Του Γιάννη Ιωάννου
Η περασμένη Τετάρτη είχε ενδιαφέρουσα σημειολογία για την Τουρκία -σε ένα timing που η λίρα κατρακυλά έναντι του δολαρίου, ο πληθωρισμός που δίνεται επισήμως ξεπερνά το 70% και οι τόνοι (στο εσωτερικό και το εξωτερικό) οξύνονται. Από την μια, οι υπουργοί Εξωτερικών Ρωσίας και Τουρκίας συναντήθηκαν για να συζητήσουν μια σειρά διεθνών εξελίξεων με φόντο το Ουκρανικό και την βόρεια Συρία. Δίπλα, την ίδια σχεδόν στιγμή, ο Πρόεδρος της Βενεζουέλας, Νικολάς Μαδούρο, επισκέπτονταν επίσημα την Τουρκία και δήλωνε, με υπερηφάνεια, πως ο Ερντογάν είναι ένας στενός φίλος και η χώρα στρατηγικός εταίρος. Σε μια περίοδο που οι σχέσεις Τουρκίας-Δύσης περνούν μια νέα περίοδο εντάσεων και που ο προεκλογικός αγώνας για τον Τούρκο Πρόεδρο εντείνεται η εικόνα στην Άγκυρα δεν θύμιζε σε τίποτα την Τουρκία των αρχών του 2000. Που η διακυβέρνηση του AKP προχωρούσε σε θεαματικές μεταρρυθμίσεις, ο Ερντογάν έμοιαζε ένας φιλοευρωπαϊστής ηγέτης που θα ενέτασσε τη χώρα στους κόλπους της ΕΕ και που στο ΝΑΤΟ, η Άγκυρα έμοιαζε με τον σημαντικότερο σύμμαχο στη περιοχή λόγω των αμερικανικών επιχειρήσεων, μετά το 2003, στο Ιράκ.
Σχέση που αντέχει
Η μετά το 2016 συμπόρευση Άγκυρας και Μόσχας δείχνει να έχει δημιουργήσει μια συναλλακτική αλλά στιβαρή ως προς τις επιμέρους πτυχές της τακτική και στρατηγική σχέση. Δεν συνέπεσε χρονικά μόνο με την κρίση στις σχέσεις Τουρκίας-ΗΠΑ αλλά ορίστηκε -κατά κόρον- από την ισχυρή ανάμιξη των δύο χωρών στο Συριακό. Με την περίοδο 2015-2016 να σηματοδοτεί μια ενδιαφέρουσα αλλαγή παραδείγματος -μετά το συμβάν με την κατάρριψη ρωσικού μαχητικού από τουρκικά proxies επί συριακού εδάφους. Η Ρωσία επενέβη, λίγο νωρίτερα, δυναμικά προκειμένου να διασώσει το καθεστώς Άσαντ ανακαταλαμβάνοντας το Χαλέπι και η Τουρκία, διακριτικά, απέσυρε την στήριξή της προς τους Σύρους ένοπλους αντικαθεστωτικούς αλλάζοντας την προτεραιότητα της πτώσης Άσαντ έναντι της πτυχής της διαχείρισης του Κουρδικού. Σε αντάλλαγμα πήρε το «πράσινο φως» για τέσσερις, μετά το 2016, στρατιωτικές επεμβάσεις στη ΒΔ Συρία με επίκεντρο περιοχές εγγύς του Ευφράτη αλλά στη τουρκοσυριακή μεθόριο. Το σκηνικό αυτό επαναλήφθηκε και την περασμένη Τετάρτη, με την Ρωσία να δίνει, προσεκτικά, εκ νέου, την έγκρισή της για μια νέα τουρκική στρατιωτική επέμβαση στη Συρία. Δυτικότερα του Ταλ Ριφάτ που φέρεται να είναι το επίκεντρο μιας νέας αντικουρδικής επιχείρησης, στο Ίντλιμπ, ο πόλεμος στην Ουκρανία δεν επηρέασε καθόλου τις κοινές ρωσοτουρκικές περιπολίες. Και την συνύπαρξη Τούρκων και αντικαθεστωτικών Σύρων μαχητών που η Άγκυρα στηρίζει (Syrian National Army) με στρατιώτες της Ρωσίας ή δυνάμεις του Άσαντ (Syrian Arab Army).
Σιτάρι και καλή καρδιά
Μόσχα κι Άγκυρα δείχνουν ωστόσο να συνυπάρχουν και να αλληλοτροφοδοτούνται και λόγω του συνεχιζόμενου πολέμου στην Ουκρανία. Οι τρεις βασικοί άξονες που Πούτιν και Ερντογάν δείχνουν να σταθμίζουν είναι:
- To χαρτί της διπλωματικής απομόνωσης της Μόσχας από Δύση και ΕΕ που δείχνει να βρίσκει διέξοδο στην Άγκυρα, η οποία ελίχθηκε διπλωματικά μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας σε διεθνές και περιφερειακό επίπεδο. Η Τουρκία παραμένει προσηλωμένη στο στόχο της διπλωματικής διαμεσολάβησης, το έπραξε ήδη με την συνάντηση των ΥΠΕΞ, Κιέβου και Μόσχας επί εδάφους της και διατηρεί την προσπάθεια του να καταστεί η Λευκορωσία (διάβαζε συμφωνίες του Μινσκ) της περιόδου 2014-2015. Την προσπάθεια αυτή δεν την απορρίπτει η Μόσχα. Τουναντίον..
- Η επισιτιστική κρίση που ο πόλεμος στην Ουκρανία δυνητικά προκαλεί λόγω του μπλόκου των εξαγωγών των ουκρανικών σιτηρών. Μόσχα κι Άγκυρα σταθμίζουν το ενδεχόμενο της μεταφοράς σιτηρών -με ασφάλεια- μέσω Οδησσού/Μαύρης Θάλασσας προς την Τουρκία κι από εκεί στις χώρες εξαγωγής. Η Τουρκία αναζητεί οφέλη (όπως την έκπτωση 25% επί των εισαγωγών) αλλά και επιχειρεί να διαδραματίσει τον ρόλο του παρόχου ασφάλειας για αυτές τις μεταφορές
- Ξανά το Συριακό: Η Τουρκία έχει ανάγκη μια νέα επιχείρηση εναντίον των κουρδικών δυνάμεων στη ΒΔ Συρία που θα συσπειρώσει το εσωτερικό στον πιεζόμενο -από οικονομία και αντιπολίτευση- Ερντογάν, συνθήκη που εξυπηρετεί την Μόσχα τόσο για την μετατόπιση του ενδιαφέροντος από τον πόλεμο στην ανατολική Ουκρανία όσο και για τις ενδονατοϊκές τριβές μεταξύ Άγκυρας και Ουάσιγκτον που στο ζήτημα των Συριακών Δημοκρατικών Δυνάμεων (SDF) συγκρούονται εδώ και χρόνια λόγω της αμερικανικής στήριξης στις τελευταίες
Και η ανατ. Μεσόγειος
Ο νέος γύρος εντάσεων που η Τουρκία εγκαινιάζει με φόντο την ανατολική Μεσόγειο και την Συρία δείχνει να προκαλεί ανησυχία στην Αθήνα – η οποία τίθεται στο επίκεντρο μιας ρητορικής με έντονο αναθεωρητικό χαρακτήρα που θυμίζει.. Μόσχα πριν την εισβολή στην Ουκρανία στις 24 Φεβρουαρίου. Το ενδιαφέρον στοιχείο στη τρέχουσα συγκυρία είναι πως η τουρκική επικέντρωση αφορά στο Αιγαίο και όχι, εν γένει, στην ανατολική Μεσόγειο με την Άγκυρα να εστιάζει στις συνθήκες εκείνες (Λωζάνη, Συνθήκη Ειρήνης των Παρισίων) που καθόρισαν ζητήματα κυριαρχίας μετά το 1923 αμφισβητώντας ευθέως το περιεχόμενό τους. Η τακτική συμπόρευση Μόσχας και Άγκυρας δείχνει να έχει πεδίο εφαρμογής και σε αυτό το επίπεδο μιας και επαναφέρει, ιστορικά, την σύγκρουση στο εσωτερικό της νότιας πτέρυγας του ΝΑΤΟ -ένα ποιοτικό στοιχείο που αναδείχθηκε ψυχροπολεμικά μετά το 1963 και την απαρχή της Σοβιετικής Ένωσης να προβάλλει ισχύ στην ανατολική Μεσόγειο. Κι ένα στοιχείο που λόγω της παρουσίας της Ρωσίας στη Συρία, από το 2015, επαναφέρει την δυναμική στην περιοχή.
