαρίας Πηλείδου, αλλά και τα προσωπικά αντικείμενα του Μιχαήλ Κάσιαλου, το καπέλο του, τη βράκα του, το πουκάμισο και το μπαστούνι του… Κατάφερε λοιπόν η επιμελήτρια να συμπυκνώσει σε ένα δωμάτιο έναν κόσμο που έφυγε, με έναν κόσμο που εξακολουθεί να επιμένει να δηλώνει το παρών του. Και η φωτογραφία του ναού του Αγίου Σπυρίδωνα, που τράβηξε η Κατερίνα Λουί Νικήτα, μοιάζει να ενώνει το χθες με το σήμερα, το τάμα του Κάσιαλου, σχεδόν καλεί το κοινό να εκπληρώσει ένα άλλο τάμα, του «μη με λησμόνει», ένα τάμα για διαφύλαξη της μνήμης ενός κόσμου, που ο Κάσιαλος αποτύπωσε και άφησε παρακαταθήκη στον νέο κόσμο που ζούμε σήμερα. Ο κόσμος του Μιχαήλ Κάσιαλου εγκολπώθηκε αυτόν του Κώστα Αργυρού, ενώνοντας τα σπαρτά της Μεσαρκάς με τα γεννήματα του Μαζωτού.
Ευχαριστίες στον έφορο του Μουσείου Αντρέα Χατζηλουκά και τη λειτουργό Νατάσα Θεοδώρου για τη φιλοξενία και την ξενάγηση.
Το κοινό, όταν θα περιηγηθεί στους χώρους του μουσείου, θα δει έργα του Κάσιαλου, τα οποία αναπαριστούν ανθρώπινες στιγμές της Άσσιας, που όμως αντικατοπτρίζουν τη ζωή χιλιάδων ανθρώπων της κυπριακής υπαίθρου.
