Του Γιάννη Ιωάννου
Η ανακάλυψη κοιτάσματος 2,5 tcf (τρισεκατομμύρια κυβικά πόδια) επί του στόχου «Κρόνος-1» στο τεμάχιο «6» της κυπριακής ΑΟΖ είναι αναμφίβολα μια θετική εξέλιξη, που φέρνει στο προσκήνιο ξανά το ζήτημα των υδρογονανθράκων σε σχέση με τον γεωπολιτικό ρόλο της Κύπρου στην Ανατολική Μεσόγειο. Πρόκειται για την πέμπτη συνολικά ανακάλυψη κοιτασμάτων στην Κύπρο μετά το κοίτασμα «Αφροδίτη» (τεμάχιο «12»), το κοίτασμα «Ονησίφορος» (τεμάχιο «11»), το κοίτασμα «Καλυψώ» (επίσης στο «τεμάχιο 6») και το κοίτασμα «Γλαύκος» (τεμάχιο «10»). Δηλαδή σε μια περίοδο εννέα ετών, από το 2013 και την ανακάλυψη της «Αφροδίτης», η Κύπρος έχει βρει πέντε συνολικά κοιτάσματα με τη συζήτηση να περιστρέφεται έκτοτε στο πώς αυτά αναβαθμίζουν τον γεωπολιτικό της ρόλο στην περιοχή –συζήτηση που επανέρχεται δυναμικά υπό το βάρος του ουκρανικού πολέμου και της ανάγκης της Ε.Ε. για απεξάρτησή της από το ρωσικό φυσικό αέριο. Φυσικά, μια τέτοια συζήτηση, τα τελευταία χρόνια, γίνεται σε επίπεδο δημόσιας σφαίρας με αρκετούς τόνους υπερβολής –δεδομένου και του ότι η Τουρκία προχώρησε την περίοδο 2018-2020 σε έξι γεωτρήσεις πέριξ της Κύπρου (τρεις εκ των οποίων επί της κυπριακής ΑΟΖ και εντός αδειοδοτημένων τεμαχίων) και σε παρεμπόδιση μιας γεώτρησης στο τεμάχιο «3». Οι προσλήψεις σε αυτό το επίπεδο εδράζονται σε τρεις άξονες:
Στην πολιτική εκμετάλλευση της γεωπολιτικής διάστασης της ενέργειας για σκοπούς εσωτερικής κατανάλωσης. Τα τελευταία χρόνια ακούσαμε για «θωράκιση της ΑΟΖ» ή «ψήφο εμπιστοσύνης των εταιρειών στην Κύπρο», πτυχές που δεν απέτρεψαν την Τουρκία από το να προχωρήσει με γεωτρήσεις ή να επανέλθει, όπως επανήλθε, στην περιοχή μετά τις 9 Αυγούστου.
Στην υπερβολή, ιδίως μετά την ανακάλυψη του μεγάλου κοιτάσματος «Ζορ» στην Αίγυπτο το 2015, που καλλιέργησε προσδοκίες ανακάλυψης ενός αντίστοιχου μεγάλου κοιτάσματος στην κυπριακή ΑΟΖ. Τα δεδομένα παραμένουν και το μοναδικό, αποδεδειγμένα, εμπορικά αξιοποιήσιμο κοίτασμα στην Κύπρο παραμένει η «Αφροδίτη» με τα 4,5 tcf της, η ανάπτυξη της οποίας παραμένει στάσιμη.
Στην εργαλειοποίηση μεγαλεπήβολων σχεδίων, όπως ο αγωγός EastMed, που έκανε μεν πηχυαίους τίτλους σε αναλύσεις και πρωτοσέλιδα και που ωστόσο παραμένει ένα σχέδιο επί χάρτου παρά μια ρεαλιστική πρόταση για τη μεταφορά φυσικού αερίου από την Ανατολική Μεσόγειο προς την Ευρώπη.
Ποια είναι, ωστόσο, η πραγματική μεγάλη εικόνα ως προς τις προοπτικές των ποσοτήτων υδρογονανθράκων στην κυπριακή ΑΟΖ; Πώς οι τρέχουσες εξελίξεις στην περιοχή επηρεάζουν τη γεωπολιτική της ενέργειας σε σχέση με την Κύπρο;
Ο υπουργός Εξωτερικών Ιωάννης Κασουλίδης χειρίστηκε το ζήτημα της προτεραιοποίησης του γαλλικού κολοσσού κατά την επίσκεψή του στην Ιταλία, τον περασμένο Ιούλιο και τη συνάντησή του με τον ομόλογό του Λουίτζι ντι Μάιο.
Κι αν δεν υπάρχει «Ζορ»...
Σύμφωνα με ενημερωτικό έγγραφο που έχει στην κατοχή της η «Κ» η εικόνα των ποσοτήτων φυσικού αερίου επί της κυπριακής ΑΟΖ, παρά την σημαντική ανακάλυψη, στον «Κρόνο» δεν συνάδουν με τις προσδοκίες που αναπτύχθηκαν τα τελευταία χρόνια. Στο τεμάχιο «10», όπου δραστηριοποιείται η αμερικανική Exxon, η εκτίμηση των 5-8 tcf κρίνεται στην παρούσα φάση ως υπερβολική με τον «Γλαύκο» να έχει πολύ μικρότερες ποσότητες, οι οποίες δεν ξεπερνούν σε καμιά περίπτωση το κοίτασμα «Αφροδίτη» (< των 4,5 tcf). Στο τεμάχιο «6» η «Καλυψώ» δεν φαίνεται να αποτελεί εμπορικά εκμεταλλεύσιμο κοίτασμα (σ.σ. δεν διαθέτει αέριο προς εξόρυξη), ενώ και η ανακάλυψη των 2,5 tcf στον «Κρόνο», καθώς και η νέα γεώτρηση επί του στόχου «Ζευς» απομακρύνουν τις πιθανότητες να αποδειχθεί το τεμάχιο «6» ως «χρυσοφόρο» και σε καμιά περίπτωση δεν κρίνονται ως «game-changing». Ωστόσο, μένει να φανεί αν το τεμάχιο «5» (Exxon) έχει προοπτικές και αν η γαλλοϊταλική κοινοπραξία της Total/ENI θα προχωρήσει, όπως δεσμεύεται, με το τεμάχιο «7». Να υπενθυμίσουμε πως το «7» από τον Σεπτέμβριο του 2019, οπότε και δόθηκε η σχετική άδεια, δεν απασχόλησε καθόλου την κοινοπραξία της Total/ENI, πτυχή που προκάλεσε δυσαρέσκεια στη Λευκωσία λόγω των παρατάσεων, έως το 2025, που ζήτησε η κοινοπραξία. Η τελευταία είδε και την Total να κινείται «εκτός Κύπρου» ως προς την προοπτική της δεύτερης γεώτρησης στο «6» φέτος λόγω της προτεραιοποίησης του γαλλικού κολοσσού στη Ναμίμπια, όπου βρέθηκαν μεγάλα κοιτάσματα με το ίδιο το υπουργείο Εξωτερικών, μέσω του υπουργού Ιωάννη Κασουλίδη, να χειρίζεται το ζήτημα κατά την επίσκεψή του στην Ιταλία, τον περασμένο Ιούλιο. Συνεπώς, και πέραν των εκτιμήσεων για το τεμάχιο «6» μετά την ανακάλυψη των 2,5 tcf στον «Κρόνο», η «Αφροδίτη» παραμένει το μοναδικό επιβεβαιωμένο κοίτασμα φυσικού αερίου επί της κυπριακής ΑΟΖ με την προοπτική στα 4,5 tcf της να προστεθούν, τα επόμενα δύο χρόνια, μάξιμουμ, ακόμη 6 tcf. Πτυχή που δίνει μεν στην Κύπρο μια σημαντική ποσότητα φυσικού αερίου, αλλά που σε καμιά περίπτωση δεν προσεγγίζει τα 30 tcf (και το ρεκόρ παραγωγής τους σε σχέση με την ανακάλυψη του «Ζορ» το 2015) της Αιγύπτου, με τον ρεαλιστικό χρόνο εξαγωγής φυσικού αερίου από την Κύπρο να αφορά στον ορίζοντα του 2026-2027.
Αγκάθι με «Αφροδίτη»
Το ζήτημα της συμφωνίας συνεκμετάλλευσης μεταξύ του «Αφροδίτη» και του κοιτάσματος «Ισάι» επί της ισραηλινής ΑΟΖ χρονίζει, μετά από σειρά αποτυχημένων προσπαθειών από τις εμπλεκόμενες εταιρείες. Η στάση του Ισραήλ παραμένει συγκεκριμένη ως προς τις διεκδικήσεις του και εντάσσεται σε ένα γεωπολιτικό περιβάλλον στην Ανατολική Μεσόγειο με ρευστές δυναμικές που αφορούν μεταξύ άλλων.
To τρίγωνο των σχέσεων Ισραήλ - Τουρκίας - Αιγύπτου με το Τελ Αβίβ να προχωρεί πρόσφατα, και τυπικά, με την αποκατάσταση των σχέσεών του με την Τουρκία και τη διαχείριση κάποιων προβληματικών πτυχών στις σχέσεις του με το Κάιρο.
Την υπό εξέλιξη προσπάθεια ομαλοποίησης των ζητημάτων θαλάσσιων συνόρων με τον Λίβανο –προσπάθεια που σχετίζεται τόσο με πτυχές ασφάλειας όσο και με τη γεωπολιτική της ενέργειας στην Ανατολική Μεσόγειο, με ισχυρό το διπλωματικό αποτύπωμα της εμπλοκής της Ουάσιγκτον.
Σε κάθε περίπτωση η Λευκωσία επανέρχεται, μέσω του υπουργείου Εμπορίου, σε ακόμη μια προσπάθεια επίτευξης συμφωνίας με το Ισραήλ για το «Αφροδίτη». Καλά ενημερωμένες πηγές της «Κ» αναφέρουν πως τόσο η υπουργός Ενέργειας Νατάσα Πηλείδου, όσο και ο ΥΠΕΞ, Ιωάννης Κασουλίδης, διαφοροποιούνται ως προς την προσέγγισή τους από τους προκατόχους τους, έχοντας ως option για την Κυπριακή Δημοκρατία τη μονομερή ανάπτυξη της «Αφροδίτης».
Παρών το «Αμπντούλ Χαμίτ Χαν»
Η γεώτρηση του νέου τρυπανιού της ΤΡΑΟ σε θαλάσσια περιοχή τουρκικής δικαιοδοσίας, μέχρι τον Οκτώβριο, δημιουργεί προς το παρόν ένα «μορατόριουμ» στο τρίγωνο Ελλάδας - Τουρκίας - Κύπρου ως προς τις εντάσεις εκ μέρους της Άγκυρας στην Ανατολική Μεσόγειο. Ωστόσο, η Τουρκία δείχνει, προς το παρόν, να τηρεί μια στάση αναμονής ως προς την επανεκκίνηση του γεωτρητικού της προγράμματος προκειμένου να κινηθεί, αυτή τη φορά, στη λογική της ανακάλυψης κοιτάσματος έναντι της καθαρής προβολής ισχύος σε αμφισβητούμενες περιοχές. Κοινώς αναζητεί φλόγα, όπως επισήμανε στο παρελθόν η «Κ» έναντι του να αμφισβητήσει τα θαλάσσια σύνορα Ελλάδας και Κυπριακής Δημοκρατίας –πτυχή στην οποία στην περίπτωση της Κύπρου επιδόθηκε, χωρίς ιδιαίτερο κόστος, την περίοδο 2019-2020.
Οι ενδείξεις μπορεί να μην είναι ξεκάθαρες ως προς το πού θα κινηθεί το «Αμπντούλ Χαμίτ Χαν» μετά το πέρας της πρώτης γεώτρησης ανοικτά της Τουρκίας, αλλά το βέβαιο είναι πως η ΤΡΑΟ σχεδιάζει έναν σημαντικό αριθμό γεωτρήσεων, πιθανόν πέντε με έξι, σε περιοχές που εκτείνονται σε όλο το εύρος της πορείας, τα τελευταία χρόνια, των ερευνητικών της πλοίων «Μπαρμπαρός» και «Όρουτς Ρέις» αλλά και εντός της κυπριακής ΑΟΖ σε σημεία που η Τουρκία θεωρεί πως είναι μέρος της δικής της υφαλοκρηπίδας. Αυτό εντάσσει τόσο το τεμάχιο «6» όσο και τα τεμάχια «7» και «3» της κυπριακής ΑΟΖ στο στόχαστρο του «Αμπντούλ Χαμίτ Χαν» τους επόμενους μήνες, μιας και η διάρκεια της παρουσίας του πλωτού γεωτρύπανου της Τουρκίας εξυπηρετεί και το tempo των εντάσεων –σε εσωτερικό και εξωτερικό επίπεδο– μέχρι τις κρίσιμες, για τον Ερντογάν, τουρκικές εκλογές την προσεχή άνοιξη.
