Του Γιάννη Ιωάννου
Η τριμερής Ρωσίας-Ιράν-Τουρκίας σε μια άλλη εποχή θα σχημάτιζε, κατά το δημοσιογραφικό κλισέ, έναν «άξονα του κακού» για τον τρόπο πρόσληψής της από την Δύση. Το αντιδυτικό αίσθημα που εκπέμπει ωστόσο έχει πολλαπλές ερμηνείες για την εξωτερική πολιτική της κάθε χώρας ιδίως υπό το βάρος του πολέμου στην Ουκρανία, που μετά την 24η Φεβρουαρίου άλλαξε άρδην τα δεδομένα στο διεθνές σύστημα. Κι, επιμέρους, εργαλειοποιείται διαφορετικά από τον Ρώσο Πρόεδρο Πούτιν, που επαναλαμβάνει εμφατικά τις δηλώσεις του για το τέλος της δυτικής κυριαρχίας, τον Τούρκο Πρόεδρο Ερντογάν, που εξισορροπεί μεταξύ ΝΑΤΟ και Ρωσίας και τον Ιρανό Πρόεδρο Ραίσι, που αναζητεί το επόμενο πεδίο εφαρμογής του υπερσυντηρητικού οράματος για ιρανική κυριαρχία στην περιοχή. Η τριμερής Ρωσίας-Ιράν-Τουρκίας έχει επίσης ένα πολύ ενδιαφέρον, σημειολογικά, χρονισμό: Συμβαίνει λίγες μόνο ημέρες μετά την περιοδεία του Αμερικανού Προέδρου Μπάιντεν στην Μέση Ανατολή (Ισραήλ και Σαουδική Αραβία). Εμπεριέχει επίσης μικρούς συμβολισμούς: Είναι το δεύτερο μόλις ταξίδι του Ρώσου Προέδρου στο εξωτερικό μετά την ρωσική εισβολή στην Ουκρανία και η πρώτη συνάντηση, μετά από 4 και πλέον μήνες και την έναρξη του πολέμου μεταξύ Πούτιν κι Ερντογάν.
Ιράν, Ρωσία και Τουρκία θα συζητήσουν μια ευρεία ατζέντα θεμάτων το αποτύπωμα της οποίας σε διεθνές και περιφερειακό επίπεδο έχει τεράστια σημασία. Και δεν αφορά μόνο τον συντονισμό των εν λόγω χωρών με φόντο τον ιδεολογικό ή πολιτικό ανταγωνισμό με τη Δύση αλλά και μια σειρά ζητημάτων σύγκρουσης κι ανταγωνισμών που εγκιβωτίζονται εντός των σχέσεων των δύο χωρών.
Η ατζέντα
Τρεις είναι οι βασικοί άξονες που θα απασχολήσουν την τριμερή της Τεχεράνης:
- H διαπραγματευτική διαδικασία για το Συριακό («Astana Process») που σχηματοποιήθηκε μεταξύ των τριών χωρών με το φορμά της Αστάνα μετά τον Μάρτιο του 2017. Οι χώρες εμπλέκονται έντονα στη Συρία διατηρώντας παρά τους επιμέρους ανταγωνισμούς και στοχεύσεις μια σχετικά σταθερή διαδικασία επιμέρους αποκλιμακώσεων ή ζωνών επιρροής/ασφάλειας που ορίστηκαν από τις συνομιλίες. Το 2022 η διαδικασία της Αστάνα μπορεί να μην έχει προχωρήσει ως προς την συνολική διευθέτηση του Συριακού -μετά από 11 χρόνια πολέμου- παραμένει ωστόσο ζωντανή
- Η επισιτιστική διάσταση του πολέμου στην Ουκρανία. Τουρκία και Ρωσία έχουν αναλάβει διακριτό ρόλο στη διασφάλιση του ανοίγματος των ουκρανικών λιμανιών για την ασφαλή εξαγωγή των πολύτιμων, ιδίως για την Μέση Ανατολή, σιτηρών. Το Ιράν έχει άμεσο ενδιαφέρον στο εν λόγω επίπεδο λόγω της μεγάλης πολιτικής και στρατιωτικής επιρροής που ασκεί σε τρεις δοκιμαζόμενες από τον πόλεμο και τα υψηλά επίπεδα φτώχειας χώρες: Τον Λίβανο, την Συρία και την Υεμένη
- Οι διαστάσεις ασφάλειας και ανταγωνισμών στην μεγάλη εικόνα του υποσυστήματος των χωρών ΜΕΝΑ. Η οποία περνάει πάλι διαμέσου Συρίας λόγω και της πρόσφατης πρόθεσης της Τουρκίας να επέμβει, ξανά, στρατιωτικά στα ΒΔ της χώρας αλλά και που αντανακλά τους μετασχηματισμούς της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής στη περιοχή -ιδίως μετά την περιοδεία Μπάιντεν, η οποία επιχειρεί μια νέα realpolitik προσέγγιση για τα κράτη της περιοχής με φόντο την Τεχεράνη
Ο φάκελος Συρία, συνεπώς, τέμνει οριζόντια τις σχέσεις μεταξύ των τριών χωρών επικαθορίζοντας -περισσότερο ακόμη κι από τις συνέπειες του πολέμου στην Ουκρανία- την ατζέντα και τα όρια συνεργασίας κι ανταγωνισμών μεταξύ τους.
Τα προβλήματα
Η πρόσφατη δραστηριοποίηση ιρανικών πυρήνων εντός τουρκικού εδάφους που στόχευαν ισραηλινούς στόχους επιτάχυνε την συνεργασία Άγκυρας και Τελ Αβίβ δημιουργώντας νέα σύννεφα στις διμερείς σχέσεις Τεχεράνης-Άγκυρας. Είχαν προηγηθεί -και παραμένουν- τα προβλήματα που προκύπτουν μεταξύ του Ιμπραχίμ Ραίσι και του Ταγίπ Ερντογάν με φόντο την τουρκική επέμβαση στο βόρειο Ιράκ εναντίον του PKK. Ένα χρόνο μετά την εκλογή του ο Ιρανός υπερσυντηρητικός ηγέτης δείχνει να εργαλειοποιεί το PKK εντός ιρανικού εδάφους πτυχή που δημιουργεί εκνευρισμό στην Άγκυρα που επιχειρεί στρατιωτικά στο βόρειο Ιράκ.
Επιπλέον, Ιράν και Ρωσία παρά την ενιαία στάση τους απέναντι στη Τουρκία στο ζήτημα της Συρίας και των στρατιωτικών επεμβάσεων της τελευταίας έχουν διαφοροποιήσει -και κατ’ επέκταση διαμερισματοποιήσει- τις στρατηγικές τους στοχεύσεις σε σχέση με το καθεστώς Άσαντ -με το Ιράν να προτεραιοποιεί την χρήση του συριακού εδάφους ως βάση εξόρμησης κατά του Ισραήλ έναντι της αντίληψης της Μόσχας για διατήρηση της εξουσίας του Σύρου Προέδρου Άσαντ. Η πρόθεση της Άγκυρας να επέμβει στη ΒΔ Συρία συνεπώς επαναπροσδιορίζει τις επιμέρους δυναμικές στην περιοχή.
Τέλος, αξίζει να σημειωθεί πως Ρωσία-Ιράν και Τουρκία επιχειρούν με την τρέχουσα τριμερή να στείλουν συγκεκριμένα σινιάλα στη Δύση τα οποία πέραν του ιδεολογικού αποτυπώματος αφορούν στο τρόπο με τον οποίο αξιοποιούν τα συμπεράσματα που προκύπτουν μετά από πέντε μήνες, σχεδόν, πολέμου στην Ουκρανία. Σινιάλα που εδράζονται:
- Στην δυναμική που προκύπτει ως προς την πρακτική εφαρμογή αναθεωρητικών πολιτικών
- Στα όρια που τίθενται ως προς τις μακράς διάρκειας συγκρούσεις δια αντιπροσώπων
- Στη συμμετοχή ή αποκλεισμό από τις διεθνείς διπλωματικές διεργασίες που τελειώνουν ή μετασχηματίζουν τέτοιας έκτασης συγκρούσεων
