«Το κτίριο είχε ήχους τόσο ευλογημένους και μεγαλόπρεπους, που καταπράυναν την άρρωστη αυτή ψυχή», γράφει ο Βίκτωρ Ουγκώ στην Παναγία των Παρισίων, καθώς η Εσμεράλδα βρίσκει καταφύγιο (και προσωρινή γαλήνη) στο εσωτερικό του ομώνυμου ναού. Η Disney φρόντισε να συστήσει εκ νέου τον πιο διάσημο καθεδρικό του κόσμου σε εκατομμύρια θεατές, μεταφέροντας εν έτει 1996 το μυθιστόρημα στη μεγάλη οθόνη με τη μορφή animation. Έτσι, ένα από τα σημαντικότερα μνημεία του γαλλικού έθνους, η εκκλησία όπου στέφθηκε αυτοκράτορας ο Ναπολέων Βοναπάρτης και κηδεύτηκαν πολλοί από τους προέδρους της Γαλλικής Δημοκρατίας, αποκτούσε καινούργιους δυνητικά επισκέπτες· σε τέτοιο βαθμό, ώστε εκατομμύρια «παιδάκια» των ’90s να ονειρεύονται ότι μια μέρα θα επισκεφτούν το Παρίσι για να δουν από κοντά τη Notre Dame.
Μέχρι που ο χρόνος πάγωσε: το απόγευμα της 19ης Απριλίου του 2019, η Παναγία των Παρισίων έπιασε φωτιά και η παγκόσμια κληρονομιά γινόταν φτωχότερη λεπτό το λεπτό. Χρειάστηκαν οι συντονισμένες και ηρωικές προσπάθειες 400 και πλέον πυροσβεστών για να σωθεί. Μισή ώρα ακόμα να μαινόταν η πυρκαγιά, και ο καθεδρικός θα είχε καταστραφεί ολοσχερώς.
Παγκόσμια κινητοποίηση
Πριν από μερικές μέρες, οι καμπάνες της εμβληματικής εκκλησίας χτύπησαν ξανά μαζί για πρώτη φορά από το 2019. Ήταν ένα χαρμόσυνο μήνυμα, όχι μόνο για τη Γαλλία, αλλά και για ολόκληρο τον πλανήτη, και μια προαναγγελία για το επόμενο μεγάλο βήμα: στις 8 Δεκεμβρίου ο ναός θα ανοίξει τις πύλες του, με σχεδόν το σύνολο των εργασιών να έχει ολοκληρωθεί. Μάλιστα, η τελετή προμηνύεται τόσο λαμπρή –με μια σειρά από καθολικές λειτουργίες, συναυλίες και άλλα δρώμενα– ώστε να στρέψει ξανά τα φώτα της δημοσιότητας στο Παρίσι, μόλις λίγους μήνες μετά την «αποθέωση» που γνώρισε η πόλη κατά τη διάρκεια των πρόσφατων Ολυμπιακών Αγώνων. Επίσης, θα αποτελέσει και το επιστέγασμα μιας παγκόσμιας κινητοποίησης, η οποία ξεκίνησε ήδη από τις πρώτες στιγμές της καταστροφικής πυρκαγιάς, πέντε χρόνια πριν. Το αποτέλεσμά της; Περισσότερα από 900 εκατ. ευρώ σε δωρεές με σκοπό την ανοικοδόμηση του ναού.
Ιερή υποχρέωση
Εξαρχής το βασικό ζητούμενο για την Παναγία των Παρισίων δεν ήταν απλώς να ανοικοδομηθεί, αλλά αυτό να γίνει με τέτοιο τρόπο ώστε να μη χαθεί στην πορεία ούτε γραμμάριο, ούτε εκατοστό ιστορίας που κουβαλά στους τοίχους της. Είναι χαρακτηριστικό, όπως διαβάζουμε σε σχετικό ρεπορτάζ του Paris Vous Aime Magazine, του περιοδικού των αεροδρομίων του Παρισιού, ότι μόνο για τις ξυλουργικές εργασίες κατασκευάστηκαν περίπου 50 ειδικά τσεκούρια στην Αλσατία για να χαράξουν τις συμπαγείς δρύινες δοκούς του ναού, χρησιμοποιώντας μεθόδους που χρονολογούνται στον 12ο αιώνα, όταν κατασκευάστηκε το γοτθικό μνημείο. Το τιτάνιο έργο της ανοικοδόμησης ανέλαβαν περισσότεροι από 2.000 εργάτες, ανάμεσά τους τεχνίτες κάθε είδους, αλλά και εξειδικευμένοι επιστήμονες – από αρχιτέκτονες διεθνούς φήμης μέχρι «αρχαιολόγους ηχοτοπίων», όπως διαβάζουμε χαρακτηριστικά στον ξένο Τύπο.
Θεϊκή ακουστική
«Η Παναγία των Παρισίων έχει χάσει το 20% της ακουστικής της», δήλωσε η Μιλέν Παρντοέν, υποδιευθύντρια της ομάδας που ανέλαβε το ακουστικό κομμάτι της ανακατασκευής, σε εκτενές ρεπορτάζ των New York Times. Οι τρύπες στην οροφή, αποτέλεσμα της μεγάλης πυρκαγιάς του 2019, φαίνεται ότι είναι ο βασικός ένοχος πίσω από το συγκεκριμένο πρόβλημα. Δεν είναι όμως μόνο αυτό, αφού η ακουστική επηρεάζεται από δεκάδες άλλους παράγοντες· το γεγονός ότι έχουν απομακρυνθεί από τον ναό στασίδια και έργα τέχνης παίζει και αυτό τον ρόλο του.
Μπορεί, λοιπόν, να μην το σκεφτόμαστε συχνά, είναι όμως γεγονός ότι αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο όχι μόνο με την όραση, αλλά και με την ακοή. Έτσι, στις εργασίες ανοικοδόμησης έπρεπε να προσέξουν και την παραμικρή λεπτομέρεια και όσον αφορά τον εν λόγω τομέα. Σε κάθε σημείο του καθεδρικού, οι εκκλησιαστικοί ύμνοι ακούγονταν εδώ και αιώνες με διαφορετικό τρόπο· αλλού ακούγονταν απόμακροι προκαλώντας δέος, αλλού κουβαλούσαν μια μυστηριακή ζεστασιά που αγκάλιαζε την ψυχή των ανθρώπων, πιστών και μη. Μια πραγματικότητα, δηλαδή, που οι υπεύθυνοι της αναστήλωσης έπρεπε να φροντίσουν να ακολουθήσει και την επόμενη μέρα της Παναγίας των Παρισίων, χρησιμοποιώντας τα πλέον υπερσύγχρονα μέσα για να πετύχουν τον σκοπό τους: 3D σκάνερ ακριβείας με λέιζερ, κάμερες υπέρυθρων ακτίνων, ειδικές συστοιχίες μικροφώνων, μικροσκοπικά ρομπότ που ταξίδεψαν μέσα από τους αυλούς του εκκλησιαστικού οργάνου.
Σαν να μην πέρασε μια μέρα
«Ένας καθεδρικός ναός, όπως και μια συμφωνία μουσικής, διαθέτει ένα συνεκτικό σχέδιο, τα παράθυρα και οι αψίδες του σχηματίζουν ρυθμούς, οι διακοσμήσεις του είναι θεματικές και διηγούνται ιστορίες, το σύνολο όμως είναι τόσο πλούσιο, ώστε στην αρχή νιώθουμε ότι μας κατακλύζει», γράφει ο Κεν Φόλετ στο Notre-Dame: A Short History of the Meaning of Cathedrals, εκδ. Viking, ένα κείμενο που εμπνεύστηκε παρακολουθώντας την Παναγία των Παρισίων να τυλίγεται στις φλόγες· εκείνες τις στιγμές δεν καιγόταν απλώς ένα μνημειώδες κτίριο, καιγόταν μαζί και η ευρωπαϊκή ιστορία.
Το ερώτημα, λοιπόν, παραμένει: πώς ακριβώς χτίζεις ξανά την ευρωπαϊκή ιστορία; Σύμφωνα με άρθρο του Guardian, το οποίο κυκλοφόρησε τις μέρες της καταστροφής, η Παναγία των Παρισίων ήταν πάντα «ένα έργο εν εξελίξει». Μέσα στους αιώνες γίνονταν ανακαινίσεις και προσθήκες, με πιο διάσημη εκείνη της περιόδου 1844-1864, όταν οι αρχιτέκτονες Ζαν-Μπατίστ Λασού και Γιουτζίν Βιολέ λε Ντουκ προσπάθησαν να μείνουν όσο πιο πιστοί γινόταν στις επιταγές του γοτθικού ρυθμού: Μοκέτες προστέθηκαν στα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια, έτσι ώστε να κοπάσει ο θόρυβος της πόλης στο εσωτερικό· δίπλα στους πολυφωνικούς ύμνους του 14ου αιώνα ακούγονταν ήχοι από κλειδιά ηλεκτρικών αυτοκινήτων στις τσέπες των πιστών, λίγες μέρες πριν από την καταστροφή του 2019.
Η εκκλησία που θα παραδοθεί στο κοινό σε λίγες μέρες, θα είναι άραγε ο καθεδρικός που αγαπήθηκε από μικρούς και μεγάλους σε κάθε μήκος και πλάτος της Γης, ακόμα και αν οι ίδιοι δεν έτρεφαν το παραμικρό θρησκευτικό συναίσθημα; Ή, παρά την κοπιώδη ανακατασκευή, το αληθινό πνεύμα της Notre Dame, της εκκλησίας που στάθηκε όρθια από τον Μεσαίωνα μέχρι τις 15 Απριλίου 2019, έχει πια πετάξει μακριά στους ουρανούς; Σε λίγες μέρες όλα αυτά θα απαντηθούν, αν δεν έχουν ήδη απαντηθεί. Διότι, όπως όλα δείχνουν, η Παναγία των Παρισίων θα ανοίξει ξανά τις πύλες της, χωρίς να έχει χάσει ούτε ίχνος από την ιστορικότητα και τη μεσαιωνική της ψυχή. Ίσως, μάλιστα, αποτελέσει και ένα πολύ καλό παράδειγμα για το πώς η σύγχρονη τεχνολογία και επιστήμη δεν χρειάζεται να μας χαρίζει πάντα φουτουριστικά οράματα. Αντίθετα, μπορεί ενίοτε να χρησιμοποιείται για να διατηρήσουμε ακέραια όσα είναι πραγματικά σημαντικά στον αναλογικό μας κόσμο, χαρίζοντας λίγη γαλήνη που τόσο ανάγκη έχει η ψηφιακή μας πραγματικότητα.
Η επόμενη μέρα της Notre Dame
15 εκατ. τουρίστες αναμένεται να επισκεφτούν την Παναγία των Παρισίων στον πρώτο χρόνο επαναλειτουργίας της. Οι κρατήσεις θέσεων θα γίνονται πια ηλεκτρονικά, ενώ θα κυκλοφορήσει και ειδική εφαρμογή για ξεναγήσεις.
143 εκατ. ευρώ θα δοθούν για περαιτέρω επισκευές του ναού, μετά την επαναλειτουργία του. 96 μ. μήκος θα έχει ο πυργίσκος με την αιχμηρή οροφή στην κορυφή του καθεδρικού, πάνω στον οποίο στέκεται ο νέος χρυσός πετεινός.
40.000 άνθρωποι υπολογίζεται ότι θα την επισκέπτονται ημερησίως, δύο φορές περισσότεροι δηλαδή από ό,τι το Μουσείο του Λούβρου. 20.000 τ.μ. πράσινων χώρων σκοπεύει να κατασκευάσει ο Δήμος Παρισιού γύρω από το ανακατασκευασμένο μνημείο.
* Με πληροφορίες από τους New York Times, το Smithsonian Magazine και το National Geographic.
Κεντρική φωτογραφία: Εναέρια λήψη λίγο πριν απομακρυνθούν οι σκαλωσιές από τον ναό. (Φωτογραφία: DAMIEN MEYER / AFP/visualhellas.gr)
