«Σε λίγο καιρό κανείς δεν θα πιστεύει κανέναν»

Πολιτικοί μα και οικονομικοί ήταν οι λόγοι που οδήγησαν τον Μαρκ Ζούκερμπεργκ να προχωρήσει σε αλλαγές στη META, έναν από τους μεγαλύτερες παίκτες στα social media, καταργώντας το πρόραμμα fact-checking.

«Το μεγάλο κεφάλαιο ευθυγραμμίζεται με την πολιτική κατάσταση, κάτι που έχει επαναληφθεί ιστορικά παγκοσμίως. Δεν αποτελεί καινούργιο φαινόμενο», αναφέρει ο Αλέξανδρος Αφουξενίδης, ερευνητής στο Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών, με εξειδίκευση στα social media.

Για «τέλος εποχής» κάνει λόγο με τη σειρά του,ο επικεφαλής των Ελληνικών Hoaxes, Δημήτρης Αλικάκος. Αναφέρεται, μιλώντας στην «Κ», στην εκλογή Τραμπ, η οποία, καταπώς φαίνεται, θα οδηγήσει σε πλήρη απορρύθμιση των πάντων σχετικά με την παραπληροφόρηση και τον τρόπο που εκείνη διακινείται στις πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης.

Ο ίδιος και η ομάδα του, μαζί με το Γαλλικό Πρακτορείο Ειδήσεων (AFP), είναι οι δύο φορείς που επισήμως λειτουργούν ως ελεγκτές γεγονότων (fact checkers) για το Facebook της Meta. Θεωρεί ότι η Ε.Ε. είναι σε πολύ ευνοϊκότερη θέση από τις ΗΠΑ στο ζήτημα του ρυθμιστικού πλαισίου, αλλά… κρατάει μικρό καλάθι. «Περιμένουμε να δούμε τι θα αποφασίσει η Meta στο τέλος του 2025, όταν θα λήξουν τα συμβόλαια συνεργασίας», λέει ο Δημήτρης Αλικάκος.

«Ο έλεγχος γεγονότων δεν είναι λογοκρισία»

Ο επικεφαλής των Ελληνικών Hoaxes δηλώνει εν μέρει έκπληκτος, αφενός, από την απόφαση του Μαρκ Ζούκερμπεργκ να καταργήσει τους fact checkers και να εμπιστευτεί την κοινότητα με τα community notes (οι χρήστες θα επισημαίνουν μιαν ανάρτηση ως ψευδή κ.λπ.), με την αρχή να γίνεται στις… ελευθεριακές ΗΠΑ, και, αφετέρου, με τη δήλωση του επικεφαλής της Meta να κατακυρώσει ως «λογοκρισία» τον έλεγχο γεγονότων. «Ο έλεγχος γεγονότων δεν είναι λογοκρισία», λέει ο Δημήτρης Αλικάκος.

Μέχρι χθες, η λέξη «λογοκρισία» ήταν άγνωστη στα γραφεία της Meta και η πλατφόρμα μάς ενθάρρυνε να συνεχίσουμε να κάνουμε αυτό που κάνουμε. Μου κάνει τρομερή εντύπωση, λοιπόν, καθώς από το 2019 πηγαίναμε από το καλό στο καλύτερο.

«Μέχρι χθες, η λέξη λογοκρισία ήταν άγνωστη στα γραφεία της Meta και η πλατφόρμα μάς ενθάρρυνε να συνεχίσουμε να κάνουμε αυτό που κάνουμε. Μου κάνει τρομερή εντύπωση, λοιπόν, καθώς, από το 2019, οπότε και εμείς συνεργαζόμαστε με τις αντίστοιχες πλατφόρμες για τον έλεγχο γεγονότων, πηγαίναμε από το καλό στο καλύτερο. Η Meta –που μάλιστα είχε αποφασίσει μόνη της ότι η Ελλάδα χρειάζεται επιπλέον βοήθεια στο fact checking και ενέπλεξε έναν χρόνο αργότερα από εμάς και το AFP στην Αθήνα– διοργάνωνε διεθνή συνέδρια. Ηταν άμεση η επαφή μας μαζί τους, και η συνεργασία μας ήταν εν γένει πολύ στενή και συχνή», σύμφωνα με τον Δημήτρη Αλικάκο.

Σύμφωνα με έρευνες το περιεχόμενο που σχετίζεται με παραπληροφόρηση και συνωμοσιολογία τείνει να γίνεται πολύ ευκολότερα viral, αυξάνοντας σημαντικά τον βαθμό ενασχόλησης και αλληλεπίδρασης των χρηστών

Ο Αλέξανδρος Αφουξενίδης ανέφερε πως η πολιτική κατάσταση προσέφερε παράλληλα στον Ζούκερμπεργκ και μια επιχειρηματική ευκαιρία, καθώς με το πρόσχημα της ελευθερίας του λόγου μπορεί να απαλλαγεί από το σημαντικό οικονομικό κόστος του fact checking, που επιβάρυνε τη Meta.

Παράλληλα, η Αναστασία Κατσαουνίδου, επίκουρη καθηγήτρια στο Τμήμα Ψηφιακών Μέσων και Επικοινωνίας του Ιονίου Πανεπιστημίου, σημείωσε πως σύμφωνα με έρευνες το περιεχόμενο που σχετίζεται με παραπληροφόρηση και συνωμοσιολογία τείνει να γίνεται πολύ ευκολότερα viral, αυξάνοντας σημαντικά τον βαθμό ενασχόλησης και αλληλεπίδρασης των χρηστών. Οπως ανέφερε, οι πλατφόρμες μέσων κοινωνικής δικτύωσης είναι ιδιωτικές εταιρείες που λειτουργούν με γνώμονα το κέρδος, το οποίο έρχεται από τη διαφήμιση, άρα αποζητούν περιεχόμενο που θα τους φέρει πολλούς και ενεργούς χρήστες.

Δεν μπορείς να πείσεις τον συνωμοσιολόγο

Ερευνες έχουν δείξει πως οι χρήστες είχαν αρχίσει να χάνουν την εμπιστοσύνη τους στον μηχανισμό fact-checking. «Το έντονο fact checking, καλώς ή κακώς, έκανε κάποιους χρήστες να αποστασιοποιούνται και να μην παράγουν περιεχόμενο. Σε περιπτώσεις λειτούργησε αρνητικά, με τον χρήστη να αντιδρά στον μηχανισμό», υπογράμμισε η επίκουρη καθηγήτρια, που υπήρξε και η ίδια fact checker. Οπως επισήμανε, το fact checking δεν κατάφερε να φέρει τις αλλαγές που αναμένονταν στο περιέχομενο των social media, καθώς δεν μπορεί να πείσει τον συνωμοσιολόγο να μην πιστέψει μια θεωρία συνωμοσίας. «Μπορείς να τον εκπαιδεύσεις να αναγνωρίζει πότε μια εικόνα είναι προϊόν AI αλλά δεν θα τον πείσεις να μην πιστέψει μια θεωρία συνωμοσίας, η οποία έχει ένα ψήγμα αλήθειας, από το οποίο ο χρήστης θέλει να γαντζωθεί».

Ο παράγοντας «Χ»

Ο Μαρκ Ζούκερμπεργκ ακολούθησε τη συνταγή του Ελον Μασκ, ο οποίος αγοράζοντας το πρώην Twitter και νυν «X», κατήργησε το πρόγραμμα fact checking. Ο Αλέξανδρος Αφουξενίδης εντόπισε πολύ γρήγορα τις αλλαγές που ακολούθησαν: «Φάνηκε ότι ο Ελον Μασκ ακολουθεί μια συγκεκριμένη πολιτική. Το πρώτο πράγμα που έκανε ήταν να επαναφέρει όλους τους λογαριασμούς χρηστών που προωθούσαν φασιστικό περιεχόμενο, και οι οποίοι είχαν εκδιωχθεί». Η αλλαγή αυτή σε συνδυασμό με την ύπαρξη τρολ και μποτ αύξησε το επίπεδο παραπληροφόρησης.

Εχοντας μελετήσει σε βάθος το Twitter παρατηρεί πως το «X» είναι ένα διαβρωμένο μέσο, που προωθεί έναν ακραίο συντηρητισμό αλλά και μια αισθητική ζούγκλας, καθώς ο κάθε χρήστης μπορεί ελεύθερα και βρίζει τον άλλον χωρίς να υπάρχει καμία επίπτωση. Βεβαίως, στην περίπτωση του «X», η άνοδος του περιεχομένου παραπληροφόρησης όχι μόνο δεν προσέλκυσε αλλά έδιωξε χρήστες, ανάμεσα στους οποίους μεγάλα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης, όπως ο Guardian.

«Δεν γνωρίζουμε πόσο στοίχισε αυτό στον Ελον Μασκ, γνωρίζουμε όμως πως επωφελήθηκε από την αγορά της πλατφόρμας» σημείωσε ο ερευνητής. Η κίνηση του Ελον Μασκ ήταν στοχευμένη. Παρότι το Twitter δεν αποτελεί κυρίαρχη πλατφόρμα social media, έχει επιρροή στο αμερικανικό κοινό, το οποίο αποτελεί το 40% των χρηστών του. Για τον δισεκατομμυριούχο αποτέλεσε βήμα για να προωθεί τις ιδέες του, και μια κίνηση ματ που του προσέδωσε
μεγαλύτερη δημοσιότητα.

Στη META ανήκουν κάποια από τα πιο επιδραστικά μέσα, όπως το Facebook, το Instagram και το Whats app, τα οποία σε αντίθεση με το X έχουν ένα πολύ πιο παγκοσμιοποιημένο κοινό

Η απόφαση του Μαρκ Ζούκερμπεργκ να ακολουθήσει το μοντέλο του «Χ» αναμένεται να αποτελέσει μεγαλύτερη τομή στη λειτουργία των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Στη META ανήκουν κάποια από τα πιο επιδραστικά μέσα, όπως το Facebook, το Instagram και το Whats app, τα οποία σε αντίθεση με το X έχουν ένα πολύ πιο παγκοσμιοποιημένο κοινό, με χρήστες σε όλο τον δυτικό κόσμο. Παρά το παράδειγμα του «X», είναι δύσκολο να προβλεφθεί πώς θα εξελιχθούν οι πλατφόρμες της Meta μετά την κατάργηση του προγράμματος ελέγχου πληροφορίας. O Αλέξανδρος Αφουξενίδης αναρωτήθηκε αν το Instagram θα εξελιχθεί σε Tik Tok, όπου υπάρχει κάθε είδους περιεχόμενο ενώ εκτίμησε πως το Facebook παρότι μπορεί να έχει μεγαλύτερη παραπληροφόρηση δεν θα γίνει X. «Οι αλλαγές δεν θα είναι μεγάλες γιατί υπήρε ήδη τέτοιο περιεχόμενο σε σελίδες και γκρουπ στο Facebook».

«Ο Μαρκ στο νέο προεδρικό άρμα των ΗΠΑ»

Το Facebook κλείνει την πόρτα στους fact checkers. (©Shutterstock/AI generated)

Ο Δημήτρης Αλικάκος θεωρεί ότι ο Μαρκ Ζούκερμπεργκ ανεβαίνει στο άρμα της νέας προεδρικής κατάστασης μετά την εκλογή Τραμπ. Ενδεικτικότατο παράδειγμα είναι η δήλωση του CEO της Meta, με βίντεο χθες, ότι μεταφέρει την ομάδα εποπτείας περιεχομένου του ομίλου από την Καλιφόρνια, μια Δημοκρατική πολιτεία, στη Ρεπουμλικανική πολιτεία του Τέξας και αίρει τους περιορισμούς σε ορισμένες συζητήσεις για τη μετανάστευση και το φύλο.

Ταυτόχρονα, δήλωσε ότι θα συνεργαστεί με τον πρόεδρο Τραμπ για να πείσει και άλλες χώρες στην Ευρώπη «που περιορίζουν τις αμερικανικές εταιρείες και προωθούν τη λογοκρισία», κατηγορώντας τη Γηραιά Ηπειρο για «τους περισσότερους περιορισμούς στην ιστορία της», που πάνε πίσω τις τεχνολογικές καινοτομίες.

Ο Ντόναλντ Τραμπ εξέφρασε την ικανοποίησή του για την κίνηση της Meta και, ερωτηθείς αν πιστεύει ότι ήταν απάντηση στις απειλές του εναντίον του Ζούκερμπεργκ, απάντησε: «Μάλλον ναι».

Βέβαια, ο Ντόναλντ Τραμπ, στο πρόσφατο βιβλίο του «Save America», είχε απειλήσει τον Μαρκ Ζούκερμπεργκ με φυλάκιση αν εκλεγεί πρόεδρος σε περίπτωση που ο μεγιστάνας της τεχνολογίας κάνει κάτι φέτος παρόμοιο με τη δωρεά των 400 εκατ. δολαρίων σε τοπικά εκλογικά γραφεία το 2020 κάνοντας λόγο για νοθεία. Ο επανεκλεγείς πρόεδρος των ΗΠΑ, σε χθεσινή του συνομιλία με δημοσιογράφους στο Μαρ-α-Λάγκο, εξέφρασε την ικανοποίησή του για την κίνηση της Meta και, ερωτηθείς αν πιστεύει ότι ήταν απάντηση στις απειλές του εναντίον του Ζούκερμπεργκ, απάντησε: «Μάλλον ναι».

«Είναι η αλήθεια θέμα δημοκρατίας;»

Σε κάθε περίπτωση, ο Δημήτρης Αλικάκος αναρωτιέται, αναφορικά με τα community notes, που ήδη εφαρμόζονται στο «X» του Ελον Μασκ (αλλά όχι στην Ευρώπη λόγω περιορισμών όπως μας επισημαίνει καθηγητής της Νομικής του ΑΠΘ) και τα οποία επικαλέστηκε ο –μέχρι χθες μέγας αντίπαλός του– Μαρκ Ζούκερμπεργκ, «αν η αλήθεια είναι θέμα δημοκρατίας και πλειοψηφίας». Και επ’ αυτού δηλώνει ότι μας περιμένει ένα μάλλον δυστοπικό και οπωσδήποτε αχαρτογράφητο μέλλον στον… άκαπνο παγκόσμιο πόλεμο της πληροφορίας, «στον οποίον έχει ευφυώς και αποτελεσματικά επενδύσει η Ρωσία».

Φοβάμαι ότι σε λίγο καιρό κανείς δεν θα πιστεύει κανέναν. Ολοι θα μπορούν να λένε ψέματα για τους πάντες και τα πάντα.

«Φοβάμαι ότι σε λίγο καιρό κανείς δεν θα πιστεύει κανέναν. Ολοι θα μπορούν να λένε ψέματα για τους πάντες και τα πάντα», είναι μία ανησυχητική αποστροφή του λόγου του επικεφαλής των Ελληνικών Hoaxes.

«Η Ευρώπη δεν θα κάνει πίσω»

Πιο καθησυχαστικός, τουλάχιστον για την Ευρώπη και, συνεκδοχικά την Ελλάδα, εμφανίζεται ο Ιωάννης Ιγγλεζάκης, καθηγητής Δικαίου και Πληροφορικής στη Νομική Σχολή του ΑΠΘ. «Ο ευρωπαϊκός Κανονισμός για τις Ψηφιακές Υπηρεσίες είναι ένα απροσπέλαστο μέτρο για την εφαρμογή τέτοιου είδους αποφάσεων στην Ευρώπη. Θεσμοθετεί για κάθε χώρα τον εθνικό συντονιστή ψηφιακών υπηρεσιών –στην Ελλάδα, η Επιτροπή Τηλεπικοινωνιών και Ταχυδρομείων– που έχει επιφορτιστεί με την εξέταση ανάλογων ζητημάτων αυτεπαγγέλτως ή έπειτα από καταγγελίες», λέει στην «Κ».

Η Meta θα αντιμετωπίσει απροσπέλαστα εμπόδια στην Ευρώπη, η οποία δεν θα κάνει πίσω. Αυτό που, όμως, μπορεί να συμβεί είναι οι πλατφόρμες να καταργήσουν τους moderators στο όνομα της ελευθερίας του λόγου.

Παρά ταύτα, ο Ιωάννης Ιγγλεζάκης μάς επισημαίνει ότι «αυτός ο Κανονισμός ελέγχει κατά πόσον οι πλατφόρμες ακολουθούν τις προδιαγραφές που έχει θέσει η Κομισιόν, δίχως να επιβάλει ως υποχρεωτικό τον έλεγχο γεγονότων, αφού επικεντρώνεται στις παράνομες εγκληματικές ενέργειες, με τους λεγόμενους trusted flaggers, και όχι στην παραπληροφόρηση». Και ο ίδιος, πάντως, θεωρεί ότι είναι παράδοξη η απόφαση εκ μέρους της Meta να καταργήσει το fact checking.

«Σε κάθε περίπτωση, κάτι τέτοιο εκ μέρους της Meta θα αντιμετωπίσει απροσπέλαστα εμπόδια στην Ευρώπη, η οποία δεν θα κάνει πίσω. Αυτό που, όμως, μπορεί να συμβεί είναι οι πλατφόρμες να καταργήσουν τους moderators, τους ελεγκτές ανάρτησης περιεχομένου, στο όνομα της ελευθερίας του λόγου», σύμφωνα με τον Ιωάννη Ιγγλεζάκη.

Η ευθύνη του κοινού

Στο ζήτημα εάν η αλήθεια είναι θέμα δημοκρατίας και πλειοψηφίας που είχε αναφέρει ο Δημήτρης Αλικάκος, ο Νίκος Παναγιώτου, καθηγητής Διεθνούς και Διαδικτυακής Δημοσιογραφίας στο ΑΠΘ, προσθέτει μία πολύ ενδιαφέρουσα και ασφαλώς κρίσιμη παράμετρο.

Μας νοιάζει, όμως, να ξέρουμε την αλήθεια;

«Πέραν του τι μέτρα θα ακολουθήσουν ή όχι οι ίδιες οι εταιρείες και οι πλατφόρμες τους, αυτό που θα αναδειχθεί είναι η ευθύνη του κοινού για τις επιλογές από τις οποίες θα ενημερώνεται», ενώ, με έναν σκωπτικό τόνο, αναρωτιέται: «Μας νοιάζει, όμως, να ξέρουμε την αλήθεια;».

Ενώ προσθέτει και μία απόφαση που οφείλουν οι Αρχές να λάβουν: «Να βρουν τον τρόπο με τον οποίον ο κόσμος θα αντιληφθεί τη σημασία της επιλογής του να ενημερώνεται και να πιστεύει από αξιόπιστες πηγές».