Σοφία Χαλδαίου
Σε μια από τις πιο δυνατές στιγμές της σειράς «Euphoria» του ΗΒΟ, η Κατ έχει απαίσια διάθεση και κάνει αυτό που θα έκανε οποιοσδήποτε στη θέση της: έχει ξαπλώσει στο κρεβάτι της με ένα τόνο πατατάκια και βλέπει ριάλιτι στο λάπτοπ. Ξαφνικά, φαντάζεται μια σειρά από influencers με τέλειο δέρμα, μαλλιά και αναλογίες να εμφανίζονται στο δωμάτιό της και να της φωνάζουν ρυθμικά «αγάπα τον εαυτό σου».
Φράσεις σαν και αυτή αποτελούν κλισέ που επαναλαμβάνουν οι κάθε είδους γκουρού ευεξίας, γιόγκι, life coaches και συγγραφείς αυτοβελτίωσης. Την ίδια ώρα, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έχουν δώσει βήμα σε πολλούς άλλους «ειδικούς»: διάσημους σταρ και influencers που ευαγγελίζονται ότι «όλα θα πάνε καλά», αν βέβαια τους πατήσετε like (στην καλύτερη περίπτωση) ή αγοράσετε το τάδε προϊόν.
«Το άτομο δεν έχει τον χώρο και το δικαίωμα να εκφράσει τα συναισθήματά του»
Υπάρχουν πολλοί – και συνήθως ακριβοί – τρόποι για να «πάνε όλα καλά» και να φτάσει κάποιος «στην τελειότερη εκδοχή του εαυτού του»: πρωινό με γάλα καρύδας και σπόρους τσία, detox με διαλειμματική νηστεία, ενεργειακοί κρύσταλλοι, yoni eggs από την εταιρεία της Γκουίνεθ Πάλτροου, SoulCycle (κάτι σαν το spinning, αλλά με τον εκπαιδευτή να σε εμψυχώνει).
Οι θετικές δηλώσεις που γίνονται τοξικές
Πέρα, όμως, από τη βιομηχανίας της ευεξίας (η οποία ούτως ή άλλως πρέπει να συντηρηθεί από το συνεχές κυνήγι της τελειότητας), υπάρχουν και πιο απλοί, καθημερινοί τρόποι που αυτό το «όλα θα πάνε καλά» εισβάλλει στη ζωή μας. Μπορεί να πάρει τη μορφή της συμβουλής που θα σου δώσει ένας ινφλουένσερ κατά τη διάρκεια ενός Q&A στο Instagram: το είδαμε για παράδειγμα κατά τη διάρκεια του lockdown όταν παρότρυναν τον κόσμο «να παραμείνει θετικός» μέσα από τα τέλεια σπίτια τους.
Ακόμα και ένας/μια φίλος/η θα σας πει συχνά ότι «υπάρχουν και χειρότερα» όταν βιώνετε μια απογοήτευση ή θλίψη και το μόνο που θέλετε να κάνετε είναι να γκρινιάξετε. Σε ένα πιο ακραίο παράδειγμα, ακόμα και μετά από μια απώλεια ή τραγωδία, μπορείτε να διαβάσετε σε κάποιο βιβλίο αυτοβελτίωσης ή κάποιος να σας πει ότι «όλα γίνονται για κάποιο λόγο», ότι δεν πρέπει να σταματήσετε να σκέφτεστε θετικά.
Κάπως έτσι, φτάνουμε στην τοξική θετικότητα. «Αντί να μπορέσουν να μοιραστούν αυθεντικά συναισθήματα και να βρουν υποστήριξη χωρίς όρους, οι άνθρωποι βλέπουν ότι τα συναισθήματά τους απορρίπτονται, αγνοούνται ή ακυρώνονται απροκάλυπτα», επισημαίνει στην «Κ» ο κ. Εμμανουήλ Καργάκης, κλινικός ψυχολόγος και επικεφαλής του Κέντρου Συμβουλευτικής και Ψυχοθεραπείας Internus.
Το κυνήγι της αυτοβελτίωσης και οι εύκολες λύσεις
Ο κ. Καργάκης επισημαίνει βέβαια ότι καλοπροαίρετες, θετικές, αισιόδοξες συμβουλές – όπως το «μη σκέφτεσαι αρνητικά» ή το «αγάπα τον εαυτό σου όπως και αν είσαι» – δεν είναι στη βάση τους προβληματικές, όταν οδηγούν το άτομο σε μια διαδικασία αναζήτησης ουσιαστικών τρόπων για να τις κάνει πραγματικότητα.
Επηρεασμένος, όμως, από τον συνεχή βομβαρδισμό υπερβολικής θετικότητας – ειδικά από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης – ο κόσμος κάνει δύο λάθη: είτε μπαίνει σε μια διαδικασία «κυνηγιού αυτοβελτίωσης», είτε ψάχνει την εύκολη και γρήγορη (και συνήθως ατελή) λύση για βγει από μια δύσκολη κατάσταση.
Για το πρώτο από τα δύο λάθη, ο κ. Καργάκης τονίζει: «Η ευεξία και η αυτοβελτίωση είναι και οι δύο όροι που είναι πράγματι σημαντικοί για την ψυχική υγεία του ανθρώπου. Οταν όμως η επίτευξή τους γίνεται κυνήγι, καταλήγει σαφώς να προκαλεί πίεση και άγχος στο άτομο».
Και συνεχίζει: «Οι άνθρωποι επηρεασμένοι από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μπορεί να κυνηγούν με τρόπο εμμονικό κάτι που στην πραγματικότητα δεν φέρνει στους ίδιους ευεξία αλλά άγχος, γιατί είναι έξω από τα ενδιαφέροντα και τις προτιμήσεις τους».
Στη δεύτερη περίπτωση, η αναζήτηση μιας γρήγορης λύσης για να επιτευχθεί ο εκάστοτε «θετικός» στόχος (η αγάπη προς τον εαυτό, η ανακούφιση από μια περίοδο με δυσκολίες) συχνά έχει το αντίστροφο αποτέλεσμα. «Το άτομο δεν έχει τον χώρο και το δικαίωμα να εκφράσει τα συναισθήματά του γύρω από το πρόβλημα που βιώνει. Παράλληλα, μπορεί να αισθανθεί ντροπή, θυμό ή ακόμα και απογοήτευση επειδή δεν μπορεί να διαχειριστεί το πρόβλημά του», επισημαίνει ο κλινικός ψυχολόγος.
Οι συνέπειες της τοξικής θετικότητας
Εν τέλει, ο βομβαρδισμός υπερβολικής θετικότητας, όχι μόνο δεν είναι βοηθητικός, αλλά καταλήγει να είναι και επιβλαβής για την ψυχική υγεία του ατόμου. Η προσκόλληση και η εμμονή με μια συνεχώς θετική νοοτροπία έχει τις εξής συνέπειες:
- Προκαλεί ντροπή και ενοχή: Η τοξική θετικότητα λέει στους ανθρώπους ότι αν δεν βρίσκουν τρόπο να αισθανθούν θετικά, ακόμη και μπροστά στην τραγωδία, τότε τα συναισθήματά τους είναι «λάθος» και πρέπει να αλλάξουν.
- Λειτουργεί ως μηχανισμός αποφυγής πραγματικού συναισθήματος, καθώς εκπαιδευόμαστε να μην αποδεχόμαστε τα αρνητικά μας συναισθήματά και να τα ακυρώνουμε.
- Εμποδίζει την προσωπική ανάπτυξη: Μέσω της αποφυγής βίωσης δυσάρεστων συναισθημάτων, στερεί τη δυνατότητα να αντιμετωπίσουμε συναισθήματα που αποτελούν πρόκληση και που μπορούν τελικά να οδηγήσουν σε ανάπτυξη και βαθύτερη κατανόηση.
Δυνητικά επικίνδυνο είναι και το γεγονός ότι μαθαίνοντας να αποφεύγει τα αρνητικά συναισθήματα, ο κόσμος μπορεί να αποθαρρυνθεί από το να αναζητήσει επαγγελματική βοήθεια, προτιμώντας να βασίζεται στις συμβουλές διάφορων μη ειδικών. Όσο καλοπροαίρετοι, όμως, και αν είναι οι άλλοι (είτε είναι φίλοι μας, είτε γκουρού και ινφλουένσερ), δεν μπορούν να αντικαταστήσουν τους ειδικούς ψυχικής υγείας.
«Είναι πραγματικά εξοργιστικό. Η ψευδοεπιστήμη εξαπλώνεται όλο και περισσότερο και πολλοί άνθρωποι χωρίς καμία γνώση ή εξειδίκευση παρέχουν υπηρεσίες ψυχικής υγείας. Αυτό μπορεί να έχει σοβαρές συνέπειες στην ζωή των ανθρώπων που θα ζητήσουν υποστήριξη από κάποιον που παίρνει αυτόν τον ρόλο χωρίς την αντίστοιχη κατάρτιση», σημειώνει ο επικέφαλης του κέντρου Internus.
Πώς να αντιμετωπίσουμε την τοξική θετικότητα
Τέλος, ο κ. Εμμανουήλ Καργάκης δίνει 3+1 απλές συμβουλές για όσους νιώθουν να επιβαρύνονται από την τοξική θετικότητα:
- Αναγνωρίστε τα αρνητικά συναισθήματα ως φυσιολογικά και ως σημαντικό μέρος της ανθρώπινης εμπειρίας.
- Μην αποφεύγετε τα συναισθήματα σας, αλλά αναγνωρίστε και ονοματίστε τα.
- Αναζητήστε υποστήριξη και μιλήστε για όλα τα συναισθήματά σας (ναι, και τα αρνητικά) με έμπιστα, μη επικριτικά άτομα, όπως οι φίλοι, η οικογένεια ή ένας επαγγελματίας ψυχικής υγείας.
Κυρίως, όμως, για τους ανθρώπους που προσπαθούν να βοηθήσουν όποιον ή όποια βιώνει κάποια δυσκολία έχει να πει το εξής: «Θα ήταν καλύτερο αντί για “όλα καλά θα πάνε στο τέλος” να πούμε στο άτομο “αυτό που περνάς είναι δύσκολο, θα είμαι εδώ σε ότι χρειαστείς“».
