Του Απόστολου Κουρουπάκη
Στο Λεβέντειο Δημοτικό Μουσείο Λευκωσίας παρουσιάζεται το τρίτο και τελευταίο μέρος της εκθεσιακής τριλογίας φωτογραφικές όψεις της Λευκωσίας, με υλικό που προέρχεται από το Φωτογραφικό Αρχείο «Το Μάτι» του Μουσείου, αλλά και από σύγχρονους φωτογράφους. Το τρίτο μέρος παρουσιάζει τη Λευκωσία τής νέας εποχής, από το 1960, οπότε και η πόλη έγινε πρωτεύουσα της Κυπριακής Δημοκρατίας, έως το 2004, οπότε και η Κύπρος εντάχθηκε στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Η διευθύντρια του Μουσείου Τζένη Λυμπεροπούλου λέει στην «Κ» πώς αυτό το φωτογραφικό ταξίδι ήταν πραγματικά μια όμορφη εμπειρία, τόσο για εκείνη όσο και για τη συνεπιμελήτρια της έκθεσης, την υποδιευθύντρια του Μουσείου Μαρία Πατσαλοσαββή. Η κα Λυμπεροπούλου αναφέρει πως κάθε φωτογραφία που περιλαμβάνεται στο Μέρος 3 της έκθεσης μάς γυρίζει στο παρελθόν, παρασύροντάς μας στην ψευδαίσθηση ότι ο χρόνος στην πρωτεύουσα έχει σταματήσει. «Η καθεμία αποτύπωση διασώζει αναμνήσεις των παλαιότερων, τόσο σε γνωστικό όσο και σε συναισθηματικό επίπεδο, και ταξιδεύει σε μέρη που κάποιοι έχουν ζήσει στη μορφή του τότε ή άλλοι βιώνουν στην εκδοχή του σήμερα».
–Μία ακόμη διαδρομή στην ιστορία της Λευκωσίας, αυτή τη φορά κινούμαστε σε πρόσφατες όψεις της πόλης και των βιωμάτων της, σωστά;
–Είναι συγκλονιστικό το να σταθεί κανείς με διάθεση εξερευνητική και νοσταλγική, μπροστά σε σύγχρονες φωτογραφικές αποτυπώσεις μιας πόλης όπως η Λευκωσία, την εικονογράφηση της πρωτεύουσας από το 1960 έως το 2004. Αφετηρία και πέρας αυτών των δύο ορόσημων υπήρξε αφ’ ενός η ανακήρυξη της Κυπριακής Δημοκρατίας στις 16 Αυγούστου 1960 και αφ’ ετέρου η ένταξη της νήσου στην Ευρωπαϊκή Ένωση την 1η Μαΐου 2004, δύο χρονικά όρια που περικλείουν τέσσερεις και πλέον δεκαετίες ενός τόπου δραστήρια εξελισσόμενου, με κοινωνικό και πολιτικό παλμό. Είναι σημαντικό να αναφέρουμε ότι για τις ανάγκες της παρούσας έκθεσης ανασύρθηκε πολύτιμο υλικό από το Φωτογραφικό Αρχείο «Το Μάτι» του Μουσείου, ενώ παράλληλα πραγματοποιήσαμε ένα κάλεσμα προς τη Φωτογραφική Εταιρεία Κύπρου – Τμήμα Λευκωσίας και προς τους λάτρεις της φωτογραφικής τέχνης. Ως αποτέλεσμα, συγκεντρώθηκε ένα πλήθος 50 φωτογραφιών από όψεις της σύγχρονης πόλης, οι περισσότερες εκ των οποίων εκτίθενται για πρώτη φορά στο κοινό. Ήταν πραγματικά μια όμορφη εμπειρία, τόσο για εμένα όσο και για τη συνεπιμελήτρια της έκθεσης, την υποδιευθύντρια του Μουσείου Μαρία Πατσαλοσαββή, το να γνωρίσουμε όλους αυτούς του φωτογράφους που με τόση αγάπη περιδιάβηκαν και φωτογράφησαν την πρωτεύουσα.
–Νομίζω πως στην παρούσα διαδρομή εγκιβωτίζονται δύο διαφορετικές εποχές της Λευκωσίας, εκείνη της πρώτης περιόδου μετά την ανεξαρτησία, και εκείνη μετά το 1974. Άλλαξε η όψη της πόλης και των ανθρώπων της;
–Στα χρόνια αυτά, η Λευκωσία, ως διαχρονικά η κύρια σκηνή των εξελίξεων στην Κύπρο, επεκτάθηκε, αναπτύχθηκε και πύκνωσε οικιστικά, οι άνθρωποί της έζησαν στιγμές καθημερινότητας και ρουτίνας, αλλά και βίωσαν αρχικά την ανείπωτη τραγωδία της πρώτης πληγής με την εγκατάσταση της Πράσινης Γραμμής το 1963 και έπειτα την τουρκική εισβολή του 1974. Επαναπροσδιόρισαν τον εαυτό τους σε έναν χώρο με νέα δεδομένα και διαχειρίστηκαν πρωτόγνωρες καταστάσεις. Η πόλη ακολουθεί και αντικατοπτρίζει τον βίο των κατοίκων της αλλά και αντίστροφα σε μία σχέση αλληλένδετη. Η έκθεση παρουσιάζει τις φωτογραφίες χρονολογικά, δημιουργώντας ενότητες δεκαετιών, μέσα από τις οποίες αβίαστα, βήμα-βήμα, ακολουθούμε νοητά τον τόπο που αλλάζει, τους ανθρώπους και τα ιστορικά εκείνα γεγονότα που τους σημάδεψαν.
«Ήταν πραγματικά μια όμορφη εμπειρία, τόσο για εμένα όσο και για τη συνεπιμελήτρια της έκθεσης, την υποδιευθύντρια του Μουσείου Μαρία Πατσαλοσαββή, το να γνωρίσουμε όλους αυτούς του φωτογράφους που με τόση αγάπη περιδιάβηκαν και φωτογράφησαν την πρωτεύουσα» λέει η διευθύντρια του Λεβέντειου Δημοτικού Μουσείου Λευκωσίας Τζένη Λυμπεροπούλου.
–Πώς μπορούμε να κατανοήσουμε το παρελθόν της πόλης και των ανθρώπων της, μέσω του φωτογραφικού φακού;
–Ο φωτογραφικός φακός μάς προσφέρει ένα μοναδικό μέσο τεκμηρίωσης της ιστορίας. Κάθε καλλιτέχνης, επαγγελματίας ή ερασιτέχνης, συνειδητά ή ακούσια, με διάθεση καθαρά καλλιτεχνική, εκφράζει μέσα από κάθε «κλικ» την ίδια την εποχή του, τις πολιτικές δομές και τα κοινωνικά προβλήματα του τόπου, τον πόλεμο και την ειρήνη, καθώς και την ίδια την αισθητική που συνοδεύει κάθε πολιτιστική έκφανση των κατοίκων του. Πράγματι, η καθεμία φωτογραφία που περιλαμβάνεται στο Μέρος 3 της έκθεσης μάς γυρίζει στο παρελθόν, παρασύροντάς μας στην ψευδαίσθηση ότι ο χρόνος στην πρωτεύουσα έχει σταματήσει. Η καθεμία αποτύπωση διασώζει αναμνήσεις των παλαιότερων, τόσο σε γνωστικό όσο και σε συναισθηματικό επίπεδο, και ταξιδεύει σε μέρη που κάποιοι έχουν ζήσει στη μορφή του τότε ή άλλοι βιώνουν στην εκδοχή του σήμερα. Η φωτογραφία είναι μνήμη, είναι συναίσθημα, είναι μια προσωπική στάση μπροστά στο σημαντικό και στο εφήμερο, αλλά και ιστορική πληροφορία με παραμέτρους τις χωροχρονικές συντεταγμένες κάθε σημαντικού γεγονότος. Για τον λόγο αυτόν, οι εδώ φωτογραφίες τεκμηριώνουν το παρόν τους μέσα από το βλέμμα και την οπτική του κάθε φωτογράφου. Ο κόσμος της Λευκωσίας «αναλύεται» και προσεγγίζεται με γνώμονα το τι θεωρεί ο κάθε καλλιτέχνης σημαντικό και άξιο να απαθανατιστεί. Από ένα καθημερινό συναπάντημα σε ένα καφενείο μέχρι την κοσμοσυρροή μιας πολιτικής συγκέντρωσης, από ένα εγκαταλελειμμένο αεροσκάφος την επαύριον της 20ής Ιουλίου 1974 έως την αποτύπωση της πρώτης αυγής της νέας χιλιετίας, όλα συνθέτουν, σαν ένα παζλ ομιλούντων εικόνων, τη σύγχρονη ιστορία της τελευταίας μοιρασμένης πρωτεύουσας της Ευρώπης.
–Ποιος είναι ο στόχος των αποτυπώσεων των φωτογράφων, δημοσιογραφικός, προσωπική θέαση της πόλης ή στιγμιαία καταγραφή του «τώρα»;
–Οι περισσότεροι καλλιτέχνες θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν ως «κοινωνικοί φωτογράφοι του δρόμου». Περιδιαβαίνουν την πόλη, αιχμαλωτίζοντας στιγμές που από τα μάτια των περισσοτέρων από εμάς περνούν και χάνονται φευγαλέα. Προσαρμόζουν το κλείστρο ο καθένας με ένα διαφορετικό αισθητήριο, που κατά κανόνα δεν ακολουθεί το αισθητικά άρτιο ούτε επιδιώκει την αποκάλυψη μιας αψεγάδιαστης πραγματικότητας. Αντίθετα, στέκονται, έλκονται και αιχμαλωτίζουν το τυχαίο και το διαφορετικό, αλλά και το συνηθισμένο ως μέσον που αναζητεί την ταυτότητα του ίδιου του τόπου. Σε αυτό το συμπέρασμα συνηγορεί και το γεγονός ότι οι περισσότεροι συμμετέχοντες καλλιτέχνες δεν φωτογραφίζουν ανταποκρινόμενοι σε μια επαγγελματική αποστολή. Φωτογραφίζουν με κίνητρο προσωπικό, με έναυσμα την ίδια την αγάπη για την πόλη στην οποία ζουν και δραστηριοποιούνται. Παράλληλα, από την έκθεση δεν απουσιάζει και η εκδοχή της φωτογραφίας ως φωτορεπορτάζ, ενός τρόπου καταγραφής και συνάμα μαρτυρίας κάποιου ιστορικού συμβάντος, όπως το στιγμιότυπο που τραβήχτηκε κατά τη διάρκεια διαδηλώσεων για τα δικαιώματα υπέρ του Τύπου.
–Έχοντας διατρέξει φωτογραφικά την πόλη από το 1878 έως και το 2004, τι είναι αυτό που νομίζετε ότι μπορεί να εξαχθεί ως επίγευση;
–Αυτό που αντιλαμβανόμαστε εμείς είναι το γεγονός ότι καθεμία από τις αποτυπώσεις αυτές κερδίζει το βλέμμα ενός διαφορετικού επισκέπτη κάθε φορά, γιατί πρώτιστα η φωτογραφία είναι τέχνη που μιλάει με το συναίσθημα, επικοινωνώντας σε επίπεδο όχι μόνο πληροφοριακό αλλά άκρως ανθρώπινο. Από την άλλη, δεν θα μπορούσαμε να αγνοήσουμε τη δυναμική του συνόλου των φωτογραφιών που μας μιλούν για τους κατοίκους της Λευκωσίας, τους ανθρώπους που μέσα από πρωτόγνωρα και δύσκολα γεγονότα, κατόρθωσαν να κρατήσουν μια πόλη ζωντανή, επιστρατεύοντας κουράγιο, δύναμη και ελπίδα για το μέλλον.
Πληροφορίες: «Τρεις Φωτογραφικές Διαδρομές. Λευκωσία: Άνθρωποι και Τόποι: Μέρος 3: 1960-2004». Λεβέντειο Δημοτικό Μουσείο Λευκωσίας, Ιπποκράτους 15-17, Λαϊκή Γειτονιά, Λευκωσία. Διάρκεια έως 29 Σεπτεμβρίου 2024.
