Του Παύλου Νεοφύτου
Απέναντι στον κίνδυνο να καταστραφούν φυτείες εσπεριδοειδών, όπως και τα αντίστοιχα δέντρα σε αυλές οικιών, πάρκα και άλλους δημόσιους χώρους, βρίσκεται αυτή τη στιγμή η Κύπρος. Το πρόβλημα που ανησυχεί έντονα το υπουργείο Γεωργίας και ερευνητές από τον Ιούλιο του 2023, όταν η ασιατική ψύλλα των εσπεριδοειδών (Asian citrus psyllid) ανιχνεύτηκε για πρώτη φορά στο νησί, συγκεκριμένα σε μία καλλιέργεια στο Φασούρι της Λεμεσού και πλέον παντού, μπορεί να εδράζεται στον μικρόκοσμο, την κοινωνία των εντόμων, όμως επηρεάζει τη γεωργία, την οικονομία, το περιβάλλον και τον πολιτισμό.
Ο προάγγελος της καταστροφής, ένα μικρό έντομο 3 έως 4 mm με διάστικτο καφέ σώμα και ανοικτό καφέ κεφάλι, το οποίο επικάθεται κυρίως στα εσπεριδοειδή, δεν περιορίζεται μόνο στη συστροφή των φύλλων στους νεαρούς βλαστούς, χωρίς να προκαλεί ιδιαίτερη ζημιά στα δέντρα και την παραγωγή, αλλά είναι ο κύριος φορέας της ασθένειας του κίτρινου δράκου των εσπεριδοειδών ή huanglongbing (HLB), της πιο καταστρεπτικής τα τελευταία χρόνια ασθένειας για τα εσπεριδοειδή σε Αμερική, Ασία και Αφρική. Το κράτος σε συνεργασία με ακαδημαϊκούς ερευνητές, τόσο στην Κύπρο όσο και τις ΗΠΑ, έχει σημάνει συναγερμό από την πρώτη στιγμή με τη λήψη μέτρων, όμως οι εκτιμήσεις είναι ότι δεν γίνονται αρκετά, καθώς απαιτούνται περισσότερα άτομα και οικονομικοί πόροι για ένα πρόγραμμα ολοκληρωμένο και αποτελεσματικό, στα πρότυπα περιοχών του πλανήτη που έχουν να επιδείξουν σημαντικά αποτελέσματα.
Για το 2024, η αξία των εξαγωγών εσπεριδοειδών από την Κύπρο ήταν 12 εκατ. και 408 χιλιάδες ευρώ (18,828 kg).
Τον περασμένο Νοέμβριο φιλοξενήθηκε στην Πάφο το 21ο Πανελλήνιο Φυτοπαθολογικό Συνέδριο, όπου υπήρχε στρογγυλή τράπεζα συζήτησης για την ασιατική ψύλλα και το HLB. Δύο ερευνητές, ο Γιώργος Βιδαλάκης του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνιας στο Ριβερσάιντ των ΗΠΑ, και ο Λεάντρο Πένα του Πολυτεχνείου της Βαλένθια, ο οποίος διεξάγει έρευνες στη Βραζιλία, μοιράστηκαν τεχνογνωσία και εμπειρίες από το «μέτωπο του πολέμου» με συναδέλφους τους στην Κύπρο και λειτουργούς του Τμήματος Γεωργίας. Οι ιστορίες που διηγήθηκαν για το HLB προκαλούν ανατρίχιασμα, όπως είπε χαρακτηριστικά στην «Κ» ο εντομολόγος και αναπληρωτής καθηγητής στο Τμήμα Γεωπονικών Επιστημών του ΤΕΠΑΚ, δρ Μενέλαος Σταυρινίδης. Όπως σημειώνει, τα βακτήρια που εξαπλώνει δρουν σαν σιωπηλός δολοφόνος των δέντρων, μπλοκάροντας τη ροή θρεπτικών συστατικών. Τα φύλλα αναπτύσσουν κίτρινο μοτίβο, οι καρποί γίνονται πικροί και παραμορφωμένοι, και μέσα σε 5-8 χρόνια, το δέντρο πεθαίνει. Παρά τα περισσότερα από 2 δισεκατομμύρια δολάρια που έχουν δαπανηθεί στην έρευνα παγκοσμίως, οι επιστήμονες δεν έχουν βρει θεραπεία. Τα στοιχεία είναι συγκλονιστικά. Η Φλόριντα, κάποτε παγκόσμια δύναμη στα εσπεριδοειδή, έχασε το 90% της παραγωγής της, δεν μπορούν να καλλιεργηθούν πλέον εσπεριδοειδή. Η Βραζιλία, ο μεγαλύτερος παραγωγός στον κόσμο, έχασε τα μισά της δέντρα.
Το Τμήμα Γεωργίας πιστεύει ότι το βλαβερό έντομο εισήλθε μέσω φυτικού υλικού που μεταφέρθηκε στις αποσκευές ταξιδιωτών και ανησυχεί σοβαρά ότι η ασθένεια HLB θα εισέλθει στην Κύπρο ακριβώς με τον ίδιο τρόπο. [Τμήμα Γεωργίας]
Τα συμπτώματα σε καλλιέργεια από την παρουσία του εντόμου «ασιατική ψύλλα των εσπεριδοειδών» (Asian citrus psyllid), το οποίο εξαπλώθηκε πλέον σε όλη την Κύπρο. Στην ιστοσελίδα του Τμήματος Γεωργίας μπορούν οι καλλιεργητές να ενημερωθούν περαιτέρω, όπως και για μέτρα καταπολέμησης. [Τμήμα Γεωργίας]
[Τμήμα Γεωργίας]
Οι εξαγωγές και η αξία παραγωγής
Η εσπεριδοκαλλιέργεια στην Κύπρο έχει έκταση με βάση τα στοιχεία του ΚΟΑΠ (2023) περίπου 3.000 εκτάρια γης. Σε αυτόν τον αριθμό δεν περιλαμβάνονται τα εσπεριδοειδή σε κήπους και δημόσιους χώρους. Σύμφωνα με στοιχεία της Στατιστικής Υπηρεσίας, για την ίδια χρονιά η αξία των εξαγωγών εσπεριδοειδών από την Κύπρο ήταν 12 εκατ. και 408 χιλιάδες ευρώ (18,828 kg). Για το 2024 (περίοδος Ιανουαρίου - Αυγούστου), η αντίστοιχη αξία ήταν 7 εκατ. και 289 χιλιάδες ευρώ (10,860 kg).
Όσον αφορά την αξία παραγωγής εσπεριδοειδών στην Κύπρο, υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία μέχρι το 2021, όπου για συνολική έκταση γης 2,908 εκταρίων και συνολική παραγωγη 56,199 τόνων, η συνολική αξία παραγωγής είναι 14 εκατ. και 320 χιλιάδες ευρώ.
Έντομο από ΗΠΑ
Το Τμήμα Γεωργίας, σε συνεργασία με το Ινστιτούτο Γεωργικών Ερευνών, έχει λάβει μέτρα από την πρώτη στιγμή, εκπονώντας Εθνικό Σχέδιο Δράσης για το βλαβερό έντομο, αποσκοπώντας, βάσει του Άρθρου 17 του Κανονισμού (ΕΕ) 2016/2031, στον περιορισμό ή/και την εξάλειψή του, ούτως ώστε να αποτρέψει ή να μειώσει τους οποιουσδήποτε υπαρκτούς κινδύνους εξάπλωσης του βακτηρίου εφόσον εισέλθει στο έδαφος της Κυπριακής Δημοκρατίας.
Τονίζοντας ότι ο συγκεκριμένος επιβλαβής οργανισμός δεν έχει ανιχνευθεί σε κανένα άλλο κράτος-μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, παρά μόνο στην Κύπρο, η δρ Άνθεμις Μελιφρονίδου - Παντελίδου, προϊσταμένη στον Κλάδο Φυτοϋγείας του υπουργείου Γεωργίας, ανέφερε στην «Κ» ότι το σχέδιο περιλαμβάνει μέτρα, όπως χημική επεξεργασία, αλλά και βιολογικό έλεγχο με την απελευθέρωση του παρασίτου Tamarixia radiata, που είναι εχθρός και καταπολεμά την ασιατική ψύλλα. Το παράσιτο εισήχθη από τις ΗΠΑ, μετά από μετάβαση λειτουργού του Ινστιτούτου Γεωργικών Ερευνών στην Καλιφόρνια. Παράλληλα, γίνεται στενή παρακολούθηση των οπωρώνων και των αστικών φυτεύσεων, για να επιβεβαιωθεί η απουσία του HLB στην επικράτειά μας. Σύμφωνα με τα στοιχεία του Τμήματος Γεωργίας η πλησιέστερη στην Κύπρο χώρα με εντοπισμό HLB είναι η Σαουδική Αραβία.
Η Κυπριακή Δημοκρατία εισήγαγε από την Καλιφόρνια των ΗΠΑ και απελευθέρωσε παράσιτο, το οποίο είναι εχθρός και καταπολεμά την ασιατική ψύλλα.
Εισαγωγές φυτών
Η νομοθεσία της Ε.Ε. παρέχει τα απαραίτητα εργαλεία για να κρατήσει το HLB εκτός Ευρωπαϊκής Ένωσης, απαγορεύοντας την εισαγωγή φυτών εσπεριδοειδών. «Οι εισαγωγείς μας είναι ενήμεροι γι’ αυτή την απαγόρευση, και καθώς όλες οι εισαγωγές φυτών και φυτικών προϊόντων καταγράφονται μέσω ευρωπαϊκής ηλεκτρονικής πλατφόρμας, οι επιθεωρητές του Τμήματος βρίσκονται σε εγρήγορση για να διασφαλίσουν ότι στις αποστολές φυτών από τρίτες χώρες δεν περιλαμβάνονται φυτά εσπεριδοειδών», σημείωσε η κα Μελιφρονίδου. Απαντώντας σε σχετική ερώτηση, διαβεβαίωσε ότι μέσω της αντίστοιχης δικοινοτικής επιτροπής έχουν ενημερωθεί και τα Κατεχόμενα, ώστε να βρίσκονται σε επιφυλακή και να λάβουν μέτρα. Το Τμήμα πιστεύει ότι η ασιατική ψύλλα εισήλθε στην Κύπρο μέσω φυτικού υλικού που μεταφέρθηκε στις αποσκευές ταξιδιωτών και ανησυχεί σοβαρά ότι το HLB θα εισέλθει στην Κύπρο με τον ίδιο τρόπο. Για τον λόγο αυτό έχει ξεκινήσει εκστρατεία ευαισθητοποίησης του κοινού, ώστε να μη γίνονται εισαγωγές, είτε μέσω αποσκευών είτε μέσω διαδικτυακών αγορών.
Χρειάζονται περισσότερα
Από τη σκοπιά του, ο δρ Σταυρινίδης, ο οποίος ως ερευνητής του Κέντρου Αριστείας «Ερατοσθένης» συμμετέχει με την ομάδα του στο έργο της ανάλυσης των μετρήσεων του πληθυσμού του εντόμου, εκτιμά ότι παρά τις μεγάλες προσπάθειες που καταβάλλει από την πρώτη στιγμή το Τμήμα, χρειάζεται να γίνουν πολύ περισσότερα, δεδομένου του μικρού αριθμού σε προσωπικό και οικονομικούς πόρους που διατίθενται σήμερα. «Για να προλάβουμε έγκαιρα το βακτήριο, πρέπει να διατηρούμε τους πληθυσμούς του εντόμου σε χαμηλά επίπεδα, σε όλη την Κύπρο. Και δεύτερον να κάνουμε συχνούς ελέγχους, για να διαπιστώσουμε πολύ νωρίς μία άφιξη του βακτηρίου. Τότε θα είμαστε τυχεροί, αλλά και μεθοδικοί, ώστε ενδεχομένως να καταφέρουμε να το περιορίσουμε για κάποιο χρονικό διάστημα ή και να το κρατήσουμε για μεγάλο χρονικό διάστημα σε πολύ χαμηλά επίπεδα, όπως γίνεται στην Καλιφόρνια των ΗΠΑ, όπου συναντάται και το έντομο και το βακτήριο, αλλά οι ζημιές που έχουν σημειωθεί από θανάτους δέντρων είναι πάρα πολύ μικρές», είπε.
Την ίδια ώρα επισήμανε ότι το πρόγραμμα που εφαρμόζει η Καλιφόρνια είναι πλήρως οργανωμένο. Με συμμετοχή πάρα πολλών υπηρεσιών και με πολύ καλή συνεργασία μεταξύ των παραγωγών, των ερευνητών και της κυβέρνησης, όπως εξήγησε. Και ασφαλώς με σημαντικές χρηματικές δαπάνες. «Αντιθέτως, στην Κύπρο προσπαθούμε ουσιαστικά να σκοτώσουμε ένα σμήνος μυγών με μία μόνο μυγοσκοτώστρα», ανέφερε. «Υπάρχει κάποια χρηματοδότηση, σίγουρα όμως θα πρέπει αυτό το θέμα να μελετηθεί εκ νέου, δεδομένου ότι τα μέτρα αυτά θα πρέπει να ληφθούν για σειρά ετών», είπε από την πλευρά της η δρ Μελιφρονίδου - Παντελίδου.
Σε αντίθεση με την Καλιφόρνια, στην Κύπρο προσπαθούμε να σκοτώσουμε ένα σμήνος μυγών με μία μόνο μυγοσκοτώστρα, είπε στην «Κ» ο εντομολόγος στο ΤΕΠΑΚ και ερευνητής του Κέντρου Αριστείας «Ερατοσθένης», Μενέλαος Σταυρινίδης.
Ευρύ πλάνο
Ο επίκουρος καθηγητής γεωργικής και παραγωγικής εντομολογίας στο Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Αντώνιος Τσαγκαράκης, ο οποίος έχει ασχοληθεί ερευνητικά και σε βάθος με την ασιατική ψύλλα, όταν εργαζόταν στο Πανεπιστήμιο της Φλόριντα, θεωρεί ότι η επιλογή του Τμήματος Γεωργίας να εισαγάγει το ωφέλιμο παρασιτοειδές είναι μία πολύ καλή λύση, και ότι θα είναι αρκετά αποτελεσματικό για ένα κλειστό νησί, όπως η Κύπρος. Ανέφερε στην «Κ» ότι συγχρόνως πρέπει να κατατεθεί ένα ευρύ πλάνο ολοκληρωμένης αντιμετώπισης της ασιατικής ψύλλας. Επίσης, μέχρι την εγκατάσταση φυσικών εχθρών, που είναι μακροπρόθεσμος στόχος, δεν πρέπει να αφεθεί το έντομο χωρίς κάποιες μεθόδους ελέγχου του πληθυσμού, είτε καλλιεργητικές, π.χ. το να μειωθεί η αζωτούχος λίπανση, για να περιοριστεί η νεαρή βλάστηση στην οποία είναι ενεργό το βλαβερό έντομο, είτε μείωση των ακανόνιστων αρδεύσεων. Ακόμη προτείνει να γίνει ένα πρόγραμμα, στο οποίο να χρησιμοποιηθούν διάφορα άλλα βιοπροστατευτικά συμβατά με τα παρασιτοειδή, για να μη σκοτώνουν τα ωφέλιμα έντομα, αλλά να μπορούν να είναι αποτελεσματικά πάνω στον εχθρό.
Ευνοϊκές θερμοκρασίες
Οι υψηλές θερμοκρασίες στην Κύπρο ευνοούν το έντομο, διότι, όπως εξήγησε ο δρ Τσαγκαράκης, οι ευνοϊκότερες για τη δράση του είναι στους 25-27 βαθμούς Κελσίου, κατά τη διάρκεια της μέρας. Συγχρόνως θεωρεί ότι οι χώρες της Μεσογείου είναι σε ευνοϊκότερη θέση σε σύγκριση με τη Φλόριντα, που είναι το παράδειγμα με τις πιο ολέθριες συνέπειες από τη δράση του εντόμου και του βακτηρίου, διότι δεν έχουν τόσο υψηλή ατμοσφαιρική υγρασία, που βοηθά τα δέντρα να βγάζουν συνεχώς βλαστούς. Αντιθέτως, στη Μεσόγειο υπάρχουν περισσότερο ξηροθερμικές συνθήκες, τονίζοντας ότι αυτό δεν σημαίνει ότι θα πρέπει να εφησυχάσουμε.
Η γεωγραφική κατανομή της ασθένειας του κίτρινου δράκου των εσπεριδοειδών ή huanglongbing (HLB), της πιο καταστρεπτικής τα τελευταία χρόνια ασθένειας για τα εσπεριδοειδή σε Αμερική, Ασία και Αφρική. Η πλησιέστερη στην Κύπρο χώρα με εντοπισμό HLB είναι η Σαουδική Αραβία. [Τμήμα Γεωργίας]
Τι λένε καλλιεργητές
Φυτείες με εσπεριδοειδή συναντά κανείς σε παράλιες περιοχές, κυρίως στην Πάφο, τη Λεμεσό και την Πόλη Χρυσοχούς. Επίσης στις περιοχές Ακακίου - Περιστερώνας και Αρακαπά - Επταγώνειας - Διερώνας. Μιλώντας στην «Κ» ο παραγωγός μανταρινιών στον Αρακαπά, Βάσος Ιωάννου, ανέφερε ότι πέρυσι και φέτος έγιναν από το Τμήμα Γεωργίας σεμινάρια για την ασιατική ψύλλα, ενώ φέτος επικοινώνησαν μαζί του λειτουργοί, ώστε να τους ενημερώσει για την εικόνα στις φυτείες του. Τους μετέφερε τη διαπίστωση ότι το έντομο «κυνηγάει» περισσότερο την ποικιλία μανταρινιών κλεμεντίνη. Δεδομένου ότι δεν υπάρχει φάρμακο αντιμετώπισης, ο ίδιος προβαίνει σε προληπτικό ψέκασμα με εντομοκτόνο, χωρίς, όπως αναφέρει, να είναι βέβαιο ότι αυτό θα έρθει σε επαφή με όλα τα έντομα.
Από την άλλη, στο Ακάκι Λευκωσίας ο παραγωγός πορτοκαλιών και μηχανικός περιβάλλοντος, Νικολά Νετιέν, ανησυχεί για έλλειψη ενημέρωσης, όταν μετά από επίσκεψη που δέχθηκε τον περασμένο μήνα στον πορτοκαλεώνα από λειτουργούς του Τμήματος Φυτοϋγείας, του αναφέρθηκε ότι είναι ο πρώτος αγρότης που τους ρώτησε για την ασθένεια. «Η νησιωτική μας κατάσταση θα μπορούσε να είναι η σωτηρία μας. Η Αυστραλία και η Νέα Ζηλανδία έχουν αποδείξει ότι τα αυστηρά μέτρα βιοασφάλειας μπορούν να προστατεύσουν τις γεωργικές βιομηχανίες από καταστροφικές ασθένειες. Χρειαζόμαστε παρόμοια μέτρα άμεσα: πλήρεις απαγορεύσεις εισαγωγών φυτικού υλικού εσπεριδοειδών, ενισχυμένους ελέγχους σε λιμάνια και αεροδρόμια, και αυστηρές ποινές για παραβιάσεις. Ωστόσο, αυτά τα μέτρα θα είναι αποτελεσματικά μόνο με ολοκληρωμένη εφαρμογή σε όλο το νησί. Η επιτυχία κάθε στρατηγικής καραντίνας ή ελέγχου εξαρτάται από τον συντονισμό σε ολόκληρη την επικράτεια. Οι ασθένειες δεν αναγνωρίζουν την Πράσινη Γραμμή, και μια κατακερματισμένη προσέγγιση στη βιοασφάλεια θα αποτύχει αναπόφευκτα. Η τεχνική συνεργασία μεταξύ βορρά και νότου είναι υψίστης σημασίας», ανέφερε ο κ. Νετιέν.
