Του Απόστολου Κουρουπάκη
Στις 10 Σεπτεμβρίου 1953, ισχυρός σεισμός μεγέθους 6,3 βαθμών της κλίμακας Ρίχτερ, έπληξε την Κύπρο, με πολλές και σημαντικές ζημιές κυρίως στην επαρχία της Πάφου. Συνολικά καταγράφηκαν 40 νεκροί, κυρίως παιδιά και ηλικιωμένα άτομα, δεκάδες ήταν οι τραυματίες, ενώ οι άστεγοι υπολογίστηκαν περίπου στις 30.000. Οι δε ζημιές ανήλθαν σε εκατοντάδες χιλιάδες λίρες. Ο προηγούμενος μεγάλος σεισμός, που είχε συνταράξει την Κύπρο, είχε συμβεί στις 20 Ιανουαρίου 1941, με τις μεγαλύτερες ζημιές να εντοπίζονται στο Παραλίμνι, όπου εκατόν οικίαι κατέρρευσαν και 500 κάτοικοι έμειναν άστεγοι. Οι ζημιές, όπως αναφέρει ο Τύπος είναι μεγάλες και το μέγεθος της καταστροφής ανυπολόγιστο. Ο σεισμός, φυσικά, του 1953, ήταν πρωτόγνωρος, χιλιάδες άστεγοι, δεκάδες νεκροί και εικόνες ερήμωσης.
Το μέγεθος της καταστροφής περιέγραψαν με τον δικό τους τρόπο, οι ποιητάρηδες Ιωάννης Δ. Κυριακόπουλλος και Α.Θ. Ζυμπρής. «Τους κληρικούς και λαϊκούς εδώ θα συναθροίσω και Τούρκους και Χριστιανους όλους θα τους κλαμουρίσω. Είναι τώρα για τους σεισμούς που εννά ιστορήσω, [...]» γράφει ο ποιητάρης Ιωάννης Δ. Κυριακόπουλλος από το Μονάγρι Λεμεσού, στο ποίημά του «Οι σεισμικές καταστροφές». Σύμφωνα με τον ποιητάρη αιτία του σεισμού είναι η απομάκρυνση του ανθρώπου από τον Θεό: «Σαν Σόδομα και Γόμορα, που εκαταστραφήκαν, με το νερόν το χογλαστόν τελείως εχαθήκαν. Έφτασεν τ’ αποτέλεσμα και μας η εποχή μας, να έχουμέντε έτοιμην όλοι μας την ψυχήν μας» και συνεχίζει, «Πρώτος σεισμός που άρχισεν δέκα του Σεπτεμβρίου, Πέμπτη, λοιπόν, που το πρωίν, γεννήματα ηλίου». Ο Κυριακόπουλλος, προφανώς, έχοντας διαβάσει και ακούσει πολλά για τον σεισμό, περιγράφει στο ποίημά του περιγράφει λεπτομερώς και φυσικά ποιητικώ τω τρόπω τις καταστροφές: «Πρώτον, λοιπόν, εχάθηκεν η Παλαιά η Πάφος, τα σπίτια εχαλούσασιν, κόβκετουν κάθε βράχος» και παρακάτω: «Βράχους, μα όπως τα βουνά, παντού ετσακκιστήκαν, στο Κτήμα και Παλιά Πάφουν σπίδια ερημωθήκαν. Οι εκκλησιές εσπάσασιν, σχολεία και τζαμάδες, καμπαναργιά και κτίρια, δρόμοι και μιναράδες». Ο λαϊκός ποιητής Κυριακόπουλλος μιλάει φυσικά και για τα χωριά που επλήγησαν «Στην Παναγιάν και εις Στρουμπίν και το Τουρκο-Κιδάσι, μα ήταν εκ Θεού θυμός, κόντεψεν να τα χάσει. Και Μαραθούντα, το χωριόν, Κονιά, Μεσόγη, Τσάδαν, να σβήσουν κιντυνέψασιν, σαν σβήνει η λαμπάδα» και λίστα με τα χωριά συνεχίζεται, Μαμούνταλα, Κανναβιού, Στατός, Λαπηθιού, Κρίτου Μαρόττου, Πολέμι, Ψιάχι, Φύτη, Νάτα, Καλοκέδαρα, Σαλαμιού, Τουρκο-Σταυροκόνου, Αμαργέτη και πάρα πολλά ακόμα. Μέχρι που έγινε ο δεύτερος σεισμός στις 18 Σεπτεμβρίου, τον οποίο και πάλι περιγράφει και εν είδει ιστορικής καταγραφής ο Κυριακόπουλλος μιλάει και για τον σεισμό που έπληξε την Κύπρο στις 5 Ιουνίου 1896. Ο ποιητάρης Κυριακόπουλλος δεν παραλείπει να μιλήσει και για τις ενέργειες των αρχών του τόπου, για την ανακούφιση των πληγέντων και γράφει: «Η ευγενής Αγγλία μας τσατίρκα έδωσέν τους, χιλιάδες πλάσματα, λοιπόν, και μέσα έβαλέν τους. Και προσπαθεί διά τροφές όλους να συντηρήσει, με έναν πλάσμα νηστικόν, ούτε να μην αφήσει» και παρακάτω: «Ο Μέγας Κυβερνήτης μας, που ’ν’ μυρισμένος κρίνος πρώτος που επροώθησε για έρανον εκείνος».
Ο δεύτερος ποιητάρης που ασχολήθηκε με τον μεγάλο σεισμό είναι ο Α.Θ. Ζυμπρής, από το Παλιομέτοχο, τίτλος του «Η σεισμική καταστροφή Επτανήσων - Κύπρου». Ο μεγάλος σεισμός στην Πάφο ενέσκηψε έναν περίπου μήνα μετά τον καταστροφικό σεισμό στα Επτάνησα, που ισοπέδωσε τη Ζάκυνθο και την Κεφαλονιά, τον Αύγουστο του 1953. «Νέον καθήκον σήμερον θα εκτελέσω πάλιν που προξενεί κάθε καρδιάς συγκίνησην μεγάλην. Με δακρυσμένους οφθαλμούς, με θλίψη και πικράδα θα την μαύρη συμφοράν πο’ ’πληξεν την Ελλάδα, δεύτερον για την Κύπρο μας τα όσα εσυμβήκαν, πόσες μανάδες κα παιδιά εμαυροφορεθήκαν». Ο Ζυμπρής συνεχίζει: «Η Κύπρος και Επτάνησα εκαταρημωθήκαν, από σεισμούς και θύελλες τελείως σαρωθήκαν» και περιγράφει όσα ακολούθησαν τις σεισμικές δονήσεις στα νησιά του Ιουνίου. Έπειτα «Όπου μετά παρέλευσην περίπου ένα μήνα αυτά που προείπαμεν στην Κύπρο μας εγίναν. Ηταν μια Πέμπτη πρωϊνό στες δέκα Σεπτεμβρίου, έξι και πέντε ακριβώς ανατολή ηλίου [...]». Και ο Ζυμπρής καταγράφει τα χωριά: «Οι πολιτείες και χωριά που έτυχεν να πάθουν είν’ το Κιδάσι, το Στρουμπί, Κτήμα και Κάτω Πάφου. Σ’ αυτά τα μέρη οι φτωχοί και δυστυχείς κατοίκοι ζήσαν κι υποφέρασιν στης κόλασης την φρίκη». Ο Ζυμπρής καταγράφει και ονόματα νεκρών «Μάλιστα που εννιά χωριά, όπως μου ιστορήσαν, τριάντα δύο λείψανα ετραβήσαν. Όπως ανεγνωρίσθησαν και δημοσιευτήκαν, οι πρώτοι δεκατέσσερις που το Στρουμπίν εβγήκαν.
Πλούσια φωτορεπορτάζ
Ο καταστροφικός σεισμός του 1953, όπως είναι φυσικό, καλύφθηκε σε πολύ μεγάλη έκταση, από τον κυπριακό Τύπο, και ίσως είναι από τις πρώτες φορές που τα ρεπορτάζ των εφημερίδων εμπλουτίζονται με πολλές φωτογραφίες. Ενδεικτικά αναφέρουμε τα φωτορεπορτάζ των εφημερίδων «Έθνος» και «Φως», με κατεστραμμένα κτήρια, εκκλησίες, καμπαναριά, φωτογραφίες με οικογένειες που έχουν μείνει άστεγες, θύματα και ταφές, όλα καταγράφονται από τον φωτογραφικό φακό. Το οπτικό υλικό εμπλουτίζεται από περιγραφικές λεζάντες, όπως η φωτογραφία του Γ.Ε. Ιακωβίδη: «Σεισμοπαθής γυνή του Στρουμπίου καθαρίζει πατάτας έξω από το αντίσκηνόν της». Δραματική η λεζάντα φωτογραφίας που δείχνει συντρίμμια οικίας, στην οποία αναφέρεται: Υπό τα ερείπια αυτά του Στρουμπίου απέθανον η Ελένη Μιλτιάδου ετών 38, η Κυριακού Γεωργίου, ετών 5, και τέσσερα άλλα μικρά παιδιά. Έντονα φορτισμένες είναι και οι λεζάντες της εφημερίδας «Έθνος»: «Ο Μακαριώτατος και ο Αρχιμανδρίτης Κιτίου Π. Βαρνάβας ενώπιον των πτωμάτων των παιδιών εις το Στρουμπί» και σε άλλη: «Ανοιγμένοι τάφοι αναμένουν να δεχθούν τα τραγικά θύματα».
«Σφοδρός σεισμός έπληξε την πρωϊαν της χθες ολόκληρον την Κύπρον και ιδίως την περιοχήν Πάφου» είναι ο τίτλος του κύριου θέματος της εφημερίδας «Ελευθερία» της 11ης Σεπτεμβρίου 1953 και τα δημοσιεύματα των επόμενων ημερών συνεχίζουν να ασχολούνται με τον σεισμό που έπληξε την Κύπρο, και ιδίως τα στην Πάφο, Κτήμα και Στρουμπί, Λετύμπου, Μεσάνα, αλλά και στη Φασούλα Λεμεσού και στο Κιδάσι. Άλλοι καιροί τότε, και διαβάζουμε: «Κατανυκτικαί δεήσεις υπέρ καταπαύσεως των δονήσεων»: «Εις πλείστους ναούς της Πάφου και χωρίων άλλων επαρχιών ετελέσθησαν χθες και προχθές κατανυκτικαί δεήσεις υπέρ καταπαύσεως των καταστρεπτικών δονήσεων, αίτινες εβύθισαν εις το πένθος μεγάλον αριθμόν οικογενειών των επαρχιών Πάφου και Λεμεσού» και όσο περνάνε οι ώρες αποκαλύπτεται το μέγεθος των ζημιών: «Αι ζημίαι πολύ μεγαλύτεραι ή όσον αρχικώς υπελογίσθησαν» και μόνο στο Κτήμα οι υπολογιζόμενες ζημιές είναι ύψους 800.000 λιρών. Στην εφημερίδα «Φως» διαβάζουμε: «Η φρικιαστική τραγωδία της Πάφου εβύθισεν εις βαρύτατον πένθος και περιήγαγεν εις μέγα δέος ολόκληρον τον Κυπριακόν λαόν». Η εφημερίδα «Έθνος», με πλούσιο για την εποχή φωτογραφικό υλικό, όπως και οι άλλες εφημερίδες, έχει ως κύριο τίτλο: «Πρωτοφανής η έκτασις της συμφοράς της ρημαγμένης Πάφο. Σκηναί φρίκης και απογνωσεως εις οδούς και νοσοκομεία». Χαρακτηριστικός είναι και ο τίτλος στο «Φως», «Σφοδρότατος σεισμός έπληξεν σήμερον την πρωΐαν την Πάφον. -20 νεκροί και 60 τραυματίαι. 500 οικίαι κατέρρευσαν – Αι πρώται δραματικαί λεπτομέρειαι» με το επίτιτλο: «Το δράμα των Ιονίων επαναλαμβάνεται και εις την Κύπρον». Το πρωτοσέλιδο του «Έθνους» επίσης ενδεικτικό: «40 νεκροί και 100 τραυματίαι εκ των χθεσινών τρομερών σεισμικών δονήσεων. Μερικά χωριά της επαρχίας Πάφου κατεστράφησαν και οι κάτοικοί παραμένουν άστεγοι. Μέλη των αυτών οικογενειών εύρον οικτρόν θάνατον υπό τους σωρούς των ερειπίων». Σύσσωμος ο κρατικός μηχανισμός τέθηκε σε πλήρη λειτουργία, αν και δεν λείπουν τα παράπονα. Η Εκκλησία, σωματεία, ενώσεις και άλλοι οργανισμοί σπεύδουν να διοργανώσουν εράνους, να ξεκινήσουν εκστρατείες εισφορών και γενικά να βρουν τρόπους ανακούφισης των πληγέντων.
