Του Γιάννη Ιωάννου
H σημειολογία του Γάλλου Προέδρου Εμανουέλ Μακρόν να κάθεται σε ένα τραπέζι, πολλών μέτρων, απέναντι στο Ρώσο ομόλογό του Βλαντίμιρ Πούτιν θα μπορούσε να περιγράφει, πολύ εύσχημα, την τρέχουσα διαπραγμάτευση Μόσχας-Δύσης: Η ατζέντα επεκτείνεται πολύ πέραν του Ουκρανικού στα βασικά ζητήματα αντιπαράθεσης Δύσης-Ρωσίας, στην Ευρώπη, μετά το 1997 –που επεκτείνονται από την επέκταση του ΝΑΤΟ και την συζήτηση για τα στρατηγικά όπλα μέχρι την ανατολική Μεσόγειο, την Συρία και το Σάχελ. Όταν όμως επεκτάθηκε στην Ουκρανία η συζήτηση δεν στράφηκε στα πυρηνικά ή στους πυραύλους μεσαίου διαμετρήματος αλλά στα παραδοσιακά αφηγήματα της σύγκρουσης της κάθε πλευράς –και σε μια ίσως ύστατη προσπάθεια για εκτόνωση της κρίσης κι αποφυγή μιας ένοπλης σύρραξης.
Και σε αυτό το επίπεδο, ο διαμεσολαβητικός ρόλος της Γαλλίας, κάθε φορά που Δύση και Μόσχα άγγιζαν τα όριά τους είναι και ιστορικά επαληθεύσιμος και προφανής: Από τον τρόπο που ο Νικολά Σαρκοζί πόζαρε δίπλα από τον Ντμίτρι Μεντβέντεφ, το 2008, στην συμφωνημένη εκεχειρία που έδινε τέλος στον πόλεμο της Ρωσίας στην Γεωργία μέχρι τον Φρανσουά Ολάντ –σε εκείνο το δραματικό βράδυ στο Μινσκ της Λευκορωσίας το 2015- όταν Ευρώπη και Ρωσία συμφωνούσαν στην πρώτη εκεχειρία του Μίνσκ για να σταματήσουν οι εθχροπραξίες στην ανατολική Ουκρανία. Και στην παρούσα φάση βρισκόμαστε ακριβώς σε αυτό το σημείο. Μια ύστατη, από σκοπιάς κινητοποίησης και επιπέδου εμπλεκόμενης ηγεσίας, διπλωματική προσπάθεια για να αποκλιμακωθεί η κρίση: Ο Μακρόν στην Μόσχα, και στη συνέχεια, στο Κίεβο. Ο Γερμανός Καγκελάριος, Όλαφ Σολτς την ίδια μέρα στον Μπάιντεν στην Ουάσινγκτον. Και στην... μέση, στην Ευρώπη, ο Γάλλος και ο Γερμανός ηγέτης για την τελική πράξη του δράματος, η οποία έχει δύο προφανή αποτελέσματα: Πόλεμο στην Ουκρανία εντός των επομένων ημερών ή συνέχιση του διαλόγου με την Μόσχα –στο σημείο που φτάσαμε- επί όλων των ζητημάτων.
Το μακρύ τραπέζι Πούτιν
Ο τρόπος με τον οποίο συζητά ο Βλαντίμιρ Πούτιν το Ουκρανικό ξεπερνά πολύ την σημειολογία υποδοχής του Γάλλου ομολόγου του χθες (σ.σ. με το χέρι στη κλασική στάση του “strong hand retention” –όπως οι «πιστολέρο») και το μακρύ τραπέζι στο οποίο παρακάθησαν. Είναι μια σπουδή στην πειθαναγκαστική διπλωματία (coercive diplomacy) που υπό το βάρος της στρατιωτικής περικύκλωσης της Ουκρανίας επιδιώκει να ανοίξει την συζήτηση με την Δύση τόσο στο «μίκρο» επίπεδο σε σχέση με την τελευταία (στρατιωτική βοήθεια Δύσης, ανατολικές επαρχίες, προστασία των υπό δίωξη πρώην Ρωσόφιλων ηγετών στο Κίεβο, πορεία της χώρας στο ΝΑΤΟ) όσο και στο «μάκρο» που αφορά επί του συνόλου των σχέσεων Δύσης-Ρωσίας ως προς την αρχιτεκτονική ασφάλειας τόσο της Ευρώπης και του μετασοβιετικού χώρου όσο κα σε σχέση με το διεθνές σύστημα στα επόμενα χρόνια. Από την αρχή της κρίσης, ο Πούτιν έθετε την ατζέντα έχοντας ωστόσο και περιορισμούς –όπως αυτόν που εξέφρασε χθες σε σχέση με την μη-υπεροχή της Μόσχας, σε συμβατικό στρατιωτικό επίπεδο, έναντι του ΝΑΤΟ. Το πως αυτή η άσκηση πειθαναγκασμού του Πούτιν θα εκδηλωθεί μένει να διαφανεί ωστόσο, με τον κίνδυνο αυτοεγκλωβισμού μεταξύ των δύο μερών να παραμένει πάντα ανοικτός σε μια διπλωματική κινητοποίηση τέτοιου μεγέθους. Η επίσκεψη Μακρόν πάντως δίνει κάποιο περιθώριο στο αισιόδοξο σενάριο της αποκλιμάκωσης.
Το ρωσικό κρασί
Στο μενού του γεύματος στο οποίο παρακάθησαν Μακρόν και Πούτιν, το ορεκτικό περιείχε γλυκόξινα μήλα τουρσί, μπριζόλα οξύρρυγχου ενώ στον Γάλλο Πρόεδρο σέρβιραν ρωσικό κρασί. Ένα λευκό Σαρντονέ του 2015 (шардоне усадьба дивноморское). Το να προσφέρεις στον Πρόεδρο της Γαλλίας... ρωσικό premium κρασί θα μπορούσε να είναι και κάποια μορφής τρολαρίσματος αν δεν αποτελούσε και μια υψηλής συμβολικότητας κίνηση φιλοξενίας από τον Ρώσο Πρόεδρο. Τόσο η διάρκεια της συνάντησης όσο και η συνέντευξη Τύπου που ακολούθησε καταδεικνύον πως ο Μακρόν θα επιχειρήσει να γεφυρώσει την ατζέντα ενός διαλόγου Ευρώπης-ΗΠΑ-Ρωσίας, αν τα πράγματα αποκλιμακωθούν. Μια άσκηση σύζευξης των ευρωατλαντικών δυναμικών εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του ΝΑΤΟ και του γαλλικού οράματος για στρατηγική αυτονομία της Ευρώπης –στην αρχιτεκτονική της οποίας η Ρωσία δεν μπορεί να υπαχθεί σε σχήματα αποκλεισμού. Με τον Γερμανό Καγκελάριο να ξεκαθαρίζει από την Ουάσινγκτον πως ρωσική εισβολή στην Ουκρανία θα επιφέρει σοβαρές κυρώσεις το ρωσικό κρασί που ο Μακρόν ήπιε στη Μόσχα μπορεί να σηματοδοτεί τα κάτωθι:
• Πως η Ρωσία μπορεί να κερδίσει έναν διάλογο επί όλων των ζητημάτων –κυρίως στο επίπεδο του ΝΑΤΟ- χωρίς, κυριολεκτικά, να ρίξει ούτε μια σφαίρα. Μια διπλωματική νίκη του ρωσικού πειθαναγκασμού με φόντο την ανάπτυξη ρωσικών στρατευμάτων στα σύνορα με την Ουκρανία.
• Πως η Ρωσία μπορεί, όμως, και να χάσει την αξιοπιστία της εν δυνάμει απειλής της μιας και η μέχρι στιγμής αντίδραση του ΝΑΤΟ ήταν η αύξηση των εξαγωγών οπλικών συστημάτων προς την Ουκρανία, η ενίσχυση των δεσμών μεταξύ των μελών της Συμμαχίας και η πολιτική βούληση άλλων κρατών για ένταξη στους κόλπους της (πχ η Φινλανδία). Mια διπλωματική ήττα του ρωσικού πειθαναγκασμού με φόντο την ανάπτυξη ρωσικών στρατευμάτων στα σύνορα με την Ουκρανία.
Αυτοί ακριβώς οι παράγοντες επιβάλλουν στην προσέγγιση της ουκρανικής κρίσης, στο σημείο που οι ρωσικές προετοιμασίες έφτασαν στο ζενίθ τους ως προς την στρατιωτική διάταξη, να μην υπάρχει τεράστια αισιοδοξία αλλά ούτε και να προδιαγράφεται, μόνο, το σενάριο ενός μεγάλης κλίμακας ρωσοουκρανικού πολέμου. Βρισκόμαστε στην πιο κρίσιμη φάση της κρίσης από την απαρχή της τον περασμένο Απρίλιο, όταν ρωσικά στρατεύματα ξεκίνησαν την ξεδίπλωσή τους ανατολικά, και στις επόμενες δύο εβδομάδες δεν υπάρχουν, μεταξύ της αποκλιμάκωσης και της σύγκρουσης, ενδιάμεσα σενάρια.
Ένας πόλεμος πάντως, μεγαλύτερης διάρκειας των 12 ημερών, από την ρωσική εισβολή στην Γεωργία το 2008, θα έχει ανυπολόγιστες συνέπειες για την Ουκρανία και την Ρωσία σε κόστος, απώλειες αμάχων και προσφύγες. Και οι ηγέτες της ΕΕ –με προεξέχοντα τον Μακρόν, το γνωρίζουν καλύτερα από όλους.
