Του Παναγιώτη Ρουγκάλα
Οι γεωπολιτικές εντάσεις έχουν αυξήσει σημαντικά τους λειτουργικούς κινδύνους, ιδίως τους κινδύνους στον κυβερνοχώρο και τους ψηφιακούς κινδύνους, καθώς και τους κινδύνους για τη νομιμοποίηση εσόδων από παράνομες δραστηριότητες και τη συμμόρφωση με τις κυρώσεις. «Όλα αυτά απαιτούν ιδιαίτερη προσοχή από τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα και τις εποπτικές αρχές», σημειώνει εμφατικά στη συνέντευξή του στην «Κ» ο πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Αρχής Τραπεζών (ΕΒΑ), Jose Manuel Campa. Στη συνέντευξή του που είναι εστιασμένη σε επιτόκια, κλίμα και τεχνολογία, ο κ. Campa τονίζει ότι λόγω της εξάρτησης των τραπεζών από ψηφιακές λύσεις, οι κίνδυνοι που σχετίζονται με τον κυβερνοχώρο και τις Τεχνολογίες Πληροφορικής και Επικοινωνιών (ΤΠΕ) εξακολουθούν να αποτελούν μακράν τον σημαντικότερο παράγοντα λειτουργικού κινδύνου.
Ο πρόεδρος της EBA επισημαίνει πως, η πίεση στα έσοδα από επιτόκια αναμένεται να αυξηθεί και δίνει κίνητρο στις τράπεζες να στρέψουν την προσοχή τους σε άλλες πηγές εσόδων για να στηρίξουν τα επίπεδα κερδοφορίας τους.
- Πώς οι γεωπολιτικές εντάσεις και η οικονομική αστάθεια προκαλούν την αποτελεσματική πρόβλεψη και διαχείριση των χρηματοοικονομικών επιδόσεων των τραπεζών;
- Οι γεωπολιτικές εντάσεις και οι κίνδυνοι μπορούν να επηρεάσουν αρνητικά τόσο τις χρηματοπιστωτικές αγορές όσο και την πραγματική οικονομία μέσω διαφόρων διαύλων και θέτουν προκλήσεις για την αποτελεσματική διαχείριση των κινδύνων και των χρηματοοικονομικών επιδόσεων. Οι τράπεζες επηρεάζονται από τα άμεσα ανοίγματά τους σε χώρες με γεωπολιτικό κίνδυνο, αλλά και από τις δευτερογενείς επιπτώσεις των ανοιγμάτων σε τομείς που επηρεάζονται από γεωπολιτικούς κινδύνους. Πέρα από τις πιθανές επιπτώσεις στον πιστωτικό κίνδυνο, οι γεωπολιτικοί κίνδυνοι μπορούν επίσης να εκδηλωθούν για τις τράπεζες με τη μορφή κινδύνου αγοράς, κινδύνου ρευστότητας και άλλων κινδύνων.
Οι γεωπολιτικές εντάσεις έχουν αυξήσει σημαντικά τους λειτουργικούς κινδύνους, ιδίως τους κινδύνους στον κυβερνοχώρο και τους ψηφιακούς κινδύνους, καθώς και τους κινδύνους για τη νομιμοποίηση εσόδων από παράνομες δραστηριότητες και τη συμμόρφωση με τις κυρώσεις. Όλα αυτά απαιτούν ιδιαίτερη προσοχή από τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα και τις εποπτικές αρχές.
Οι κίνδυνοι στον κυβερνοχώρο και τις Τεχνολογίες Πληροφορικής και Επικοινωνιών (ΤΠΕ) έχουν αυξηθεί περαιτέρω με αξιοσημείωτη κλιμάκωση των απειλών και επιθέσεων στον κυβερνοχώρο στο δεύτερο μέρος του 2023 και στο πρώτο μισό του 2024, σε μια περίοδο αυξανόμενων γεωπολιτικών εντάσεων. Καθώς ο αυξημένος γεωπολιτικός κίνδυνος αναμένεται να συνεχιστεί, είναι σημαντικό οι τράπεζες να διατηρούν ισχυρές κεφαλαιακές θέσεις και θέσεις ρευστότητας ώστε να αντέχουν σε ενδεχόμενους κλυδωνισμούς, ιδίως εν μέσω αυξημένης μακροοικονομικής αβεβαιότητας.
- Σε σχέση με τους λειτουργικούς κινδύνους, τι μπορούμε να πούμε για την αυξανόμενη σημασία της ψηφιακής ανθεκτικότητας στον τραπεζικό τομέα;
- Λόγω της εξάρτησης των τραπεζών από ψηφιακές λύσεις, οι κίνδυνοι που σχετίζονται με τον κυβερνοχώρο και τις Τεχνολογίες Πληροφορικής και Επικοινωνιών (ΤΠΕ) εξακολουθούν να αποτελούν μακράν τον σημαντικότερο παράγοντα λειτουργικού κινδύνου. Παρά τις συνεχείς επενδύσεις σε υποδομές ασφάλειας ΤΠΕ, το ποσοστό των τραπεζών που έχουν υποστεί κυβερνοεπιθέσεις αυξάνεται σταθερά τα τελευταία χρόνια.
Έτσι, η ψηφιακή ανθεκτικότητα έχει γίνει όλο και πιο σημαντική. Στον βαθμό αυτό, η θέσπιση του νόμου για την ψηφιακή επιχειρησιακή ανθεκτικότητα (Digital Operational Resilience Act - DORA) αποτελεί βασικό ορόσημο για την αντιμετώπιση των κινδύνων που σχετίζονται με τον κυβερνοχώρο και τις ΤΠΕ.
Η πλήρης εφαρμογή της DORA αναμένεται να συμβάλει στη διαφύλαξη της σταθερότητας και της ακεραιότητας του χρηματοπιστωτικού συστήματος της ΕΕ και να διασφαλίσει τη συνεχή παροχή χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών στους καταναλωτές και την ασφάλεια των δεδομένων τους.
Πιέσεις στα έσοδα από τόκους
- Παρόλο που τα έσοδα από επιτόκια (ΝΙΙ) σημείωσαν σημαντική αύξηση το 2023, αναμένεται να σταθεροποιηθούν, ή να μειωθούν το 2024. Το αυξανόμενο κόστος χρηματοδότησης και ο ανταγωνισμός για τις καταθέσεις θα συμπιέσουν πιθανότατα τα περιθώρια κέρδους. Τι πρέπει να εξετάσουν οι τράπεζες σε αυτή τη νέα πραγματικότητα;
- Το ισχυρά κέρδη από επιτόκια (ΝΙΙ) από τότε που ξεκίνησε ο κύκλος αύξησης των επιτοκίων ήταν ο κύριος μοχλός αύξησης της κερδοφορίας. Η απόδοση των ιδίων κεφαλαίων έφθασε το 10,9% το β΄ τρίμηνο του 2024. Η αύξηση των NII επιβραδύνθηκε τελευταία λόγω της σταθεροποίησης των επιτοκίων, την οποία ακολουθούν τώρα οι μειώσεις των επιτοκίων από τις κεντρικές τράπεζες.
Η πίεση στο NII αναμένεται να αυξηθεί και δίνει κίνητρο στις τράπεζες να στρέψουν την προσοχή τους σε άλλες πηγές εσόδων για να στηρίξουν τα επίπεδα κερδοφορίας τους. Οι τράπεζες αναμένεται να δίνουν όλο και μεγαλύτερη προτεραιότητα στην ενίσχυση των καθαρών εσόδων τους από αμοιβές και προμήθειες για τη στήριξη της κερδοφορίας τους. Το NII είναι πιθανό να μειωθεί, ενώ το λειτουργικό κόστος, καθώς και το κόστος κινδύνου ενδέχεται να συνεχίσουν να είναι υψηλά.
Οι τράπεζες αναμένουν ότι οι καταθέσεις λιανικής θα αποτελέσουν βασικό τομέα εστίασης στο μείγμα χρηματοδότησής τους στο μέλλον. Αυτό μπορεί να περιορίσει το περιθώριο μείωσης των επιτοκίων καταθέσεων, αν και η μείωση των επιτοκίων καταθέσεων είναι φυσικό αποτέλεσμα σε περιόδους μείωσης των επιτοκίων από τις κεντρικές τράπεζες. Θα είναι σημαντικό οι τράπεζες να διαφοροποιήσουν τις πηγές εσόδων τους σε αυτό το περιβάλλον. Αυτό περιλαμβάνει τη δημιουργία περισσότερων εσόδων από αμοιβές και προμήθειες.
Στοιχεία για το κλίμα
- Μια σημαντική πρόκληση σχετικά με την πρόσφατη δοκιμή αντοχής σας για το κλίμα είναι η έλλειψη λεπτομερών, συγκρίσιμων και συνεπών δεδομένων για τον κλιματικό κίνδυνο. Πώς σκοπεύετε να αντιμετωπίσετε αυτό το ζήτημα;
- Η ποιότητα των δεδομένων αποτελούσε πάντοτε κεντρικό ζήτημα για τις δοκιμές αντοχής (stress test) για το κλίμα. Η εμπειρία μας με την πρόσφατα δημοσιευμένη ανάλυση κλιματικών σεναρίων Fit-for-55 (Fit-for-55 Climate Scenario Analysis), επιβεβαιώνει ότι οι ελλείψεις δεδομένων θα μπορούσαν να εμποδίσουν σημαντικά τη συγκρισιμότητα των αποτελεσμάτων. Ωστόσο, έχουν υιοθετηθεί παράλληλα διάφορα μέτρα από τους φορείς χάραξης πολιτικής, τα οποία μου δίνουν λόγο αισιοδοξίας για τη μελλοντική πρόοδο.
Η ΕΑΤ (EBA) συμβάλλει σε αυτή τη διαδικασία με την ενίσχυση του πλαισίου εποπτικών αναφορών, το οποίο προωθεί την τυποποίηση και τη διαφάνεια στις γνωστοποιήσεις που σχετίζονται με το κλίμα.
Επιπλέον, οι γνωστοποιήσεις του πυλώνα 3 για το ESG που έχουμε εισαγάγει στοχεύουν στη βελτίωση της συνέπειας και της διαφάνειας της αναφοράς των κλιματικών κινδύνων εντός των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων.
Μια εξίσου σημαντική εξέλιξη είναι η αυξανόμενη έμφαση στα σχέδια μετάβασης. Τα σχέδια αυτά περιγράφουν τον τρόπο με τον οποίο οι εταιρείες και τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα επιδιώκουν να ευθυγραμμίσουν τις στρατηγικές τους με τους στόχους του καθαρού μηδενισμού και τους ευρύτερους κλιματικούς στόχους, και ταυτόχρονα να διαχειριστούν τους κινδύνους που ενδέχεται να αντιμετωπίσουν κατά τη μετάβαση σε μια πιο βιώσιμη οικονομία.
- Μια πηγή πολυπλοκότητας είναι ότι τα σενάρια δοκιμών αντοχής για το κλίμα λαμβάνουν επίσης υπόψη τις οικονομικές και τεχνολογικές αλλαγές που απαιτούνται για τη μετάβαση στο κλίμα, καθιστώντας τη μοντελοποίηση σημαντικά πιο δύσκολη. Πώς το σκέφτεστε αυτό;
- Η αβεβαιότητα σχετικά με τις πολιτικές για το κλίμα παραμένει. Η πολυπλοκότητα των σεναρίων δοκιμής αντοχής για το κλίμα προέρχεται κυρίως από την ανάγκη μοντελοποίησης των οικονομικών και τεχνολογικών μετατοπίσεων που απαιτούνται για τη μετάβαση στο κλίμα. Αυτές οι αλλαγές είναι από τη φύση τους αβέβαιες, καθώς εξαρτώνται από τις εξελισσόμενες πολιτικές, τη δυναμική της αγοράς και τον ρυθμό της τεχνολογικής καινοτομίας.
Η τεχνολογική αβεβαιότητα, ειδικότερα, μας θέτει όλους ενώπιον σημαντικών προκλήσεων. Τα μελλοντικά επιτεύγματα στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, τη δέσμευση άνθρακα ή την ηλεκτροδότηση είναι δύσκολο να προβλεφθούν, ωστόσο οι καινοτομίες αυτές θα αποδειχθούν κρίσιμες αν θέλουμε να πραγματοποιήσουμε την απαιτούμενη μετάβαση. Οι αλλαγές στο οικονομικό τοπίο, όπως η μετατόπιση των παγκόσμιων εμπορικών προτύπων ή η προσαρμογή της βιομηχανίας, προσθέτουν περαιτέρω επίπεδα αβεβαιότητας. Επιπλέον, η αβεβαιότητα σχετικά με τις πολιτικές για το κλίμα είναι ένα άλλο βασικό στοιχείο που θα μπορούσε να δημιουργήσει προκλήσεις στον σχεδιασμό των κλιματικών σεναρίων.
Για να αντιμετωπιστούν αυτές οι πολυπλοκότητες, η χρήση πολλαπλών σεναρίων και η αύξηση της λεπτομέρειας είναι απαραίτητη. Τα ποικίλα σενάρια μας επιτρέπουν να καταγράψουμε ένα εύρος πιθανών μελλοντικών καταστάσεων, που αντικατοπτρίζουν ποικίλες παραδοχές σχετικά με την πολιτική, την τεχνολογία και τη συμπεριφορά. Μεγαλύτερη λεπτομέρεια –σε τομείς, περιοχές και χρονικά πλαίσια– παρέχει μια σαφέστερη εικόνα του τρόπου με τον οποίο αυτές οι αλλαγές μπορεί να εξελιχθούν και να αλληλεπιδράσουν.
Για παράδειγμα, η ΕΑΤ (ΕΒΑ), σε συνεργασία με την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ) και άλλες Ευρωπαικές Εποπτικές Αρχές (ESAs), εφάρμοσε εξαιρετικά λεπτομερή σενάρια στην πρόσφατα δημοσιευμένη ανάλυση του κλίματος Fit-for-55. Η προσέγγιση αυτή διευκόλυνε την ποσοτικοποίηση των συνδυασμένων μακροοικονομικών και κλιματικών κλυδωνισμών στον χρηματοπιστωτικό τομέα, αξιολογώντας παράλληλα και τις διατομεακές επιπτώσεις.
Αν και αποτελεί πρόκληση, η προσέγγιση αυτή μας βοηθά να διαχειριστούμε την αβεβαιότητα, να βελτιώσουμε τη λήψη αποφάσεων και να διασφαλίσουμε ότι οι δοκιμές αντοχής παραμένουν ισχυρές και εφαρμόσιμες εν όψει μιας πολύπλοκης μετάβασης.
Χρειαζόμαστε ισχυρή συνεργασία μεταξύ των θεσμικών οργάνων της ΕΕ, της ΕΚΤ και των ρυθμιστικών φορέων. Αυτές θα είναι απαραίτητες για την οικοδόμηση ενός ανθεκτικού και έτοιμου για το μέλλον χρηματοπιστωτικού συστήματος.
Τα καφέ και τα πράσινα περιουσιακά στοιχεία
- Ο προσδιορισμός και ο ποσοτικός προσδιορισμός των ανοιγμάτων σε τομείς ευάλωτους σε κινδύνους μετάβασης, είναι δύσκολος λόγω των διαφορών στις μεθοδολογίες συλλογής δεδομένων και των εξελισσόμενων ορισμών των «πράσινων» και «καφέ» περιουσιακών στοιχείων. Πώς αναμένετε να το ξεπεράσετε αυτό;
- Επιτρέψτε μου να ξεκινήσω τονίζοντας ότι τα τελευταία χρόνια έχουμε δει σημαντική πρόοδο στα συστήματα ταξινόμησης στην Ευρώπη, ιδίως όσον αφορά τον ορισμό των πράσινων δραστηριοτήτων.
Ερχόμενοι τώρα στο ερώτημα σχετικά με τον τρόπο αξιολόγησης των κινδύνων μετάβασης, είναι σαφές ότι δεν αρκούν οι τυποποιημένες ταξινομήσεις, ή η κατανομή σε τομείς, είναι σημαντικό να γίνεται διάκριση μεταξύ διαφορετικών αντισυμβαλλομένων. Σε αυτό το σημείο εξακολουθούμε να βλέπουμε σημαντικές προκλήσεις, όχι μόνο όσον αφορά τη διαθεσιμότητα δεδομένων, αλλά και την απόφαση για το ποια σημεία δεδομένων είναι τα πιο σημαντικά προς συλλογή.
Είναι σημαντικό να συνεχιστεί η προσπάθεια όσον αφορά τη διαθεσιμότητα δεδομένων και τη μέτρηση του κινδύνου στο μέλλον. Τα πρόσφατα στοιχεία από τις γνωστοποιήσεις του ESG πυλώνα 3 δείχνουν ότι περίπου το 70% των εταιρικών ανοιγμάτων των τραπεζών είναι σε τομείς που συμβάλλουν σημαντικά στην κλιματική αλλαγή. Επομένως, είναι ζωτικής σημασίας οι τράπεζες να εμβαθύνουν στην ανάλυση αυτή για να κατανοήσουν τον κίνδυνο συγκεκριμένων αντισυμβαλλομένων και να τον διαχειριστούν αποτελεσματικά.
