Του Γιάννη Ιωάννου
Το ορόσημο της 16ης Φεβρουαρίου –αναφορικά με την πρόβλεψη, ιδίως των δυτικών/αμερικανικών μυστικών υπηρεσιών, για επιθετική ενέργεια της Ρωσίας στην Ουκρανία- παρήλθε οριστικά. Δημιουργώντας, επί του εδάφους αλλά και σε διπλωματικό επίπεδο, ένα ιδιαίτερο πλέγμα ανησυχίας και νευρικότητας αναφορικά με τις επιδιώξεις του Κρεμλίνου στην συνεχιζόμενη ουκρανική κρίση. Πέραν της μεγάλης εικόνας ωστόσο στις σχέσεις Δύσης-Ρωσίας αναφορικά με τις στρατηγικές επιδιώξεις του Πούτιν, οι ενδείξεις αναφορικά με το αν θα υπάρξει πόλεμος ή όχι στην Ουκρανία παραμένουν συγκεχυμένες –με μια εναλλαγή αναφορικά με τους τόνους κλιμάκωσης κι αποκλιμάκωσης των ρωσικών στρατευμάτων στο σύνολο των συνόρων της χώρας. Στο παρόν στάδιο οι προβλέψεις σε σχέση με το κρίσιμο ερώτημα «αν η Ρωσία θα εισβάλλει στην Ουκρανία» μετατρέπονται σε ένα ενδιαφέρον παίγνιο δημόσιας αντιπαράθεσης Mόσχας-Δύσης το οποίο, πέραν του επισφαλούς ως προς την ίδια την διάσταση μιας ασφαλούς απάντησης, περιλαμβάνει:
- Πόλεμο δηλώσεων κι αντεγκλήσεων στο επίπεδο της πολιτικής επικοινωνίας. Με το Κίεβο να έχει συγκεκριμένη άποψη και να προσπαθεί να εξισορροπήσει μεταξύ μιας κλιμάκωσης ή της ένδειξης για αυτή και των δηλώσεων της Δύσης, την Δύση να μην έχει εγκαταλείψει –επί της ουσίας- το σενάριο μιας ρωσικής εισβολής και την Μόσχα να διασκεδάζει τις εντυπώσεις με δηλώσεις όπως της κ. Ζαχάροβα που ουσιαστικά προσπαθούν να «εξουδετερώσουν την πρόβλεψη» περί εισβολής
- Τακτικές κινήσεις επί του πεδίου με την Μόσχα να αποχωρεί από την πλευρά των λευκορωσικών συνόρων με την Ουκρανία μετά το πέρας ασκήσεων και να επανέρχεται –μέσω Συρίας- σε στρατιωτικά γυμνάσια στην ανατολική Μεσόγειο. Στο εν λόγω πεδίο και η Δύση προχωρεί –μέσω ΝΑΤΟ- στην ενίσχυση των ουκρανικών ενόπλων δυνάμεων και των συμμάχων στην ανατολική πτέρυγα του τελευταίου. Σε αυτό το πεδίο, ο πληροφοριακός πόλεμος, η τακτική και στρατηγική παραπλάνηση (σ.σ. η Ρωσία είναι δημοφιλής για την «μασκιρόβκα», την διαχρονική, ιστορικά, χρήση του στρατηγικού deception), οι κινήσεις ελιγμών (παραμονή μεγάλου αριθμού ρωσικών στρατευμάτων και στρατηγικών όπλων στην ρωσοουκρανική μεθόριο) και το επίπεδο του Κυβερνοπολέμου αποτελούν μια «σύγκρουση εντός της σύγκρουσης της τρέχουσας κρίσης» και τέλος
- Την διατήρηση των ανοικτών καναλιών της διπλωματίας –στην παρούσα φάση μάλιστα να εκτείνονται πολύ πέραν της «διπλωματίας του πήγαινε-έλα» στη Μόσχα και το Κίεβο με μια ελαφριά μετακύληση στη ψυχροπολεμική διάσταση του «κόκκινου τηλεφώνου» (σ.σ. ιστορικά ήταν μια γραμμή Telex μεταξύ Ουάσινγκτον και Μόσχας)
- Την ίδια την εργαλειοποίηση της συμφωνίας του Μινσκ (Μινσκ ΙΙ) με τον Πούτιν να δηλώνει προσήλωση στη συμφωνία έναντι της απόφασης της ρωσικής Βουλής (Δούμα) για αναγνώριση των δύο αυτοανακηρυχθείσων «δημοκρατιών» στα ανατολικά –ένα τελευταίο, ίσως, σινιάλο για διαπραγματεύσεις με την Δύση
Τι να αναμένουμε
Η αποχώρηση ρωσικών στρατευμάτων από τα λευκορωσικά σύνορα κινείται, σαφώς, υπέρ της κατεύθυνσης της αποκλιμάκωσης αλλά δεν πρέπει η τελευταία να θεωρείται δεδομένη αν δεν αποχωρήσουν το σύνολο των ρωσικών δυνάμεων από την περιοχή. Εξάλλου μια ματιά στα κλασικά θεωρητικά σχήματα της διαχείρισης κρίσεων και της κλιμάκωσης, επί του εδάφους, με στρατιωτικό αποτύπωμα υπαγορεύει συγκεκριμένες πτυχές ως προς την βία –με την έντασή της να δίνει μια σαφή απάντηση στο ερώτημα αν θα γίνει πόλεμος: α. ως προς την ελεγχόμενη ή μη βία. Κατάσταση που υπάρχει από το 2015 και τις συμφωνίες του Μινσκ στην Ουκρανία με εκατέρωθεν παραβιάσεις και μικρής έντασης συγκρούσεις στις ανατολικές επαρχίες β. ως προς την γενικευμένη βία, που ωστόσο δεν έχει μετατραπεί σε πλήρους κλίμακας στρατιωτική αντιπαράθεση και γ. ως προς τον πόλεμο που αποτελεί μια κατάσταση οργανωμένης και συγκεκριμένης χρονικής διάρκειας γενικευμένης βίας.
Στην Ουκρανία εδώ και μήνες υπάρχει πέραν της συγκέντρωσης των ρωσικών στρατευμάτων στα σύνορά της, μια κατάσταση ελεγχόμενης βίας στις ανατολικές επαρχίες της χώρας, και διαχρονικά από τα γεγονότα του 2013-2015 όπως σε κάθε frozen-conflict του μετασοβιετικού χώρου, η οποία δεν δείχνει πως την κατάσταση της αποκλιμάκωσης –όπως συμβαίνει στη βάση της θεωρίας. Φυσικά, ακόμη, δεν υπάρχει και γενικευμένη βία, πόλεμος, όπως συνέβη το 2015 στις συγκρούσεις του Ντονέτσκ ή του Ντεμπάλτσεβε. Συνεπώς η ανάλυση εδώ υπαγορεύει να μην γίνεται συζήτηση περί αποκλιμάκωσης ή υπερβολική προσπάθεια ερμηνείας των κινήσεων των ρωσικών στρατευμάτων (πχ από Open Source Intelligence-OSINT αναλυτές) αλλά να τηρείται μια στάση wait & see προκειμένου να διακριβωθεί αν η διπλωματία έχει πει την τελευταία της λέξη ή αν, εντέλει, ο πόλεμος στην Ουκρανία είναι αναπόφευκτος.
Μέχρι την στιγμή που γράφονταν αυτές εδώ οι γραμμές η συγκέντρωση ρωσικών στρατιών στα σύνορα της Ουκρανίας δεικνύουν πως το σενάριο της αποκλιμάκωσης δεν περιγράφει, επακριβώς, την κατάσταση επί του εδάφους.
Στο μυαλό του Πούτιν
Ο Βλαντίμιρ Πούτιν έχει χρησιμοποιήσει μέχρι στιγμής την απειλή χρήσης βίας ως μέσο πειθαναγκαστικής διπλωματίας (“coercive diplomacy”) για να διαβουλευτεί με την Δύση στο σύνολο των ζητημάτων που αφορούν την μελλοντική αρχιτεκτονική ασφάλειας με το ΝΑΤΟ και την ΕΕ. Το σύνολο των σχέσεων Δύσης-Μόσχας. Δεν χωρεί καμιά αμφιβολία επί τούτου.
Ωστόσο αναφορικά με την Ουκρανία οι στόχοι, για μια συνέχιση της διαπραγμάτευσης με την Δύση και το Κίεβο, περνούν και μέσα από τον μικρόκοσμο της σύγκρουσης στις ανατολικές επαρχίες, το πνεύμα και το γράμμα της συμφωνίας του Μινσκ του 2015, την ρωσική επιρροή αναφορικά με την φιλοδυτική κατεύθυνση της κυβέρνησης στο Κίεβο και την γεωπολιτική ολοκλήρωση ρωσικού ελέγχου μεταξύ Μαύρης Θάλασσας κι Αζοφικής –εξέλιξη που περνάει από την συνένωση, επί του πεδίου, της αποσχισθείσας Κριμαίας, μετά το 2014, και της ανακήρυξης των δύο «δημοκρατιών» -σε Ντονέτσκ και Λουγκάνσκ- μετά το 2015. Ένα νέο στάτους κβο, 2.0, στα ανατολικά που θα περιόριζε περαιτέρω την έξοδο της Ουκρανίας προς την Μαύρη Θάλασσα. Συνεπώς οι στρατηγικοί στόχοι του Πούτιν θα μπορούσαν να γίνουν αντιληπτοί αν κοιτάξει κανείς με περισσότερη προσοχή προς τα ανατολικά παρά στο ερώτημα αν ο ρωσικός στρατός θα πολιορκήσει και θα καταλάβει το Κίεβο σε 24ώρες, μια εβδομάδα ή ένα μήνα –σε έναν πλήρους κλίμακας πόλεμο. Υπό αυτό το βάρος η Ρωσία (ή και το Κίεβο) θα μπορούσαν να ξεκινήσουν μια στρατιωτική κλιμάκωση σε ένα περιβάλλον στο οποίο:
- Kαθίσταται δυσχερές να εξακριβωθεί, κατά την διάρκεια που συμβαίνει, με απόλυτη ακρίβεια ποιος ξεκίνησε την ένταση άρα το blame game τίθεται υπό διαπραγμάτευση έναντι του διεθνούς παράγοντα. Ένα πεδίο ακριβώς που μια προβοκατόρικη ενέργεια μπορεί να οδηγήσει σε ανεξέλεγκτη βία και πόλεμο
- Τα επιμέρους ιδεολογικά και ταυτοτικά σημεία ενισχύουν το αφήγημα της κάθε πλευράς της ουκρανικής σύγκρουσης, μετά το 2013, μεταφέροντας προς την διεθνή κοινή γνώμη, και δη την ευρωπαϊκή, ένα debate σε σχέση με το ποιά πλευρά διατηρεί ηθικό πλεονέκτημα ή «έχει δίκιο»
- Ακυρώνεται, επί της ουσίας, το διπλωματικό κεφάλαιο που έχει μέχρι στιγμής επενδυθεί προς την κατεύθυνση της αποκλιμάκωσης κατάσταση στην οποία τόσο η Δύση όσο και η ρωσική πλευρά θα προσπαθήσουν να παίξουν το χαρτί της ανακολουθίας του άλλου. Κι εδώ εδράζεται η έννοια της χρήσης βίας, στο διεθνές περιβάλλον, ως εργαλείο ενίσχυσης –μέσω τετελεσμένων- της διαπραγματευτικής ισχύος κάποιου δρώντα
Αντί επιλόγου
Η κατάσταση στην Ουκρανία εμπεριέχει όλα τα χαρακτηριστικά ενός ψυχροπολεμικού θρίλερ όπου ο χρόνος δοκιμάζει την νευρικότητα και τις αντοχές των εμπλεκόμενων δρώντων. Θυμίζει σε μεγάλο βαθμό την κρίση Ρωσίας-Γεωργίας, το 2008, μεταξύ Απριλίου και Αυγούστου –όπου ξεκίνησε και η ρωσική εισβολή στη χώρα. Επιπλέον, οι μέχρι στιγμής εξελίξεις έχουν διανύσει μια μεγάλη απόσταση συμπυκνωμένου χρόνου αναφορικά με τα όσα έχουν συζητηθεί μεταξύ Ρωσίας και Δύσης διαμορφώνοντας έτσι τις δυναμικές του διαλόγου μεταξύ των δύο μερών –εξέλιξη καθοριστική για το μέλλον του διεθνούς συστήματος. Αν αυτό οδηγεί σε κάποιου είδους λειτουργία των κλασικών γραμμών της ψυχροπολεμικής αποτροπής και της δημιουργίας Ισορροπίας Nash (Nash equilibrium) –και την αποφυγή της σύγκρουσης- θα διαφανεί με την εξέλιξη των πραγμάτων. Μέχρι στιγμής πάντως η Ρωσία έχει κατορθώσει να «σημειώσει ένα πόντο» αναφορικά με την 16η Φεβρουαρίου ως ημερομηνία πρόβλεψης της Δύσης για την εισβολή της στην Ουκρανία –εξέλιξη που αποτελεί πλήγμα για τις δυτικές intelligence communities και την αξιοπιστία τους, αφού δεν επαληθεύτηκε. Την ίδια στιγμή ωστόσο δείχνει και να συσπειρώνει περαιτέρω το ΝΑΤΟ και να μην πλήττει, πολιτικά, τον Ζελένσκυ. Και κυριότερα, ακόμη, να μην έχει απομακρύνει τα στρατεύματά της από τα σύνορα με την Ουκρανία –εξέλιξη που εξακολουθεί να μας δείχνει πως ο δρόμος της αποκλιμάκωσης της τρέχουσας κρίσης στην χώρα είναι πιο πολύπλοκος από όσο νομίζουμε.
