Του Έκτορα Γεωργίου
Ήταν 7 Ιανουαρίου όταν ο Μαρκ Ζάκερμπεργκ ανακοίνωσε τον τερματισμό του προγράμματος fact-checking στις πλατφόρμες της META (Facebook, Instagram, WhatsApp, Threads) για τις Ηνωμένες Πολιτείες, κίνηση που χαρακτηρίστηκε από αρκετούς ειδικούς ως πισωγύρισμα σε σχέση με τις πολιτικές ελέγχου του περιεχομένου. «Θα απαλλαγούμε από τους fact-checkers και θα βάλουμε στη θέση τους τα community notes, όπως έχει κάνει το Χ, ξεκινώντας από τις Ηνωμένες Πολιτείες», ανακοίνωσε σε βίντεο διάρκειας πέντε λεπτών που ανήρτησε στο Facebook.
Προσθέτοντας ότι είναι καιρός να «επιστρέψουμε στις ρίζες μας γύρω από την ελευθερία της έκφρασης, εστιάζουμε στη μείωση των λαθών, ανυπομονούμε για αυτή την επόμενη φάση», ο Μαρκ Ζάκερμπεργκ ουσιαστικά ανακάτεψε ξανά την τράπουλα του παγκόσμιου ψηφιακού χώρου, απαλλασσόμενος από τη δέσμευση του δικαιωματισμού αλλά και της πολιτικής ορθότητας.
Τι είναι το Fact-Checking και τα Community Notes
Η META, μητρική εταιρεία του Facebook σε συνεργασία με ανεξάρτητους οργανισμούς θέσπισαν, στη βάση όρων πολιτικής περιεχομένου, ένα σύστημα ελέγχου αναρτήσεων, παρεμποδίζοντας ουσιαστικά τη διοχέτευση περιεχομένου με προσβλητικό ή παραπλανητικό αντικείμενο. Βασικός πυρήνας της συγκεκριμένης πρακτικής ήταν τα δικαιώματα μειονοτήτων, η πολιτική ορθότητα, αλλά και η επαλήθευση ειδήσεων.
Τα Community Notes, αποτελούν εργαλείο που βασίζεται στη συμμετοχή των ίδιων των χρηστών για την επαλήθευση αναρτήσεων. Το συγκεκριμένο σύστημα, που ήδη εφαρμόζεται στο «Χ», επιτρέπει στην κοινότητα χρηστών να προσθέτει σχόλια κάτω από αναρτήσεις που περιέχουν παραπλανητικό ή ψευδές περιεχόμενο.
Θυμίζεται οτι η META -και ως εκ τούτου και το Facebook- υιοθέτησαν τον Δεκέμβριο του 2016 το σύστημα fact-checking, ως απάντηση στην κριτική που είχε δεχθεί για όσα ανυπόστατα είχαν δημοσιευθεί στον ψηφιακό του χώρο κατά την αμερικανική προεκλογική περίοδο του 2016.
Προς το παρόν μόνο για ΗΠΑ
Μπορεί η ανακοίνωση του Ζάκερμπεργκ να αφορά τις ΗΠΑ, ωστόσο εύκολα μπορεί κανείς να υποθέσει ότι αντίστοιχες πολιτικές δεν θα αργήσουν να περάσουν τον Ατλαντικό προσεγγίζοντας την Ευρώπη. Ένα από τα πολλά ερωτήματα που γεννώνται είναι το κατά πόσο θα επηρεαστεί η σχέση εμπιστοσύνης ανάμεσα στις πλατφόρμες και τους χρήστες. O επικεφαλής των «Ελληνικών Hoaxes», της πρώτη οργανωμένης ομάδας ελέγχου γεγονότων και μέλος του Διεθνούς Δικτύου Ελέγχου Γεγονότων (International Fact Checking Network), Δημήτρης Αλικάκος, μιλώντας στην «Κ», τονίζει πως τέτοιες αλλαγές ενισχύουν την καχυποψία των ανθρώπων που ανήκουν στην υπεύθυνη κοινότητα των χρηστών.
Υπάρχουν κίνδυνοι να εξαπλωθεί η παραπληροφόρηση με το μοντέλο (Community Notes) που θα εισαγάγει η εταιρεία META για την επαλήθευση γεγονότων εξηγεί ο κ. Αλικάκος, προσθέτοντας μάλιστα το παράδειγμα των Ευρωεκλογών του 2024. Πιο συγκεκριμένα αναφέρει ότι στις τελευταίες Ευρωεκλογές, σχεδόν το 70% των σχετικών δημοσιεύσεων στο Χ, που τεκμηριώθηκαν από Ευρωπαίους fact checkers ότι συνιστούν παραπληροφόρηση, δεν έλαβαν ποτέ κάποιου είδους ορατή σήμανση από το σύστημα του Χ.
Ο επικεφαλής των Ελληνικών Hoaxes Δημήτρης Αλικάκος
- Πώς μπορούν οι πλατφόρμες να ισορροπήσουν την ελευθερία του λόγου με την καταπολέμηση της παραπληροφόρησης;
Καταρχάς, αν μιλάμε αποκλειστικά για τις πλατφόρμες της Meta, τότε πρέπει να ξεκαθαρίσουμε ότι η καταπολέμηση της παραπληροφόρησης, με τον τρόπο που γίνεται από τους ανεξάρτητους οργανισμούς ελέγχου γεγονότων, δηλαδή το fact-checking, δεν πρέπει να θεωρείται περιορισμός της ελευθερίας του λόγου. Η δουλειά μας, δηλαδή, αφορά αποκλειστικά την επαλήθευση των γεγονότων και δεν εμπλέκεται με τις απόψεις των ανθρώπων. Αντίθετα, είναι μια προσπάθεια να προστατευθεί η αλήθεια και να διασφαλιστεί ότι η δημόσια συζήτηση βασίζεται σε αξιόπιστες πληροφορίες.
Ο κόσμος, όμως, πρέπει να γνωρίζει ότι η ελευθερία του λόγου στις πλατφόρμες φιλτράρεται αλγοριθμικά, το λεγόμενο moderation. Το τι ανεβαίνει και το τι κατεβαίνει ελέγχεται από τον αλγόριθμο, για να διαπιστωθεί αν είναι σύμφωνο με τους κανόνες της εκάστοτε πλατφόρμας. Όλες οι πλατφόρμες έχουν κάποιους κανόνες που ρυθμίζουν ποια συμπεριφορά είναι αποδεκτή ή όχι και αυτό δεν είναι από μόνο του κακό. Το πρόβλημα αρχίζει όταν γίνεται κατάχρηση ή κακοδιαχείριση του ελέγχου, όπως στην περίπτωση του Χ (πρώην Twitter), όταν ο Έλον Μασκ χειραγώγησε τον αλγόριθμο, ώστε οι αναρτήσεις του να φαίνονται πρώτες όταν μπαίνει κανείς στο Χ και σε μεγαλύτερο κοινό. Επίσης, είναι γνωστό ότι οι αλγόριθμοι εμφανίζουν αδυναμίες στον σχεδιασμό τους και αντανακλούν συγκεκριμένες προκαταλήψεις, που μοιραία οδηγούν σε φαινόμενα λογοκρισίας. Αυτός είναι άλλωστε ένας από τους πολλούς λόγους που η Ευρώπη θέσπισε το Digital Service Act (DSA), έναν ογκώδη νόμο, που υποχρεώνει τις πλατφόρμες που δραστηριοποιούνται στην Ευρωπαϊκή Ένωση να εξηγούν πώς λειτουργούν οι αλγόριθμοι που φιλτράρουν και προβάλλουν περιεχόμενο.
- Υπάρχουν κίνδυνοι το νέο σύστημα να χρησιμοποιηθεί για την εξάπλωση παραπλανητικών πληροφοριών αντί για καταπολέμησή τους;
Ασφαλώς και υπάρχουν κίνδυνοι να εξαπλωθεί η παραπληροφόρηση και είναι σημαντικό να τονίσουμε ότι δεν πρόκειται για νέο σύστημα. Το μοντέλο των Σημειώσεων Κοινότητας, που ανακοίνωσε ο Μαρκ Ζάκερμπεργκ ότι θα εισαγάγει, είναι ένα δοκιμασμένο σύστημα που εφαρμόζεται εδώ και πολλά χρόνια στο Χ (πρώην Twitter), με σαφείς ενδείξεις, βάσει ερευνών, ότι ευνοεί τη διαφυγή της παραπληροφόρησης. Στις τελευταίες Ευρωεκλογές, για παράδειγμα, σχεδόν το 70% των σχετικών δημοσιεύσεων στο Χ, που τεκμηριώθηκαν από Ευρωπαίους fact checkers ότι συνιστούν παραπληροφόρηση, δεν έλαβαν ποτέ κάποιου είδους ορατή σήμανση από το σύστημα του Χ. Καθώς το σύστημα αυτό βασίζεται στην πλειοψηφία, για να λειτουργήσει αποτελεσματικά προϋποτίθεται να καμφθεί η πόλωση μεταξύ των χρηστών και να επιτευχθεί η συναίνεση, ώστε ένα σημείωμα να λάβει τις απαραίτητες ψήφους και να γίνει ορατό. Σε ζητήματα που διχάζουν, όμως, ενδέχεται αυτό να μην γίνει ποτέ, με αποτέλεσμα να συνεχίσει να διακινείται κάτι ακόμα κι αν περιέχει παραπληροφόρηση.
H αλλαγή της META θα τεθεί αρχικά σε εφαρμογή στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής
- Facebook και Instagram επηρεάζουν αρκετούς ανθρώπους, ποιες ασφαλιστικές δικλείδες θα πρέπει να υπάρχουν για να διασφαλιστεί η ακρίβεια των πληροφοριών;
Σε ψηφιακούς χώρους που εκατομμύρια άνθρωποι κάθε μέρα ανταλλάσσουν πληροφορίες, επικοινωνούν και ενημερώνονται, καταλαβαίνουμε ότι είναι ιδιαίτερα δύσκολο να υπάρξει διασφάλιση της ακρίβειας των πληροφοριών, ιδιαίτερα όταν αυτές οι πλατφόρμες χαρακτηρίζονται από ευάλωτα συστήματα. Στην Ευρώπη, είμαστε τυχεροί διότι με το Digital Service Act (DSA), οι πλατφόρμες υποχρεούνται, για παράδειγμα, στην άμεση αφαίρεση παράνομου περιεχομένου και στη διαφάνεια των συστημάτων τους. Αυτό αναμφίβολα λειτουργεί προς όφελος των πολιτών. Αναμφισβήτητα, όμως, πρέπει να ενισχυθούν οι συνεργασίες με ανεξάρτητους οργανισμούς επαλήθευσης γεγονότων, καθώς με τον τρόπο αυτό, οι ψευδείς πληροφορίες λαμβάνουν σήμανση γρήγορα και περιορίζεται η διάδοσή τους. Η συνεργασία αυτοματοποιημένων συστημάτων με ειδικών στον έλεγχο των γεγονότων έχει αποδειχθεί μέχρι στιγμής η πιο αποτελεσματική πρακτική στην προστασία των πολιτών απέναντι στην παραπληροφόρηση, διότι αυτό που χρειαζόμαστε είναι μοντέλα που θα μπορούν σε πραγματικό χρόνο να ενημερώνουν τον κόσμο ότι αυτό που διαβάζεις τώρα δεν είναι αληθές.
- Πόσο επηρεάζουν τέτοιες αλλαγές τη σχέση εμπιστοσύνης ανάμεσα στις πλατφόρμες και τους χρήστες;
Η εμπιστοσύνη των πολιτών απέναντι στις πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης είναι ήδη εύθραυστη. Για παράδειγμα, διατυπώνονται συχνά ανησυχίες για το πώς χρησιμοποιούνται τα προσωπικά δεδομένα και ιδιαίτερα τώρα που εκπαιδεύεται η τεχνητή νοημοσύνη. Ας μην ξεχνάμε, επίσης, ότι πολλοί άνθρωποι χρησιμοποιούν τις πλατφόρμες για ενημέρωση. Όταν τους λες ότι θα καταργηθεί ο έλεγχος της παραπληροφόρησης και πλέον η αλήθεια θα περάσει στα χέρια της πλειοψηφίας, κατανοούν ότι αυτό δεν θα βοηθήσει τη δική τους εμπειρία και πιθανότατα θα θελήσουν ακόμα και να φύγουν. Τέτοιες αλλαγές ενισχύουν την καχυποψία των ανθρώπων που είναι υπεύθυνοι χρήστες και, μέσα από το τρανταχτό παράδειγμα του Χ, είναι λογικό να αναρωτιόμαστε, μήπως οι πλατφόρμες από ανοιχτοί, συμμετοχικοί χώροι, μετατρέπονται σταδιακά σε εργαλεία χειραγώγησης της κοινής γνώμης;
Community Note σε δημοσίευση του Ίλον Μασκ στο X. (X: Elon Musk)
- Ποια θα είναι τα αποτελέσματα της αντικατάστασης του fact-checking από το Community Notes στη διαχείριση παραπληροφόρησης;
Αυτό θα εξαρτηθεί από τις αποφάσεις που θα πάρει η Meta. Το Διεθνές Δίκτυο Ελέγχου Γεγονότων (IFCN), του οποίου τα Ellinika Hoaxes είναι μέλος, έχει προτείνει στη Meta ένα υβριδικό μοντέλο Community Notes που θα λειτουργεί με τη συνεργασία επαγγελματιών ελεγκτών γεγονότων. Ο στόχος είναι να διασφαλιστεί ότι η αλήθεια δεν θα περιέλθει σε διαπραγμάτευση, όπως στο Χ, αλλά θα τεκμηριώνεται με επίσημα δεδομένα, μέσα από ανεξάρτητη έρευνα και η παραπληροφόρηση θα συνεχίσει να καταπολεμάται σε πραγματικό χρόνο. Εάν αυτό το δεχθεί η Meta, υπάρχουν ελπίδες να δούμε ένα αποδοτικό μοντέλο στη διαχείριση της παραπληροφόρησης. Σε αντίθετη περίπτωση, μας περιμένει μια Βαβέλ, όπου όλα θα είναι σχετικά.
- Πλέον ο ρόλος σας (ELLINIKA HOAXES) και παρόμοιων ομάδων θα είναι πιο αναγκαίος;
Προς το παρόν, οι αλλαγές αυτές δεν επηρεάζουν την Ευρώπη. Ωστόσο, εύκολα μπορεί κανείς να υποθέσει ότι τέτοιες πολιτικές δεν θα αργήσουν να περάσουν τον Ατλαντικό, καθώς υπάρχει ιδιαίτερη αστάθεια και στο δικό μας σπίτι. Για τον λόγο αυτό, είμαστε σε εγρήγορση και γνωρίζουμε πολύ καλά πως όταν έρθει μια τέτοια ώρα, οι πολίτες θα είναι εκτεθειμένοι σε πολλούς κινδύνους απέναντι σε αυτούς που επιβουλεύονται την ειρήνη, την ασφάλεια, την υγεία, τη δημοκρατία, απέναντι σε κάθε μορφής οικονομική απάτη, που είναι ένα από τα συχνότερα προβλήματα στην ψηφιακή καθημερινότητα. Για τον λόγο αυτό, ήδη εδώ και πολύ καιρό προσπαθούμε να δρούμε προληπτικά, επενδύοντας στην ενδυνάμωση των πολιτών. Στα Ellinika Hoaxes, για παράδειγμα, επισκεπτόμαστε αφιλοκερδώς σχολεία και προσπαθούμε να εξοικειώσουμε τους μαθητές με τις αρχές του ελέγχου των γεγονότων. Θα συνεχίσουμε, όπως κάνουμε πάντα, να υπηρετούμε την κοινωνία, να προστατεύουμε τους πολίτες και να τους ενημερώνουμε με ακεραιότητα και διαφάνεια.
