Απόκλιση από τη μουσική πεπατημένη

Για τρίτη συνεχή χρονιά το φεστιβάλ πειραματικής μουσικής και ελεύθερου αυτοσχεδιασμού Breach διοργανώνεται από τον μη κερδοσκοπικό οργανισμό Make Music Cyprus στις 7 και 8 Απριλίου 2024 στο Κτήριον 53 - Πυρήνας Πειραματικών Τεχνών Λευκωσίας στη Χρυσαλινιώτισσα και γι’ αυτό το πολύ ενδιαφέρον φεστιβάλ μιλήσαν στην «Κ» η Άντρια Νικοδήμου, ιδρύτρια και καλλιτεχνική διευθύντρια του μη κερδοσκοπικού οργανισμού Make Music Cyprus και ιδρύτρια και συνδιοργανώτρια φεστιβάλ Breach, και ο συνδιοργανωτής του φεστιβάλ δρ Άλκης Νικολαΐδης.

–Τρίτη χρονιά γι’ αυτό το φεστιβάλ… Πώς προέκυψε η ιδέα για αυτό το φεστιβάλ και ποιοι είναι οι στόχοι του;
–Άντρια: Ασχολούμαι με αυτό το είδος μουσικής τα τελευταία 15 χρόνια με βάση μου την Αμερική. Ήταν ένα όνειρο που είχα, κάποια στιγμή να μεταφέρω την αγάπη μου γι’ αυτή τη μουσική πρακτική και στην Κύπρο. Βρήκα την ευκαιρία, όταν επέστρεψα στα πάτρια εδάφη, να αρχίσω την προσπάθεια με αυτό το φεστιβάλ. Να δημιουργηθεί μία πλατφόρμα όπου θα άρχιζε να χτίζεται σιγά-σιγά η σκηνή του συγκεκριμένου μουσικού ιδιώματος και στην Κύπρο, χρησιμοποιώντας, εκμεταλλευόμενη και προσφέροντας, όλες τις εμπειρίες, γνώσεις και συνεργασίες που κουβαλούσα μαζί μου.
–Άλκης: Με τον ελεύθερο αυτοσχεδιασμό ήρθα για πρώτη φορά σε επαφή, σαν θεατής, το 2013 στην Αμερική. Φεύγοντας από εκείνη τη συναυλία μου δημιουργήθηκαν πάρα πολλά μουσικά ερωτήματα που με ώθησαν στο να εμβαθύνω όσο μπορούσα τις γνώσεις μου στο είδος, συμπεριλαμβανομένου πηγαίνοντας συχνά σε συναυλίες τέτοιας αισθητικής. Σε μια από αυτές τις συναυλίες, στη Βοστώνη, γνώρισα την Άντρια η οποία ήταν μέλος ενός μουσικού συνόλου που καθοδηγούσε ένα ιστορικό μεγαθήριο του είδους, ο Joe Morris. Η συναυλία ήταν απίθανη και η Άντρια μαγευτική χρησιμοποιούσε δοξάρια, σούστες, και διάφορα άλλα αντικείμενα για να παίξει το βιμπράφωνο δημιουργώντας ήχους που εγώ δεν είχα ξανακούσει ούτε είχα φανταστεί ότι ένα ακουστικό όργανο μπορεί να παραγάγει. Επιστρέφοντας στην Κύπρο και μετά από αρκετά χρόνια τα αστέρια ευθυγραμμίστηκαν και συναντηθήκαμε ξανά με την Άντρια όπου μέσα από τις κουβέντες μας φάνηκε ότι θέλαμε και οι δύο να δημιουργήσουμε στην Κύπρο μια κοινότητα πειραματικής μουσικής με έμφαση στον ελεύθερο αυτοσχεδιασμό, έτσι ώστε να βάλουμε και εμείς ένα λιθαράκι στον πολιτιστικό πυλώνα της Κύπρου.
–Άντρια: Το 2022, γνωριστήκαμε με το Sharif Sehnaoui τον ιδρυτή και οργανωτή του φεστιβάλ Irtijal, μέσω ενός κοινού μας μουσικού συνεργάτη. Το φεστιβάλ Irtijal είναι το μεγαλύτερο και μακροβιότερο μουσικό φεστιβάλ στον Λίβανο, στηρίζοντας τις σύγχρονες και πειραματικές μουσικές πρακτικές τα τελευταία 22 χρόνια. Ο Sharif έχει και κυπριακή υπηκοότητα και με μεγάλη συγκίνηση αγκάλιασε αμέσως την πρωτοβουλία μας για τη δημιουργία του φεστιβάλ Breach στην Κύπρο. Η συνάντησή μου με τον Sharif Sehnaoui και η σύμπραξη με το Irtijal ήταν ένας καταλυτικός παράγοντας καθώς και η στήριξη δύο Κυπρίων μουσικών που ασχολούνται με το συγκεκριμένο μουσικό είδος (του Άλκη Νικολαΐδη και του Γιώργου Μπίζιου).
–Άλκης: Και τα δύο φεστιβάλ έχουν κοινούς στόχους. Ο κύριος στόχος είναι η δημιουργία ενός διευρυμένου μουσικού δικτύου με πυρήνα του τις χώρες της Ανατολικής Μεσογείου, πέρα του δυτικού κόσμου. Επίσης, να δοθεί η ευκαιρία σε ντόπιους μουσικούς, των συγκεκριμένων χωρών, να συμμετάσχουν σε όλα τα φεστιβάλ του δικτύου και να παρέχεται η δυνατότητα στους καλλιτέχνες και στο ευρύτερο κοινό της κάθε χώρας να έρθει σε επαφή με τις συγκεκριμένες πρακτικές. Στη δεύτερη χρονιά, 2023, το δίκτυο μεγάλωσε με την ένταξη του φεστιβάλ Space21 στο Κουρδιστάν/Ιράκ, με ιδρυτή τον Hardi Kurda –πραγματικά ένα φεστιβάλ μοναδικό στο είδος του.
–Άντρια: Στην περίπτωση του Breach Festival, το όνομα επιλέχθηκε ακριβώς για να δηλώσει την απόκλιση από τη πεπατημένη αλλά και για να προβάλει: το βασικό στοιχείο του ελεύθερου αυτοσχεδιασμού, τη «ρήξη» με τις προϋπάρχουσες μουσικές συντεταγμένες - παραδόσεις, τη παραγωγή καινοτόμας μουσικής και τη δημιουργία νέων μοντέλων και πλαισίων κατανόησης και υλοποίησης του ωραίου και της μουσικής. Αλλά και με την αλληγορία του ακούσματος της λέξης «Breach» (bridge), να γεφυρώσει αυτό το χάσμα της άγνοιας και του ξένου στο ηχητικό άκουσμα καθώς και το γεωγραφικό χάσμα σε σχέση με το συγκεκριμένο μουσικό ιδίωμα.
Μέσω του Breach Festival και της συνεργασίας μας με το Irtijal, και το Space21 φιλοδοξούμε στη δημιουργία διόδων και προϋποθέσεων για τη γόνιμη ανάπτυξη αυτού του μουσικού ιδιώματος. Επιδιώκουμε την ανάπτυξη, καλλιέργεια και ένταξη αυτής της μουσικής πρακτικής στη μουσική σκηνή της Κύπρου, με απήχηση στο ευρύτερο κοινό της. Το Breach festival στοχεύει να ενισχύσει και να υποστηρίξει αυτές τις πρακτικές στην Κύπρο και τους δημιουργούς τους: ελεύθερο αυτοσχεδιασμό, free jazz, σύγχρονη κλασική μουσική, πειραματική ηλεκτρονική μουσική, sound-art, καθώς και πολλές άλλες αχαρτογράφητες ηχητικές περιοχές. Ταυτόχρονα, να φανερώσει τις δυνατότητες της συνέργειας αυτού του είδους μουσικής πρακτικής με άλλες τέχνες (εικαστικές τέχνες, χορός, θέατρο, video art κ.α.). οι οποίες είναι πολλές και ασύλληπτες.

φωτ. Κυριάκος Χριστοδουλίδης

–Μπορούμε με λίγα λόγια να μιλήσουμε για το τι συνιστά αυτοσχεδιασμός και πειραματική Μουσική;
–Άλκης: Πειραματική μουσική είναι κάθε μουσική που ξεπερνά τα υπάρχοντα όρια και τους ορισμούς του κάθε μουσικού είδους. Αντιτίθεται και αμφισβητεί τις θεσμοθετημένες συνθετικές, ερμηνευτικές και αισθητικές συμβάσεις στη μουσική.
–Άντρια: Εδώ θα μπορούσαμε βέβαια να μιλήσουμε/φιλοσοφήσουμε για τον μακρόκοσμο και τον μικρόκοσμο του κάθε μουσικού/καλλιτέχνη που πειραματίζεται, ανάλογα με τις γνώσεις, εμπειρίες και τα ακούσματα που κουβαλά. Κάτι που βγάζει κάποιον «έξω» από κάτι που ήταν συνηθισμένος να κάνει (πειραματίστηκε με κάτι νέο) για τον μικρόκοσμό του, θα μπορούσαμε να πούμε είναι πειραματικό. Στο γενικότερο πλαίσιο όμως, στον μακρόκοσμο αυτό μπορεί να μη ληφθεί ως πειραματικό.
Η έννοια ελεύθερος αυτοσχεδιασμός από την άλλη, είναι μια μουσική πρακτική που θα μπορούσαμε να πούμε ότι κατατάσσεται ως πρακτική στην πειραματική μουσική. Σε μια πρώτη προσπάθεια ερμηνείας θα μπορούσαμε να πούμε ότι ο ελεύθερος αυτοσχεδιασμός είναι μία μέθοδος δημιουργίας μουσικής χωρίς την απαίτηση ύπαρξης συγκεκριμένης αρμονίας ή συγκεκριμένου ρυθμού και χωρίς τη δεσμευτική προΰπαρξη ενός μουσικού κειμένου είτε υπό μορφή παρτιτούρας, είτε υπό οποιαδήποτε άλλη μορφή κανονιστικού σχεδιάσματος που υποδεικνύει την εξέλιξη της μουσικής πράξης. Αυτή η στοχευμένη απόκλιση από τις παραδοσιακές και θεμελιώδεις αρχές, οι οποίες καθιστούν τη μουσική αυτό που είναι, ωθεί τον ελεύθερο αυτοσχεδιασμό στην αναζήτηση νέων ηχητικών αλληλουχιών και επεκτείνει τα όρια της μουσικής δημιουργίας και σκέψης με νέους και ασυνήθιστους συνδυασμούς οργάνων και ηχητικών εφέ. Στοχεύει στην αναζήτηση άλλων μοντέλων δημιουργίας που ρυθμίζουν την αλληλουχία των ήχων, το παίξιμο με άλλους μουσικούς αλλά και τη μορφή του όλου μουσικού αποτελέσματος.
Η λέξη «ελεύθερος» μπορεί επίσης να παρερμηνευτεί μιας και στην πραγματική πραγματικότητα υπάρχουν πάλι «κανόνες» και «όρια» που καθορίζει ο κάθε δημιουργός αλλά και το σύνολο μουσικών. Αυτό που στην πραγματικότητα ισχύει είναι η ελευθερία της επιλογής!
–Άλκης: Το παίξιμο με άλλους μουσικούς διακατέχεται από μια βαθιά ειλικρίνεια όπου όλα γίνονται για πρώτη και τελευταία φορά στο εδώ και τώρα. Οι μουσικοί αντλούν από τα μουσικά εργαλεία τους, τα μουσικά ακούσματα και τη φαντασία τους και δημιουργούν μία νέα μουσική φόρμα, με βασικούς άξονες την ετοιμότητα και το ενεργό άκουσμα. Το μουσικό αποτέλεσμα του ελεύθερου αυτοσχεδιασμού παρουσιάζεται μια και μόνο φορά ζωντανά – δεν μπορεί δηλαδή να ακουστεί ξανά το ίδιο, εκτός της περίπτωσης στην οποία καταγράφεται για να μελετηθεί μεταγενέστερα. Ο ελεύθερος αυτοσχεδιασμός προ(σ)καλεί τους εκτελεστές να συνθέσουν επί σκηνής και επί τούτου. Η δημιουργική αυτή μουσική πρακτική έρχεται λοιπόν να αμφισβητήσει τις συνήθειες και τις έννοιες του σωστού και του λάθους.

–Πόσο κοινά είναι στην Κύπρο ο αυτοσχεδιασμός και η πειραματική μουσική;
–Άντρια: Ας μην ξεχνάμε ότι η λεκάνη της νοτιοανατολικής Μεσογείου υπήρξε ανά τους αιώνες σημείο συνάντησης πολιτισμών και εμπορικό πέρασμα μεταξύ τριών ηπείρων. Λαοί με διαφορετικές κουλτούρες και παραδόσεις έρχονταν σε επαφή, χρησιμοποιώντας έναν κοινό χώρο, ο οποίος οδήγησε σε πολιτισμικές ζυμώσεις και σε έναν απύθμενο πλούτο μουσικών κατευθύνσεων ο οποίος επιβιώνει μέχρι τις μέρες μας με βασικό γνώμονα τον αυτοσχεδιασμό.
Ο πειραματισμός και ο αυτοσχεδιασμός είναι έμφυτες ικανότητες του κάθε ανθρώπου. Ο τρόπος όμως της δυτικής εκπαίδευσης εμποδίζει και δυσκολεύει την πρόσβαση σε ακούσματα και δημιουργικές πρακτικές που συνάδουν με την πειραματική μουσική, τόσο των σπουδαστών όσο και των καλλιτεχνών, με αποτέλεσμα να ξεθωριάσει και να περιθωριοποιήσει τις ικανότητες αυτές. Αυτό είναι μία αλυσιδωτή αντίδραση που ξεκινά από την αρχή της καταγραφής της μουσικής σε παρτιτούρες και της θεσμοθέτησης της μουσικής εκπαίδευσης.
Σήμερα, πολλοί Κύπριοι/πολλές Κύπριες μουσικοί που ασχολούνται με τον ελεύθερο αυτοσχεδιασμό και την πειραματική μουσική διαπρέπουν παγκοσμίως, δημιουργώντας πρωτότυπο έργο και συνεργάζονται με μουσικούς διεθνούς φήμης χωρίς όμως να έχουν τη δυνατότητα να παρουσιάσουν τη δουλειά τους εδώ (στην Κύπρο).
–Άλκης: Ταυτόχρονα, ούτε το κοινό έχει εύκολη πρόσβαση σε αυτά τα ακούσματα με αποτέλεσμα να ακούγεται στα αυτιά του κάτι το ξένο και δυσνόητο, έχοντας την λάθος ιδέα του ότι η μουσική αυτή είναι φασαρία, θόρυβος, ήχοι χωρίς σημασία και έννοια. Αποτέλεσμα των παραπάνω, η πειραματική μουσική να φαίνεται κάτι εξειδικευμένο που δημιουργείται για εξοικειωμένους ακροατές/μουσικούς οι οποίοι ίσως καταλαβαίνουν λίγο καλύτερα τη δουλειά πίσω από το τελικό μουσικό αποτέλεσμα, κάτι το οποίο οδηγεί την ελάχιστη παρουσία της στην κυπριακή μουσική σκηνή.

φωτ. Κυριάκος Χριστοδουλίδης

–Όταν λέτε αχαρτογράφητες ηχητικές περιοχές, τι εννοείτε;
–Άντρια: Όπως αναφέραμε και παραπάνω, το μουσικό αποτέλεσμα του συγκεκριμένου ιδιώματος, δημιουργείται κατά τη διάρκεια της μουσικής συνύπαρξης, προ(σ)καλώντας τους εκτελεστές να συνθέσουν επί σκηνής και επί τούτου. Οι μουσικές παλέτες, οι μουσικές δεξιότητες και ικανότητες του κάθε μουσικού αλλάζουν, τόσο σε προσωπικό επίπεδο αλλά και με την σύμπραξη άλλων μουσικών. Με την πάροδο του χρόνου και με τη ζύμωση μουσικών συνόλων, δημιουργούνται νέες «ηχητικές περιοχές», αναπτύσσονται νέες μουσικές γλώσσες που δεν μπορούν να κατηγοριοποιηθούν εύκολα όπως άλλα μουσικά είδη (π.χ. ροκ, ποπ, ρεμπέτικο κτλ.), τα οποία ούτε εμείς μπορούμε να φανταστούμε ότι μπορεί να προκύψουν. Αυτή είναι και η μαγεία της πειραματικής μουσικής και του ελεύθερου αυτοσχεδιασμού, όπου καλλιτέχνες και κοινό καλούνται να περιπλανηθούν στο «άγνωστο».

–Συνεργάζεστε με «ανεξερεύνητες» μουσικά περιοχές της περιοχής μας… ή δεν είναι τόσο άγνωστες τελικά;
–Άντρια: Έχει μεγάλο ενδιαφέρον αυτή η ερώτηση. Σε μεγάλο βαθμό είναι άγνωστες, κυρίως λόγο του φόβου εξερεύνησης από εμάς τους ίδιους. Κάτι το οποίο αναγνωρίζεται από ευρωπαϊκά χρηματοδοτικά προγράμματα και από το υφυπουργείο Πολιτισμού της Κύπρου, που στη προσπάθειά τους να χτίσουν πολιτιστικές γέφυρες μεταξύ Κύπρου και Μέσης Ανατολής θέτουν ως ένα από τους βασικούς στόχους τους τις συνεργασίες των κυπριακών οργανισμών και φεστιβάλ, με οργανισμούς από τη Μέση Ανατολή και την προώθηση των έργων Κύπριων μουσικών στις χώρες της νοτιοανατολικής Μεσογείου. Παρ’ όλες τις προσπάθειες όμως, οι μουσικοί οργανισμοί/φεστιβάλ της Κύπρου που συνεργάζονται με φορείς στη Μέση Ανατολή είναι πολύ λίγοι. Αυτό μπορεί να αποδεικνύει πως δεν είναι γνωστό ότι πράγματι υπάρχουν χρυσές μουσικές κοινότητες που είναι άξιες προς μίμηση και έχουν πολλά να διδάξουν και σε εμάς.
Όπως αναφέραμε και πιο πάνω, η λεκάνη της νοτιοανατολικής Μεσογείου υπήρξε ανά τους αιώνες σημείο συνάντησης πολιτισμών κάτι που μειώθηκε με την πάροδο του χρόνου. Η σύμπραξη των τριών φεστιβάλ Breach, Irtijal και Space21, φιλοδοξεί να επανακτήσει αυτές τις σχέσεις μέσα από τη μουσική δημιουργία, φωτίζοντας όλες τις πτυχές των όχι και τόσο τελικά «ανεξερεύνητων» περιοχών. Τόσο ο Λίβανος όσο και το Ιράκ/Κουρδιστάν έχουν μία πλούσια μουσική παράδοση. Κανείς μας όμως δεν θα μπορούσε να φανταστεί ένα φεστιβάλ αυτοσχεδιασμού και πειραματικής μουσικής στη Βηρυτό ή στη Σουλεϊμανίγια. Το Irtijal το μακροβιότερο φεστιβάλ του Λιβάνου, είναι ένα από τα πιο γνωστά φεστιβάλ ανά το παγκόσμιο, ενώ το Space21 από την άλλη, το μοναδικό στο είδος του σε μία χώρα με πολλούς περιορισμούς.
–Άλκης: Είχαμε και οι δύο την τιμή να παρουσιάσουμε τη δουλειά μας σε αυτά τα φεστιβάλ και να έρθουμε προ εκπλήξεως με την τόσο διαφορετική μουσική ευαισθησία τόσο των καλλιτεχνών όσο και του κοινού. Οι μουσικοί από τη μία, δεν φοβούνται να πειραματιστούν, αλλά και ούτε να συνεργαστούν μεταξύ τους. Από την άλλη δεν υπάρχει ανταγωνισμός και όλοι στηρίζουν όλους, με την παρουσία τους στις δράσεις τους, με τις ιδέες και συμβουλές τους. Ταυτόχρονα οι χώροι των συναυλιών των φεστιβάλ να γεμίζουν με κοινό (πέρα των 300 ατόμων) από διαφορετικές μουσικές σκηνές και μουσικά ακούσματα, με την περιέργεια και την ανυπομονησία του «νέου ήχου».
Βιώνουμε μία κοινότητα που χτίστηκε μέσα από βάθος χρόνου μέσα από πολλές πρακτικές δυσκολίες, όπως συχνές διακοπές ρεύματος, μειωμένες ευκαιρίες χρηματοδότησης, πολέμους, πολιτικούς, θρησκευτικούς και πολιτιστικούς παράγοντες, γύρω από τις οποίες όλα προσαρμόζονται και συνεχίζουν να εξελίσσονται με βασικό γνώμονα τη θέληση για εξερεύνηση και δημιουργία. Είναι παράλειψη να μην σημειώσουμε ότι ακόμη και μέσα από αυτές τις δυσκολίες, γεννιούνται καινούργιες μουσικές ιδέες και συνεργασίες και παρόλα τα θλιβερά συμβάντα που είναι υπό εξέλιξη, τα φεστιβάλ θα πραγματοποιηθούν! Είναι μεγάλη τιμή να μπορούμε να συνεργαζόμαστε και με τα δύο αυτά φεστιβάλ, αλληλοστηρίζοντας τις προσπάθειες που γίνονται στην ενίσχυση αυτής της μουσικής σκηνής στη νοτιοανατολική Μεσόγειο.

φωτ. Κυριάκος Χριστοδουλίδης

–Τι χρειάζεται περισσότερο να γίνει προκειμένου να ενισχυθούν οι μουσικές πρακτικές που παρουσιάζετε στο φεστιβάλ;
–Άντρια: Τριβή! Επιμονή, υπομονή και επανάληψη από εμάς (τους συντελεστές). Περιέργεια και παιχνίδι από τους μουσικούς και το κοινό. Αυτά χρειάζονται και γι’ αυτό και εμείς, ως μέρος της επέκτασης τόσο του φεστιβάλ αλλά και της ενίσχυσης, ανάδειξης, προώθησης, και προβολής των σύγχρονων αυτών μουσικών πρακτικών, αρχίσαμε φέτος τον Ιανουάριο, για πρώτη φορά, μία σειρά παράλληλων δράσεων πριν και μετά το φεστιβάλ.
Οι δράσεις αυτές ονομάζονται Breach+ και αποτελούν μηνιαίες συναυλίες μικρού μήκους (Improv Series), μουσικά εργαστήρια και προγράμματα φιλοξενίας (Residency). Το πρώτο Residency πρόγραμμα ολοκληρώθηκε τον Μάρτιο όπου Κύπριοι μουσικοί δημιούργησαν συλλογικά ένα νέο έργο βασισμένο στις αρχές του αυτοσχεδιασμού, υπό την καθοδήγηση του Sharif Sehnaoui από τον Λίβανο, το οποίο θα παρουσιαστεί στο φεστιβάλ Breach στις 7 Απριλίου. Έχουν γίνει ήδη τρία Improv Series και έπονται ακόμα τρία μέχρι στιγμής: 29 Απριλίου, 27 Μαΐου και 24 Ιουνίου. Να ευχαριστήσουμε το καφενείο Πρόζακ και όλη την ομάδα του για τη φιλοξενία των δράσεών μας και στήριξη αυτής μας της προσπάθειας.
Να σημειώσουμε ότι η διεύρυνση του δικτύου μας συνεχίζει, καθώς έχουμε ήδη αρχίσει επικοινωνία για συνεργασία και ένταξη νέων μελών στην ομάδα των φεστιβάλ μας, όπως και την δημιουργία ενός συμποσίου γύρω από τις συγκεκριμένες πρακτικές. Ο απώτερος σκοπός είναι η δημιουργία ευκαιριών για εμπλοκή περισσότερων μουσικών με τη συγκεκριμένη μουσική πρακτική και η συνεργασία τους και με άλλους καλλιτέχνες σε μία μοναδική συνέργεια, καθώς και η μεγαλύτερη και πιο τακτική τριβή του κοινού της Κύπρου με το συγκεκριμένο μουσικό ιδίωμα.

Πληροφορίες

Για τρίτη συνεχή χρονιά το φεστιβάλ πειραματικής μουσικής και ελεύθερου αυτοσχεδιασμού Breach. Διοργανώνεται από τον μη κερδοσκοπικό οργανισμό Make Music Cyprus στις 7 και 8 Απριλίου, ώρα 8:30 μ.μ. στο Κτήριον 53 - Πυρήνας Πειραματικών Τεχνών Λευκωσίας στη λεωφόρο Αθηνάς 25-27 στη Χρυσαλινιώτισσα.