Του Γιάννη Ιωάννου
Υπό άλλες συνθήκες οι εικόνες ενόπλων, στο κέντρο του Βηρυτού του Λιβάνου να ανταλλάζουν πυρά κι ο θάνατος έξι πολιτών, δεν θα αποτελούσαν καν είδηση. Εξάλλου η κληρονομιά του εμφυλίου πολέμου στον Λίβανο (1975-1990), αλλά και οι μεταγενέστερες συγκρούσεις όπως ο πόλεμος του 2006 με το Ισραήλ, όχι μόνο έχουν ταυτίσει την χώρα με την κατακερματισμένη βία αλλά έχουν δημιουργήσει κι ένα «πλέγμα αντοχής». Που παραδόξως την περασμένη εβδομάδα παρά τις εικόνες πολεμικής σύγκρουσης μεταξύ πολιτών και στρατού και μελών της Χεζμπολάχ εκτόνωσε την ρίψη πυροβολισμών σε πορεία που συνδιοργάνωσε η τελευταία με το κίνημα Amal. O Λίβανος απέκτησε μετά την καταστροφική έκρηξη στο λιμάνι της Βηρυτού, πέρυσι, ένα πολιτικό κενό 13 μηνών που ήρθε να καλύψει η νέα κυβέρνηση (Νατζίμπ Μικάτι) τον περασμένο Σεπτέμβριο. Κι έκτοτε δοκιμάζεται από μια βαθιά, συστημική, οικονομική κρίση ως αποτέλεσμα χρονίζουσας διαφθοράς, εθνοσεκταρισμού και πολέμων η οποία δημιουργεί εικόνες διάλυσης: ‘Ελλειψη καυσίμων, σκουπίδια που πνίγουν τις πόλεις, διακοπές του ηλεκτρισμού με φοβερά προβλήματα στις αλυσίδες εφοδιασμού, έλλειψη βασικών ειδών ανάγκης κι ένας τραπεζικός τομέας που παραπαίει. Την ίδια στιγμή, η υπερχείλιση της σύγκρουσης από την γειτονική Συρία, η διαχρονικά εκρηκτική κατάσταση στα σύνορα με το Ισραήλ και η ύπαρξη 1.2 εκατ. Σύρων προσφύγων (με το 89% να ζει κάτω από το όριο της φτώχειας) δημιουργούν, αναπόφευκτα, το ερώτημα του αν θα αντέξει ως χώρα ή αν θα επανέλθει στην δίνη μιας νέας κατακερματισμένης εμφύλιας σύγκρουσης. Το δεύτερο σενάριο, για λόγους που θα εξηγήσουμε στην συνέχεια, επηρεάζει και την Κύπρο.
Η κληρονομιά της έκρηξης
Aν δει κανείς στην ιστορική του ολότητα τον εμφύλιο του Λιβάνου (1975-1990) αντιλαμβάνεται και την πολιτική δια αντιπροσώπων (proxy politics) στον άξονα της σεκταριστικής σύγκρουσης χριστιανών-μουσουλμάνων και σιιτών-σουνιτών και τις ψυχροπολεμικές προεκτάσεις λόγω και της παρουσίας των Παλαιστινίων προσφύγων αλλά και της διπλής, ιστορικά, κατοχής από το Ισραήλ και την Συρία του Άσαντ. Πέραν αυτού όμως αντιλαμβάνεται ότι ο σεκταρισμός κληρονομήθηκε στην χώρα –λόγω Γαλλίας μετά το 1943- με τρόπο που η διαφθορά επιβίωσε μέσα από ένα προβληματικό σύστημα εξουσίας, συχνά κληρονομικό, κι από τους ισχυρούς άντρες των πολιτοφυλακών που προέκυψαν ως φορείς εξουσίας μετά την δεκαετία του ’90. Η διαφθορά στον Λίβανο και το αναποτελεσματικό σύστημα εξουσίας (ένας σιίτης, ένας χριστιανός κι ένας σουνίτης αντίστοιχα στην θέση του ΠτΒ, του Προέδρου και του πρωθυπουργού) εκτόνωναν τις πολιτικές κρίσεις με διαστήματα πολεμικών συγκρούσεων και πολιτικής βίας καθώς και την έξωθεν επέμβαση κρατών όπως το Ιράν (διάβαζε Χεζμπολάχ) ή την Σαουδική Αραβία (το συμβάν με την παραίτηση Σαάντ Χαρίρι, το 2017). Ωστόσο, η έκρηξη της 4ης Αυγούστου του 2020 ήρθε να υπενθυμίσει πως απέναντι σε μια βιομηχανική καταστροφή τέτοιου εύρους η παραδοσιακή «muhasasa» (σ.σ. η διανομή εξουσίας, οφιτσίων και ρόλων των πολιτικών ελίτ στην βάση της θρησκευτικής ταυτότητας και των ισχυρών πελατειακών δικτύων) ξεγυμνώθηκε. Και στην πολιτική και οικονομική κρίση που προέκυψε, το παιχνίδι επίρριψης ευθυνών για την χρόνια αμέλεια που στοίβαζε τις ύλες που εξεράγγησαν στο λιμάνι αλλά και οι αντικειμενικές συνέπειες (εξωτερικό χρέος, υποτίμηση νομίσματος, κτλ) από την έκρηξη επιταχύνθηκαν. Φέρνοντας την χώρα πιο κοντά σε ένα σενάριο αποκαλυπτικής καταστροφής (σ.σ. ο Λίβανος αποτελεί ίσως την πιο υπερχρεωμένη χώρα του κόσμου με το δημόσιο χρέος να ανέρχεται σε ποσοστό περίπου 160% επί του ΑΕΠ και να εκτιμάται μεταξύ 92 και 98 δις δολαρίων). Σε μια «μεγαλογραφία» των όσων συνέβησαν στην Κύπρο, ο Λίβανος αποτελεί την τέλεια περιπτωσιολογία του πως η πολιτική διαφθορά και η ανικανότητα μπορούν να οδηγήσουν μια χώρα στην καταστροφή.
Στο επίκεντρο η Κύπρος
Η Κύπρος θα μπορούσε να επηρεαστεί άμεσα από το worst case scenario όπου η κυβέρνηση Μικάτι δεν θα αντέξει και η χώρα θα βυθιστεί σε ένα νέο γύρο εμφυλιακών συγκρούσεων με άγνωστες συνέπειες. Τρεις άξονες χρήζουν επεξεργασίας κι ανάλυσης εδώ:
- Ένα προσφυγικό ρεύμα, δια θαλάσσης, από τον Λίβανο προς την Κύπρο. Το προσφυγικό έχει δύο πτυχές. Αυτή του σεναρίου των αυξημένων ροών αφίξεων όπου μαζικά Λιβανέζοι, αλλά και Σύροι, πρόσφυγες θα επιχειρούν με βάρκες να προσεγγίσουν τις ακτές της Κύπρου σε μεγάλους αριθμούς αλλά και την διάσταση της έκθεσης της Κύπρου διεθνώς για αμφιλεγόμενες πρακτικές επαναπροώθησης προσφύγων στην βάση της διμερούς συμφωνίας με τον Λίβανο –που μελλοντικά θα μπορούσε να στοιχειοθετήσει νομικά υπόθεση καταδίκης της ΚΔ σε διεθνές επίπεδο. Η αίσθηση που επικρατεί εδώ είναι πως η Κύπρος δεν θα υποδεχτεί αποκλειστικά, όπως στην δεκαετία του ’80, Λιβανέζους πρόσφυγες από υψηλά οικονομικά στρώματα
- Η διάσταση της διαχείρισης κρίσεων σε περίπτωση που η ΚΔ κληθεί να ενεργοποιήσει σχέδιο εκκένωσης Ευρωπαίων πολιτών από τον Λίβανο μέσω της Κύπρου. Ήδη αριθμός Λιβανέζων με διπλή υπηκοότητα έχει μετακινηθεί στην Κύπρο ή την έχει χρησιμοποιήσει ως ενδιάμεσο προορισμό για την ασφαλή μετακίνηση του στην Ευρώπη ενώ και οι μαθητές στο Ελληνογγαλικό Σχολείο της Λευκωσίας έχει αυξηθεί λόγω Λιβάνου και αποτελούν μιας πρώτης τάξης ευκαιρία για την εξαγωγή συμπερασμάτων
- Διάφορες επιμέρους πτυχές που χρήζουν προσοχής και σοβαρού σχεδιασμού αλλά και παρακολούθησης επί των εξελίξεων στον Λίβανο. Από τον επηρρεασμό του κυπριακού τραπεζικού συστήματος λόγω της ύπαρξης λιβανέζικων τραπεζών στη Κύπρο (τρία υποκαταστήματα) που θα μπορούσαν να καταρρεύσουν μέχρι πτυχές ασφάλειας και δημογραφικής ισορροπίας σε περίπτωση εγκατάστασης Λιβανέζων προσφύγων στην Κύπρο –δεδομένης και της επιχειρησιακής παρουσίας της Χεζμπολάχ, στο παρελθόν, στην Κύπρο
Η διάσταση της ΑΟΖ
Η Κύπρος οριοθέτησε με τον Λίβανο Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη (ΑΟΖ) από το 2007, η επικύρωση της οποίας εκκρεμεί από το κοινοβούλιο της αραβικής χώρας μιας και περνάει μέσα από την αντιδικία της με το Ισραήλ (η Βηρυτός θεωρεί πως το Ισραήλ επεμβαίνει παράνομα στην ΑΟΖ του Λιβάνου, σε μια θαλάσσια περιοχή περίπου 860 τετραγωνικών χλμ). Ωστόσο και παρά την κρίση στο εσωτερικό του Λιβάνου οι συνομιλίες Τελ-Αβίβ – Βηρυτού συνεχίστηκαν πρόσφατα για την επίλυση του εν λόγω προβλήματος αποδεικνύοντας και την ευελιξία της ισραηλινής διπλωματίας να συζητάει το κλείσιμο ενός τέτοιου θέματος σε μια τόσο δύσκολη συγκυρία. Για την ΚΔ η επικύρωση της συμφωνίας του 2007 από την κυβέρνηση Μικάτι θα πρέπει να αποτελεί προτεραιότητα τόσο ως προς την ενεργό στήριξη της νέας κυβέρνησης του Λιβάνου όσο και αναφορικά με την ολοκλήρωση της οριοθέτησης, και τυπικά, θαλασσίων ζωνών με τα όμορα κράτη νοτίως της (Αίγυπτος, Ισραήλ και Λίβανος, πλην της Συρίας) λόγω και των τουρκικών αναθεωρητικών κινήσεων που επανέρχονται στην ανατολική Μεσόγειο.
