ΟΛΙΒΕΡ ΓΟΥΑΝΓΚ / THE NEW YORK TIMES
Αμέτρητοι στοχαστές, ήδη από την εποχή του Αριστοτέλη, έχουν προσπαθήσει να απαντήσουν σε ένα παράδοξο: αν και δεν μας αρέσει να είμαστε λυπημένοι στην πραγματική ζωή, απολαμβάνουμε την τέχνη που μας κάνει να νιώθουμε έτσι. Κάποιοι έχουν υποστηρίξει πως ίσως μας βοηθάει να βιώσουμε μια κάθαρση των αρνητικών συναισθημάτων μας. Αλλοι πως ενδέχεται να είμαστε κοινωνικά προγραμματισμένοι να απολαμβάνουμε τη λύπη μας. Γεγονός, πάντως, παραμένει ότι το αίσθημα της λύπης είναι από τα πιο κυρίαρχα στην τέχνη και συχνά φαίνεται να επιδιώκουμε συνειδητά να το βιώσουμε στους κόλπους της.
Τρεις κατηγορίες
Ο δρ Κνόουμπ, καθηγητής Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο του Γέιλ, έχει αφιερώσει χρόνια μελέτης στο ζήτημα της λυπητερής μουσικής και των συναισθημάτων που αυτή μας προκαλεί. Οι έρευνές του διαπιστώνουν ότι η συναισθηματική μας ανταπόκριση στη μουσική έχει πολλά επίπεδα – δεν είμαστε απλώς χαρούμενοι όταν ακούμε ένα όμορφο τραγούδι, ούτε απλά λυπημένοι όταν ακούμε ένα λυπητερό. Το 2016, μια έρευνα σε 363 ακροατές έδειξε ότι οι συναισθηματικές αντιδράσεις μας όταν ακούμε λυπητερά τραγούδια χωρίζονται χοντρικά σε τρεις κατηγορίες: στη θλίψη, που περιλαμβάνει ισχυρά αρνητικά συναισθήματα όπως θυμός και απελπισία, στη μελαγχολία, που αποτελεί μια ηπιότερη μορφή θλίψης σε συνδυασμό με αρνητικά συναισθήματα για τον εαυτό μας, και στη χαρμολύπη, ένα παρήγορο αίσθημα χαράς και συμφιλίωσης με τη λύπη.
Ομως ο Κνόουμπ προχωράει και σε μία πιο τολμηρή διαπίστωση. Η λυπητερή μουσική μάς αρέσει επειδή μας συνδέει με τη λύπη των άλλων. Μας επιστρέφει σε μια προκοινωνική κατάσταση ενσυναίσθησης και ταύτισης με τα πιο βαθιά και οικουμενικά ανθρώπινα συναισθήματα. Και αυτό μας κάνει να αισθανόμαστε λιγότερο μόνοι. «Υπάρχουν στιγμές που αισθάνεσαι ότι είσαι μόνος σου, απομονωμένος. Και τότε πιάνεις ένα βιβλίο ή ακούς λίγη μουσική και ξαφνικά καταλαβαίνεις ότι δεν είσαι μόνος σου», λέει. «Ισως τελικά να ακούμε λυπητερή μουσική επειδή όχι μας αρέσει να νιώθουμε λυπημένοι, αλλά επειδή θέλουμε να νιώθουμε συνδεδε-μένοι», συνεχίζει.
Η απόλαυση της λυπητερής μουσικής, ωστόσο, είναι πολυεπίπεδη –σαν ένα κρεμμύδι– και αυτή η εξήγηση προκαλεί περισσότερες ερωτήσεις. Με ποιον συνδεόμαστε; Με τον καλλιτέχνη; Με έναν «άλλο» εαυτό μας; Με ένα φανταστικό πρόσωπο;
Ο δρ Κνόουμπ κατανοεί την περιπλοκότητα του ζητήματος και δεν επιθυμεί να φτάσει σε βιαστικά συμπεράσματα. Αλλωστε, η μουσική μπορεί να εμπνεύσει πολλά ακόμη ισχυρά συναισθήματα: αγάπη, χαρά, έκσταση, ηρεμία. «Η γλώσσα των συναισθημάτων είναι η πιο απλή, η πιο πρωτόγονη γλώσσα που έχουμε για να επικοινωνούμε με τους άλλους ανθρώπους χωρίς να χρησιμοποιούμε λέξεις», καταλήγει.
