Του Γιάννη Ιωάννου
Αν έχει παρακολουθήσει κανείς τον μαραθώνιο συνομιλιών Δύσης-Ρωσίας, πριν την ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, αλλά και τα γεγονότα που διαμεσολάβησαν μετά τον πόλεμο στην ανατολική Ουκρανία (2014) από το Πρωτόκολλο του Μινσκ (Σεπτέμβριος του 2014) προς την Συμφωνία του Μινσκ (Μινσκ ΙΙ, τον Φεβρουάριο του 2015) αντιλαμβάνεται δύο πράγματα: Πως ο πόλεμος στην Ουκρανία, το 2022, δεν μπορεί πλέον να συγκριθεί με τα γεγονότα του 2013-2015 και πως η επάνοδος στο τραπέζι των συνομιλιών –όταν κι όποτε συμβεί πέραν μιας προσωρινής ή πιο μόνιμης εκεχειρίας στο άμεσο μέλλον- Ρωσίας-Δύσης και Ουκρανίας-Δύσης έχει «ανοίξει» την ατζέντα των θεμάτων σε θέματα που εκτείνονται πολύ πέραν της Ουκρανίας (αναγνώριση αποσχισθείσων περιοχών, προσάρτηση Κριμαίας, νέα τετελεσμένα λόγω πολέμου, κοκ) όπως την γνωρίσαμε ως πεδίο συνομιλιών/διεθνές πρόβλημα τα τελευταία χρόνια. Τρία ποιοτικά στοιχεία προκύπτουν εδώ:
• Oι όροι σύναψης μιας εκεχειρίας –άμεσης εφαρμογής επί του πεδίου των εχθροπραξιών και των ανθρωπιστικών διαστάσεων τους μετά από ημέρες σφοδρών συγκρούσεων. Εδώ εδράζεται και το ζήτημα της «ουσιαστικής ατζέντας» που επαναλαμβάνει η ουκρανική πλευρά μετά την αποτυχία της πρώτης συνάντησης στα σύνορα με την Λευκορωσία
• Η τήρησή της σε σχέση με μια δυναμική εξέλιξη όπως η ρευστοποίηση του πολέμου και η σταδιακή μετατόπισης της ανεξέλεγκτης βίας σε πιο ελεγχόμενες καταστάσεις και
• Το ίδιο το ιστορικό των συμφωνιών του Μινσκ που από το 2015 μέχρι την ρωσική εισβολή κατέστησαν πεπερασμένες τόσο σε σχέση με την παραβίασή τους (κι από τις δύο πλευρές) όσο και με τις ίδιες τις πρόνοιές τους
Μπορίς Γιέλτσιν και Ασλάν Μασχάντοφ συνομιλούν στην Μόσχα τον Αύγουστο του 1996 εξέλιξη που οδήγησε στο τέλος του πρώτου Πολέμου της Τσετσενίας. Πηγή: ITAR-TASS
Το κακό σενάριο
Το κακό σενάριο θα ήταν ο διπλωματικός διάλογος να μην ξεκινήσει πριν η εξέλιξη επί του πεδίου φτάσει στο ύστατο σημείο πειθαναγκασμού εκ μέρους της Μόσχας με την Ρωσία του Πούτιν να περικυκλώνει το Κίεβο σε μια κίνηση που όχι μόνο θα κλιμάκωνε τον πόλεμο αλλά θα οδηγούσε και την Ρωσία στο να εκκινήσει, διαπραγματευτικά, από το υψηλότερο σημείου μαξιμαλισμού της. Σε αυτό το σενάριο υπάρχουν οι πιθανότητες α. άμεσης ανθρωπιστικής εκεχειρίας (πάντα εύθραυστης) β. μετακίνησης της κυβέρνησης Ζελένσκυ εκτός Κιέβου και γ. ενός πλαισίου που θα οδηγούσε σε μια συμφωνία ειρήνευσης Ρωσίας-Τσετσενίας τύπου «Συνθήκης της Μόσχας» (προηγήθηκαν οι συμφωνίες του Khasavyurt για την επιβολή εκεχειρίας) του 1997, με την οποία τελείωσε ο πρώτος πόλεμος της Τσετσενίας (1994-1996). Η συνέχεια είναι γνωστή: H συνθήκη παραβιάστηκε και το 1999-2000 η Ρωσία ισοπέδωσε την Τσετσενία και υπαγόρευσε, κάτι που ισχύει μέχρι και σήμερα, το Σύνταγμά της.
Το τρίτο σημείο μας δείχνει πως ακόμη κι αν ο πόλεμος στην Ουκρανία λήξει με μια συνθήκη τα της Ουκρανίας και τα των σχέσεων Δύσης-Ρωσίας είναι δύο ξεχωριστά κεφάλαια. Kαι πως όπως και οι συμφωνίες του Khasavyurt, και το Μινσκ ως φιλοσοφία κι αναφορικά με τα πρακτικά του αποτελέσματα πετάχτηκε –υπό το βάρος της σαρωτικής πολεμικής μηχανής- στο κάλαθο των αχρήστων.
Το κακό σενάριο έκβασης (outcome) του Ουκρανικού πολέμου όπως απέδειξε και το Συριακό με τις συνομιλίες της Γενεύης και της Αστάνα, ίσως πάρει δεκαετίες.
O τότε αντιπρόεδρος του Ομπάμα, Τζο Μπάιντεν με τον Βλαντίμιρ Πούτιν στην Μόσχα, το 2012, στα πλαίσια των συνομιλιών του newSTART. Πηγή: REUTERS
Το λιγότερο κακό σενάριο
Το αισιόδοξο σενάριο που προϋποθέτει περαιτέρω επιβράδυνση της ρωσικής προέλασης, διασφάλιση του Κιέβου, αντοχή της Ουκρανικής άμυνας και αύξηση της πίεσης στον Πούτιν υπό το βάρος της πολιτικής και οικονομικής απομόνωσης και των, επί του εδάφους, απωλειών περιλαμβάνει μια διεθνή αποστολή τήρησης μιας συμφωνηθείσας εκεχειρίας στην Ουκρανία η οποία θα ξεφεύγει από τα όρια του ΟΑΣΕ –όπως είδαμε στην περίπτωση 2013-2015. Αυτή περιλαμβάνει φυσικά την συμμετοχή τόσο του Κιέβου όσο και της Μόσχας, της ΕΕ, και πιθανόν του ίδιου του ΟΗΕ –μέσω του Συμβουλίου Ασφαλείας ή προσωπικής παρέμβασης του ΓΓ. Θα είναι δηλαδή μιας υβριδικής μορφής συμφωνία εκεχειρίας -που όπως συμβαίνει συνήθως- στον μετασοβιετικό χώρο δεν μπορεί να επιτευχθεί χωρίς την συγκατάθεση της Μόσχας. Εδώ ξεκινώντας από την Ουκρανία και ζητήματα όπως α. η ουδετερότητά της με φόντο το ΝΑΤΟ και την Ευρωπαϊκή Ένωση β. η στρατιωτική βοήθεια της Δύσης προς την χώρα και γ. τα τετελεσμένα του πολέμου και της περιόδου 2013-2015 προκύπτει το πλαίσιο συνομιλιών Δύσης-Ρωσίας το οποίο μεταξύ άλλων περιλαμβάνει:
• Το ζήτημα των στρατηγικών όπλων (πυρηνικών και συμβατικών βαλλιστικών) στην Ευρώπη και την αρχιτεκτονική ασφάλειας μεταξύ των δύο μερών. Αυτό ανοίγει τον διάλογο στο πνεύμα και στη λογική των συμφωνιών SORT/START Ι, ΙΙ και ΙΙ και του πως Δύση-Ρωσία προχώρησαν μεταψυχροπολεμικά στο να συζητούν τέτοια ζητήματα στα πλαίσια της αρχιτεκτονικής του newSTART. Οι αναφορές της Ρωσίας το τελευταίο διάστημα σε πυρηνικά όπλα, εκεί σκοπεύουν να αποστείλουν μήνυμα
• Γραπτές εγγυήσεις για την Ουκρανία για όλα τα ως άνω ζητήματα που περιγράφονται συνοπτικά –με την χώρα να γίνεται πλέον το πεδίο συναλλαγής Δύσης-Ρωσίας αλλά κι ένα τεράστιο «παζάρι» σκληρών εδαφικών αναπροσαρμογών επί ολόκληρου του ουκρανικού χάρτη
• Την σταδιακή αποκατάσταση των σχέσεων μεταξύ των δύο μερών υπό το βάρος των όσων έχουν συνέβη τα τελευταία χρόνια
Αντί επιλόγου
Δύσκολη η εξίσωση του Ουκρανικού. Για ένα και κυριότερο λόγο: Η πορεία προς τον διπλωματικό διάλογο δεν περνάει μόνο από τα ερείπεια του πολέμου αλλά κι από μια σειρά ζητημάτων –πέραν της χώρας- τα οποία εκτείνονται από την γενίκευσή του πολέμου μέχρι τους, πραγματικούς, τριγμούς στο σύστημα εξουσίας της Ρωσίας. Αμφότερα σενάρια που επιταχύνουν όχι μόνο τις εξελίξεις αλλά και την διαμόρφωση ενός νέου διεθνούς συστήματος.
