Kathimerini.gr
Μανώλης Κωστίδης
Τη διείσδυση της Κίνας και της Γαλλίας στην Αφρική προσπαθεί να ανταγωνιστεί η Τουρκία, απλώνοντας ένα δίκτυο επιρροής με επενδύσεις και αμυντικές συμφωνίες. Είναι ενδεικτικό ότι από την ημέρα που ανέλαβε τη διακυβέρνηση της χώρας το 2002, ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν έχει επισκεφθεί 31 αφρικανικές χώρες, είτε ως πρόεδρος είτε με την προηγούμενη ιδιότητα του πρωθυπουργού. Αυτή τη στρατηγική του επαινεί μάλιστα και το Iνστιτούτο Μελετών Ασφάλειας της Ε.Ε., αναφέροντάς την ως υπόδειγμα από το οποίο η Ευρώπη θα μπορούσε να αντλήσει διδάγματα.
Προκειμένου να ενισχύσει τους δεσμούς της με την αφρικανική ήπειρο, η Τουρκία έχει δώσει σημασία στο άνοιγμα των πρεσβειών. Ο αριθμός των πρεσβειών στην Αφρική αυξήθηκε από 12 το 2002 σε 44 σήμερα. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα και ο αριθμός των αφρικανικών πρεσβειών στην Αγκυρα, που ήταν 10 στις αρχές του 2008, να αυξηθεί σε 38.
Σύμφωνα με το υπουργείο Εξωτερικών της Τουρκίας, οι δραστηριότητες στην Αφρική έχουν επεκταθεί περαιτέρω με ιδρύματα όπως το TIKA (Τουρκική Υπηρεσία Συνεργασίας και Συντονισμού) που παρέχει αναπτυξιακή βοήθεια σε τρίτες χώρες. Η AFAD (υπηρεσία αντιμετώπισης καταστροφών) παρέχει βοήθεια σε πολλές χώρες, ενώ εξαπλώνονται παραρτήματα ιδρυμάτων όπως το Yunus Emre Institute (ινστιτούτο διάδοσης του τουρκικού πολιτισμού, γλώσσας και τέχνης), το Maarif Foundation (ίδρυμα διαχείρισης εκπαιδευτικών ιδρυμάτων στο εξωτερικό), το Turkish Religious Foundation και το Anadolu Agency (κρατικό πρακτορείο ειδήσεων Ανατολή).
Τζίρος 40 δισ. δολαρίων
Ενας από τους πιο συγκεκριμένους δείκτες της σύσφιγξης των σχέσεων της Τουρκίας με την Αφρική είναι οι αναπτυσσόμενες οικονομικές σχέσεις και η αύξηση των εμπορικών μεγεθών. Το συνολικό εμπόριο με την αφρικανική ήπειρο έφτασε τα 40 δισ. δολάρια, από 5,4 δισ. δολάρια το 2003. Η Τurkish Airlines πετάει σε 60 προορισμούς της αφρικανικής ηπείρου! Μάλιστα από το 2008 επικρατεί το δόγμα, όπου ανοίγει ένα σχολείο της Τουρκίας ακολουθεί η πτήση της Turkish Airlines.
Η εφημερίδα Nation, που κυκλοφορεί στην αφρικανική ήπειρο, σε πρόσφατο δημοσίευμά της είχε τίτλο «Πώς η Τουρκία αντιτίθεται στην οικονομική κυριαρχία της Κίνας στην Αφρική;». Στην ανάλυση τονίζεται ότι ορισμένα έργα που είχαν ανατεθεί προηγουμένως σε κινεζικές εταιρείες, πήγαν τελικώς σε τουρκικές, καθώς το Πεκίνο, το οποίο έμοιαζε ασυναγώνιστο σε αυτόν τον τομέα, άρχισε να χάνει έδαφος έναντι νέων ανταγωνιστών. Η τουρκική διείσδυση εκδηλώνεται σε μια στιγμή που η Παγκόσμια Τράπεζα ανακοίνωσε ότι οι δαπάνες για υποδομές θα φτάσουν τα 300 δισ. δολάρια ετησίως έως το 2040, λόγω της ταχείας αύξησης του πληθυσμού της Αφρικής και των επιπτώσεων της αστικοποίησης.
Η Ενωση Τούρκων Εργολάβων αναφέρει ότι οι τουρκικές εταιρείες εκτελούν επί του παρόντος περισσότερο από το 20% των διεθνών κατασκευαστικών εργασιών στην Αφρική.
Το πιο κρίσιμο εδώ είναι ότι η Τουρκία προσεγγίζει αυτές τις χώρες που δεν έχουν ξεπεράσει το τραύμα της αποικιοκρατίας με την αρχή του «σεβασμού της κυριαρχίας». Οπως δήλωσε στα τουρκικά ΜΜΕ ο Wamkele Mene, γενικός γραμματέας της Αφρικανικής Ηπειρωτικής Ζώνης Ελεύθερων Συναλλαγών, «η Τουρκία έρχεται χωρίς αποικιοκρατικές αποσκευές. Αυτό είναι ένα πλεονέκτημα».
Σχολεία και drones
Εκτός από τις μπίζνες, το αποτύπωμα της Τουρκίας διευρύνεται και μέσω της ήπιας ισχύος, με τις πολυάριθμες πρωτοβουλίες εκπαίδευσης και προβολής. Εχει επίσης ρόλο ως περιφερειακός προμηθευτής όπλων, ιδιαίτερα οπλισμένων μη επανδρωμένων αεροσκαφών.
Σύμφωνα με την εφημερίδα Oksijen, «είναι σαφές ότι η Αγκυρα αναπτύσσει μια επιθετική στρατηγική στο διπλωματικό, οικονομικό και στρατιωτικό πεδίο. Δείχνει πώς η αλληλεπίδραση με αυτές τις περιοχές εξυπηρετεί έναν διπλό σκοπό για την Τουρκία: να διαφοροποιήσει τις εταιρικές σχέσεις ενάντια στην απομόνωση και να διεκδικήσει τη στρατηγική της αυτονομία από τη Δύση».
Σύμφωνα με την εφημερίδα, αναλύσεις της Ε.Ε. αναφέρουν ότι «η Ε.Ε. έχει συμφέρον να κατανοήσει τα κίνητρα και τις στρατηγικές της Τουρκίας. Επιπλέον, οι ευρύτερες γεωπολιτικές αλλαγές καθιστούν όλο και πιο σημαντικό για την Ε.Ε. να αναπτύξει μια εποικοδομητική εταιρική σχέση με την Τουρκία και να αντιμετωπίσει πιθανά σημεία τριβής».
Η πρόσφατη ανατροπή των φιλικών προς τη Γαλλία καθεστώτων στον Νίγηρα, το Μάλι και την Γκαμπόν, και η ταυτόχρονη αποχώρηση των γαλλικών δυνάμεων, έχουν αποδυναμώσει σοβαρά την ιστορική πολιτική και οικονομική επιρροή της Γαλλίας στη Δυτική Αφρική.
Σύμφωνα με το BBC, αυτή η κατάσταση έχει ανοίξει την όρεξη στην Ιταλία, η οποία θέλει να δημιουργήσει μια σφαίρα επιρροής στην Αφρική. Τουρκικά μέσα ενημέρωσης αναφέρουν πως η πρωθυπουργός της Ιταλίας, Τζόρτζια Μελόνι, εξέφρασε την επιθυμία της να δράσει από κοινού με την Τουρκία στην Αφρική, κατά την επίσκεψή της στην Τουρκία τον περασμένο Ιανουάριο.
Ο Economist αναφέρει ότι «η Τουρκία κάνει μια σημαντική διπλωματική και θεσμική ανακάλυψη στην Αφρική. «Εκτός από μηχανικούς, στέλνει και όπλα και στρατιώτες».
Εντυπωσιακά είναι τα βήματα της Τουρκίας και στην εκπαίδευση. Τα τουρκικά «σχολεία Maarif» παρέχουν τουρκική εκπαίδευση σε περίπου 20.000 μαθητές σε 25 αφρικανικές χώρες, όπως αναφέρουν τα τουρκικά μέσα ενημέρωσης. Στο παρελθόν, τα περισσότερα σχολεία είχαν ιδρυθεί από το FETO (γκιουλενιστές), αλλά οι καλές σχέσεις της Αγκυρας με τις χώρες της Αφρικής βοήθησαν στη μεταβίβαση της ιδιοκτησίας τους στο νέο ίδρυμα.
Η Ενωση Τούρκων Εργολάβων υπολογίζει ότι τουρκικές εταιρείες εκτελούν επί του παρόντος περισσότερο από το 20% των διεθνών κατασκευαστικών εργασιών στην Αφρική.
Την τελευταία δεκαετία, σχεδόν 20.000 φοιτητές από την Αφρική έλαβαν υποτροφίες για σπουδές σε πανεπιστήμια της Τουρκίας. Η τουρκική εφημερίδα Oksijen αναφέρει πως οι μαθητές που αποφοιτούν από αυτά τα σχολεία βρίσκουν εύκολα δουλειά ως διευθυντές σε πολλές εταιρείες που ιδρύθηκαν για την ανάπτυξη του εμπορίου μεταξύ Τουρκίας και Αφρικής.
Στρατιωτικές συμφωνίες
Το στρατιωτικό αποτύπωμα της Αγκυρας αυξάνεται στην Αφρική. Η Τουρκία υποστήριξε την κυβέρνηση της Τρίπολης με στρατιωτική βοήθεια κατά του καθεστώτος Χάφταρ, και επιχείρησε να δείξει πως έχει ισχυρή παρουσία στην περιοχή. Τα βήματα που έγιναν στη Σομαλία έφεραν αντιμέτωπη την Τουρκία με τη Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα. Η Τουρκία υπέγραψε στρατιωτικές συμφωνίες με διάφορες αφρικανικές χώρες, όπως η Νιγηρία, η Σενεγάλη και το Τόγκο. Πολλές από αυτές τις χώρες επωφελήθηκαν από την εμπειρία της Τουρκίας στην καταπολέμηση της τρομοκρατίας. Είναι επίσης μια εντυπωσιακή λεπτομέρεια ότι ένας αυξανόμενος αριθμός Αφρικανών πρεσβευτών που διορίζονται στην Τουρκία είναι εν ενεργεία ή συνταξιούχοι στρατηγοί. Σύμφωνα με το Διεθνές Ινστιτούτο Ερευνών Ειρήνης της Στοκχόλμης, δεν θα εκπλήσσει το γεγονός ότι οι στρατιωτικές πωλήσεις της Τουρκίας, όπως μη επανδρωμένα αεροσκάφη και τεθωρακισμένα οχήματα στην περιοχή, αξίζουν πλέον δισεκατομμύρια δολάρια. Η συμφωνία της Τουρκίας με τη Σομαλία για την προστασία της υφαλοκρηπίδας της μπορεί να οδηγήσει στη δημιουργία ναυτικής βάσης στη χώρα αυτή ή στο Τζιμπουτί.
Η Τουρκία κερδίζει επίσης επιρροή μέσω της ανθρωπιστικής βοήθειας. Παλαιότερα έδινε χρήματα κυρίως μέσω διεθνών οργανισμών όπως ο ΟΗΕ. Το 2003, περίπου το 60% της τουρκικής βοήθειας χορηγήθηκε με αυτόν τον τρόπο. Σήμερα, το ποσοστό αυτό έχει πέσει στο 2%. Με την άμεση βοήθεια της Αγκυρας, τουρκικές σημαίες κοσμούν δέματα τροφίμων, σε σχολεία και σε τελετές εγκαινίων πηγαδιών νερού. «Η Τουρκία είναι γνωστή για το ότι δίνει λευκές επιταγές όταν χρειάζεσαι απεγνωσμένα οικονομική ή στρατιωτική βοήθεια», λέει ο Αμπέλ Αμπάντε Εμισιέ, ο οποίος εργάζεται για τη βρετανική δεξαμενή σκέψης Chatham House, σε δηλώσεις του στην εφημερίδα Oksijen.
Πάντως, τα τουρκικά μέσα ενημέρωσης αναφέρουν πως μέχρι και οι τηλεοπτικές σειρές και οι ταινίες που γυρίστηκαν στην Τουρκία είναι από τις παραγωγές με τις περισσότερες προβολές στην Αφρική σε πλατφόρμες όπως το Netflix. Πολλοί Αφρικανοί λένε ότι έμαθαν τουρκικά από αυτές τις τηλεοπτικές σειρές. Αναφέρεται ότι αυτές οι τηλεοπτικές σειρές επηρέασαν ακόμη και την κοινωνικοπολιτιστική δομή πολλών αφρικανικών χωρών, όπως σε Νιγηρία και Ουγκάντα.
