Του Μάριου Χριστοφή
Τα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης πλέον είναι μέρος της καθημερινότητας μας, διαδραματίζοντας σημαντικό ρόλο στο τομέα της ενημέρωσης, μετά τα παραδοσιακά ΜΜΕ. Ωστόσο, σε περιόδους κρίσης (όπως αυτή του κορωνοϊού) κι όχι μόνο, παρατηρούνται περιστατικά fake news οδηγώντας τη κοινή γνώμη σε ένα φαύλο κύκλο, δημιουργώντας αισθήματα πανικού και ανησυχίας τα οποία δεν αντικατοπτρίζουν την πραγματικότητα.
Η «Κ» επικοινώνησε με την Χριστιάνα Καραγιάννη, Λέκτορα ΜΜΕ και Πολιτισμικών Σπουδών του Πανεπιστήμιου Frederick για την επιρροή των ΜΚΔ εν καιρώ κρίσεων, τα fake news αλλά και το τρόπο χρησιμοποίησης τους για σωστή ενημέρωση και πληροφόρηση.
1) Σ' αυτήν την περίοδο παγκόσμιας κρίσης ο βαθμός επιρροής των ΜΚΔ είναι μεγαλύτερος απ' ότι στις φυσιολογικές συνθήκες;
Είναι γεγονός πως η επίδραση των ΜΚΔ είναι μεγαλύτερη σε μια τέτοια περίοδο και αυτό οφείλεται σε διάφορους λόγους. Αρχικά πρέπει να λάβουμε υπόψιν πως οι περισσότεροι από μας βρισκόμαστε περιορισμένοι στο σπίτι στερούμενοι έτσι ένα μεγάλο μέρος της κοινωνικοποίησης μας και αυτός είναι ένας λόγος για τον οποίο χρησιμοποιούμε τα ΜΚΔ πολύ περισσότερο αυτή την περίοδο. Άλλος σημαντικός παράγοντας που μας οδηγεί πολύ συχνότερα στα ΜΚΔ τώρα είναι η ανάγκη μας για περισσότερη πληροφόρηση απ’ ότι συνήθως και αυτό οφείλεται κυρίως στο αίσθημα φόβου το οποίο κυριαρχεί σε αυτή τη φάση της ζωή μας. Αναζητούμε περισσότερες πληροφορίες που αφορούν διαφορετικές πτυχές της πανδημίας ώστε να κατανοήσουμε καλύτερα τι συμβαίνει, να προστατευθούμε αποτελεσματικότερα, να ενημερωθούμε για τις προεκτάσεις της σε άλλους τομείς της ζωής μας και τα ΜΚΔ αποτελούν ένα εύκολο εργαλείο για να εντοπίσουμε όλα αυτά. Άρα αφού οι ανάγκες μας για κοινωνικοποίηση και πληροφόρηση μας οδηγούν σε αυξημένη χρήση των ΜΚΔ αναμενόμενο είναι και η επίδραση τους σε αυτή την περίοδο να είναι και μεγαλύτερη.
2) Παρατηρείται μια τάση στα ΜΚΔ στην παρούσα φάση με την διάδοση fake news όπως η παραπληροφόρηση στο θέμα του κορωνοϊού και του 5G. Θα μπορούσε να πει κανείς ότι κρύβονται κίνητρα πίσω από αυτό;
Αυτό που πρέπει να ξεκαθαρίσουμε είναι πως τα ΜΚΔ δεν μπορούν από μόνα τους ούτε να εξυπηρετήσουν σκοπιμότητα αρνητική ούτε να έχουν κάποια θετική επίδραση στη ζωή μας ή στην κοινωνία ευρύτερα. Τα ΜΚΔ είναι μεν τεχνολογικά εργαλεία με συγκεκριμένη δυναμική – προσφέρουν δηλαδή συγκεκριμένες δυνατότητες στους χρήστες τους – αλλά αυτό που καθορίζει σε μεγάλο βαθμό την επίδρασή τους είναι ο τρόπος χρήσης τους. Για να γίνω πιο ξεκάθαρη, τα κίνητρα και η σκοπιμότητα δεν δημιουργούνται από τα ίδια τα ΜΚΔ αλλά από αυτούς και τον τρόπο με τον οποίο θα τα χρησιμοποιήσουν. Αν ο σκοπός μου είναι να δημιουργήσω σενάρια συνωμοσίας με κίνητρα οικονομικά γιατί μπορώ να πουλήσω καλύτερα ένα τέτοιο θέμα ως μέσο ενημέρωσης ή γιατί μπορώ να πουλήσω καλύτερα το προϊόν μου που θα προστατεύσει τους πολίτες από την απειλή που προβάλλει το σενάριο συνωμοσίας ή πάλι αν το κίνητρο μου είναι καθαρά θρησκευτικό ή πολιτικό ώστε να κερδίσω την εμπιστοσύνη και κατ’ επέκταση την ψήφο των πολιτών, να μπορέσω να ελέγξω αποτελεσματικότερα το λαό, τότε ναι τα ΜΚΔ ίσως να είναι ένας τρόπος εύκολος να το κάνω. Εύκολος τρόπος γιατί ο καθένας μπορεί να τα χρησιμοποιήσει για να δημοσιεύσει οποιεσδήποτε πληροφορίες θέλει έστω και αν αυτές είναι ψευδής.
3) Πώς μπορεί να προληφθεί ένα fake news;
Το ενδιαφέρον και κατά κάποιον τρόπο παράδοξο με τα ΜΚΔ όμως είναι πως το αν αυτή η ψευδής δημοσίευση θα διαδοθεί με αστραπιαία ταχύτητα και κατ’ επέκταση αν θα αποκτήσει τη σημαντικότητα του «αληθινού» εξαρτάται περισσότερο από εμάς τους υπόλοιπους πολίτες και όχι από αυτούς που την πρωτοδημοσιεύουν. Εμείς οι υπόλοιποι πολίτες θα αποφασίσουμε αν θα της δώσουμε αξία με τα κλικς μας, τα likes μας, τις δικές μας αναδημοσιεύσεις ακόμα και την προέκταση της συζήτησης που θα δώσουμε στο θέμα. Συνεπώς είναι αναγκαίο να συνειδητοποιήσουμε ότι στο χέρι μας είναι να ελέγξουμε το αν θα οδηγηθούμε για παράδειγμα σε ένα κυνήγι μαγισσών καίγοντας (υποτιθέμενες) κεραίες 5G ή αν θα σταματήσουμε τη συνωμοσιολογία χρησιμοποιώντας τα ίδια εργαλεία, τα ΜΚΔ, για να αναπαραγάγουμε αυτές της πληροφορίες που θα ενημερώσουν σωστά για το θέμα της τεχνολογίας 5G.
4) Όσον αφορά την ενημέρωση από τα ΜΚΔ θα μπορούσαμε να πούμε ότι υπάρχει τρόπος ο δέκτης να φιλτράρει τα δεδομένα με τέτοιο τρόπο ώστε να προβεί στην ορθή πληροφόρηση;
Ένας απλός τρόπος για φιλτράρισμα όσων δημοσιεύονται είναι να εξετάζουν οι πολίτες την αξιοπιστία της πηγής που προσφέρει την ενημέρωση. Για παράδειγμα, να ερευνούν κατά πόσο η πηγή παραθέτει και την απαιτούμενη άλλη άποψη ή αν τα θέματά της είναι μονοδιάστατα. Σημαντικό είναι να διασταυρώνουν τις πληροφορίες με το να εξετάζουν την πληροφόρηση που προσφέρουν άλλες αξιόπιστες πηγές στο ίδιο θέμα. Μπορούν επίσης να διερευνούν κατά πόσο ο/η συγγραφέας του θέματος έχει τις απαιτούμενες γνώσεις και σοβαρότητα ώστε να είναι αξιόπιστα τα όσα υποστηρίζει και τελικά θα μπορούσε κάποια/ος να ανατρέξει και σε συγκεκριμένες ιστοσελίδες όπως για παράδειγμα τα Ελληνικά Hoaxes (https://www.ellinikahoaxes.gr/) που ο στόχος τους είναι o εντοπισμός και η καταγραφή των ψευδών ειδήσεων, πληροφοριών ή διαδικτυακών απατών.
