ΚΥΠΕ
Το 2022 ήταν έτος οικονομικών αναταραχών για την παγκόσμια οικονομία, αφού, ενώ προσπαθούσε να ανακάμψει από την πανδημία, ξέσπασε ο πόλεμος στην Ουκρανία. Ωστόσο, η κυπριακή οικονομία φάνηκε ανθεκτική, σημειώνοντας την 8η μεγαλύτερη ανάπτυξη στην ΕΕ για το έτος.
Παρ’ όλα αυτά, η κυπριακή κοινωνία δεν έμεινε ανεπηρέαστη από τον πληθωρισμό-ρεκόρ, με τις πιο ευάλωτες ομάδες του πληθυσμού να επηρεάζονται περισσότερο. Την ίδια στιγμή, τα κρατικά ταμεία γέμισαν, υποβοηθούμενα και από τα αυξημένα φορολογικά έσοδα που προέκυψαν από την άνοδο των τιμών.
Ακόμα, το 2022 ήταν έτος σταθμός όσον αφορά σημαντικές μεταρρυθμίσεις που επηρεάζουν την οικονομία και τους πολίτες, όπως ο σχεδιασμός του προγράμματος «Κύπρος-το Αύριο» για αξιοποίηση του Σχεδίου Ανθεκτικότητας και Ανάκαμψης, ενώ σημαντικό ορόσημο αποτέλεσε και η θέσπιση, για πρώτη φορά, εθνικού κατώτατου μισθού.
Έτος ανάπτυξης
Ισχυρούς ρυθμούς ανάπτυξης, κοντά στο 6%, κατέγραψε η κυπριακή οικονομία το 2022, παρά τις αρχικές εκτιμήσεις του Υπουργείου Οικονομικών για ανάπτυξη 2,7%.
Παρά τον πόλεμο της Ρωσίας στην Ουκρανία, που άρχισε τον Φεβρουάριο του 2022, ο ρυθμός ανάπτυξης ανήλθε στο α΄ τρίμηνο του έτους στο 6,6%, στο β΄ στο 6,3% και στο γ΄ τρίμηνο στο 5,4%.
Για το 2023, το Υπουργείο Οικονομικών αναμένει ότι ο ρυθμός ανάπτυξης θα επιβραδυνθεί γύρω στο 3% , ενώ αναμένεται να ανέλθει στο 3,3% το 2024 και στο 3,2% το 2025, την ώρα που σε χώρες της Ευρώπης αναμένεται ύφεση.
Επιπρόσθετα, τον Σεπτέμβριο, ο οίκος αξιολόγησης Standard and Poor’s αναβάθμισε την μακροχρόνια πιστοληπτική αξιολόγηση της Κύπρου κατά μία βαθμίδα, στο ΒΒΒ από ΒΒΒ-, με σταθερή προοπτική, επικαλούμενος τη διαφοροποιημένη κυπριακή οικονομία η οποία αποδείχθηκε ανθεκτική σε εξωγενείς κλυδωνισμούς. Την ίδια ώρα, ο Moody’s αναβάθμισε από σταθερές σε θετικές τις προοπτικές της Κύπρου, επιβεβαιώνοντας παράλληλα τις μακροπρόθεσμες αξιολογήσεις στο Ba1.
Ο μεγάλος ρυθμός ανάπτυξης το 2022 οφείλεται και στην ανάκαμψη του τουριστικού τομέα, μετά την πανδημία. Παρά την απώλεια 800.000 τουριστών από Ρωσία και Ουκρανία, που αποτελούσαν τη δεύτερη μεγαλύτερη αγορά μετά το Ηνωμένο Βασίλειο, οι αφίξεις τουριστών το 2022 έφτασαν το 80% των αφίξεων του 2019, που ήταν έτος ρεκόρ.
Συγκεκριμένα, την περίοδο Ιανουαρίου – Νοεμβρίου 2022, οι αφίξεις τουριστών ανήλθαν σε 3.091.039 σε σύγκριση με 1.840.003 την αντίστοιχη περίοδο του 2021, με 621.927 την περίοδο Ιανουαρίου – Νοεμβρίου 2020, καθώς και με 3.866.447 αφίξεις κατά την περίοδο Ιανουαρίου – Νοεμβρίου 2019.
Ώθηση στον τουρισμό έδωσε η αυξημένη συνδεσιμότητα της Κύπρου, εναέρια και θαλάσσια. Αεροπορικές εταιρείες αύξησαν τα δρομολόγιά τους προς Κύπρο και μπήκαν νέοι προορισμοί, εταιρείες κρουαζιέρας χρησιμοποίησαν τα κυπριακά λιμάνια ως βάση, ενώ σημαντική ήταν και η ακτοπλοϊκή σύνδεση Κύπρου-Ελλάδας μετά από είκοσι χρόνια.
Επίτευγμα του 2022 ήταν και η μείωση του δημόσιου χρέους, το οποίο αναμένεται ότι μέχρι το τέλος του 2022 θα περιοριστεί στο 89,3%, του ΑΕΠ, σημειώνοντας σημαντική μείωση σε σύγκριση με ποσοστό 103,6% του ΑΕΠ το 2021, ενώ προβλέπεται να συνεχίσει την πτωτική του πορεία φτάνοντας στο 83,3% το τέλος του 2023, στο 76,5% το τέλος του 2024 και να περιοριστεί στο 72,3% το τέλος του 2025, σύμφωνα με τις προβλέψεις του Υπουργείου Οικονομικών.
Ακόμα, η ανεργία αναμένεται να έχει μειωθεί γύρω στο 7% το 2022, σε σύγκριση με 7,5% το 2021. Η συνέχιση της ανάπτυξης της οικονομίας αναμένεται να οδηγήσει σε περαιτέρω μείωση της ανεργίας γύρω στο 6,4% το 2023, στο 5,7% το 2024 και 5% το 2025, ποσοστό που ισοδυναμεί με συνθήκες πλήρους απασχόλησης.
Πληθωρισμός
Σημαντικό γεγονός για το 2022, παγκόσμια και για την Κύπρο, ήταν η εκτίναξη του πληθωρισμού, κατά το 11μηνο που υπάρχουν στοιχεία (περίοδο Ιανουαρίου - Νοεμβρίου 2022), στο 8,4% σε σύγκριση με την αντίστοιχη περσινή περίοδο. Η εξέλιξη οφείλεται κυρίως στις αυξήσεις των τιμών πετρελαίου και του ηλεκτρισμού, που συμπαρασύρουν τις τιμές στα υπόλοιπα αγαθά.
Η εκτόξευση των τιμών μείωσε την αγοραστική δύναμη των καταναλωτών, πλήττοντας όλα τα στρώματα, αλλά ιδιαίτερα τις ευάλωτες ομάδες του πληθυσμού. Η συζήτηση για την επαναφορά της ΑΤΑ, που θα αποκαθιστούσε μέρος της αγοραστικής δύναμης των εργαζομένων, πήρε παράταση για τον Ιανουάριο, αφού συνδικαλιστικές και εργοδοτικές οργανώσεις έχουν εκ διαμέτρου αντίθετες θέσεις για το τι μέλλει γενέσθαι με τον θεσμό της ΑΤΑ. ΟΕΒ και ΚΕΒΕ ζητούν κατάργηση της ΑΤΑ, ενώ οι συνδικαλιστικές οργανώσεις, ζητούν την επαναφορά της στο 100%.
«Το Αύριο»
Ο προϋπολογισμός του 2023, όπως κατατέθηκε από το Υπουργείο Οικονομικών και ψηφίστηκε από τη Βουλή των Αντιπροσώπων, είναι πλεονασματικός, με αυξημένες αναπτυξιακές και κοινωνικές δαπάνες και μείωση του κόστους εξυπηρέτησης χρέους. Το πρωτογενές πλεόνασμα εκτιμάται στο 2,7% του ΑΕΠ. Σύμφωνα με τον Υπουργό Οικονομικών, το δημοσιονομικό πλεόνασμα προβλέπεται να διευρυνθεί κατά την τριετία 2023-2025 και να διαμορφωθεί ως ποσοστό του ΑΕΠ στο 1,7%, 2,3% και 2,3% αντίστοιχα.
Περαιτέρω, το Εθνικό Σχέδιο Ανθεκτικότητας και Ανάκαμψης στην Κύπρο διαμορφώθηκε με τον τίτλο «Κύπρος-Το Αύριο» και μέσα από αυτό προβλέπεται η απορρόφηση κονδυλίων με οικονομικό αντίκτυπο μέχρι και 4,4 δισ., συμπεριλαμβανομένων των πρόσθετων ιδιωτικών επενδύσεων που θα προκύψουν από την υλοποίηση των στηριζόμενων σχεδίων.
Μέσα από το σχέδιο, μεταξύ άλλων, αναμένεται να ολοκληρωθεί η μεταρρύθμιση της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, η μεταρρύθμιση της δικαιοσύνης, σχέδια για καταπολέμηση της διαφθοράς, ο εκσυγχρονισμός και η μεταρρύθμιση της δημόσιας υπηρεσίας, η πράσινη και ψηφιακή μετάβαση και η βιώσιμη αστική κινητικότητα.
Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας το χαρακτήρισε ως «τη μεγαλύτερη μεταρρυθμιστική και αναπτυξιακή παρέμβαση από εγκαθιδρύσεως της Κυπριακής Δημοκρατίας», καθώς αναμένεται να ενισχύσει την αναπτυξιακή δυναμική της οικονομίας κατά 7% στο Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν μεσοπρόθεσμα, με την παράλληλη δημιουργία πέραν των 11.000 καλά αμειβομένων θέσεων εργασίας. Ήδη η εκταμίευση της πρώτης δόσης, ύψους €85 εκ. έγινε επιτυχώς στις αρχές Δεκεμβρίου.
Σημαντικές εξελίξεις στον τραπεζικό τομέα
Ανακατατάξεις στον τραπεζικό τομέα έγιναν και το 2022. Ο πόλεμος στην Ουκρανία και οι κυρώσεις που επέβαλε η Δύση σε ρωσικές εταιρείες και κεφάλαια, οδήγησαν στην αποχώρηση της RCB από τον τραπεζικό τομέα στην Κύπρο και τη μετατροπή της σε «εποπτευόμενη εταιρεία διαχείρισης περιουσιακών στοιχείων (asset management company)».
Επιπλέον, τον Δεκέμβριο ανακοινώθηκε και η εξαγορά μεγάλου μεριδίου της Ελληνικής Τράπεζας από τη Eurobank. H Eurobank συμφώνησε να αγοράσει το 13,4% του μετοχικού κεφαλαίου της τράπεζας, το οποίο κατείχε η Wargaming Group.
Το καλοκαίρι είχαν προηγηθεί προτάσεις του επενδυτικού ταμείου Lone Star για εξαγορά της Τράπεζας Κύπρου, οι οποίες απορρίφθηκαν από το ΔΣ της εταιρείας.
Στην προσπάθειά τους να μειώσουν το λειτουργικό τους κόστος, Τράπεζα Κύπρου και Ελληνική ανακοίνωσαν σχέδια εθελούσιας εξόδου, με τα οποία αποχώρησαν 1.000 τραπεζικοί υπάλληλοι. Η Τράπεζα Κύπρου ανακοίνωσε στα τέλη Ιουλίου ότι περίπου 550 υπάλληλοι είχαν εγκριθεί για αποχώρηση, ενώ στο τέλος Νοεμβρίου, και η Ελληνική ανακοίνωσε ότι περίπου 450 εργαζόμενοι της, εγκρίθηκαν για αποχώρηση.
Οι Μη Εξυπηρετούμενες Χορηγήσεις μειώθηκαν περαιτέρω το 2022, κυρίως λόγω της πώλησης χαρτοφυλακίου €1,3 δισ. από την Ελληνική. Ο δείκτης ΜΕΔ προς το σύνολο των χορηγήσεων μειώθηκε στο 10,6% στο τέλος Σεπτεμβρίου 2022, από 11% που ήταν στο τέλος του 2021. Ωστόσο, το πρόβλημα των ΜΕΔ δεν απαλείφεται από την κυπριακή κοινωνία, καθώς μπορεί οι τράπεζες να έχουν σε μεγάλο βαθμό μειώσει την έκθεση του χαρτοφυλακίου τους, ωστόσο το ιδιωτικό χρέος στην Κύπρο εξακολουθεί να είναι γύρω στο 170% του ΑΕΠ, συμπεριλαμβανομένων των δανείων που βρίσκονται στις εταιρείες εξαγοράς πιστώσεων.
Επιπλέον, η αύξηση των επιτοκίων από την ΕΚΤ, οδηγεί στην αύξηση των επιτοκίων δανεισμού και στα κυπριακά τραπεζικά ιδρύματα, με τους φόβους για νέο κύμα μη εξυπηρετούμενων χορηγήσεων, ως αποτέλεσμα της δυσκολίας ανταπόκρισης των δανειοληπτών, να μεγαλώνουν. Το επιτόκιο δανεισμού τον Οκτώβριο ήταν στο 2,93% για αγορά κατοικίας και στο 3,59% για καταναλωτικά δάνεια.
Στην προσπάθειά τους να αποφευχθεί ένταση του φαινομένου, οι τράπεζες έχουν αυστηροποιήσει περαιτέρω τα κριτήρια δανεισμού.
Σημαντικά Ορόσημα
Ιστορική θεωρείται η υιοθέτηση του θεσμού του εθνικού κατώτατου μισθού για πρώτη φορά στην Κύπρο. Μετά από πολύμηνες συζητήσεις των κοινωνικών εταίρων, ο Υπουργός Εργασίας κατέληξε σε διάταγμα με το οποίο διασφαλίζει ότι ο κατώτατος μισθός θα ανέρχεται στα €940 για πλήρη απασχόληση και €885 για τους πρώτους έξι μήνες απασχόλησης. Σύμφωνα με τον Υπουργό Εργασίας, το μέτρο επηρεάζει 40.000 εργαζόμενους.
Επιπλέον, στην τελευταία συνεδρίαση της Ολομέλειας της Βουλής των Αντιπροσώπων τον Δεκέμβριο εγκρίθηκε και το πολυσυζητημένο Συνταξιοδοτικό σχέδιο των δημοσίων υπαλλήλων που εισήλθαν στο δημόσιο μετά το 2011 και των υπαλλήλων αορίστου χρόνου. Το νομοσχέδιο ήρθε να καλύψει ένα κενό δεκαετίας, όπου οι παραπάνω δεν καλύπτονταν από συνταξιοδοτικά ωφελήματα.
Το ζήτημα των εκποιήσεων απασχόλησε επανειλημμένα τη δημόσια σφαίρα το 2022. Από τον Μάρτιο 2020 ο νόμος για τις εκποιήσεις πήρε αναστολή έξι φορές. Με την τελευταία αναστολή που εγκρίθηκε από τη Βουλή και υπογράφτηκε από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, οι εκποιήσεις σε κατοικίες αξίας μέχρι €350.000, σε επαγγελματικές στέγες με κύκλο εργασιών €750.000 και σε αγροτεμάχια αξίας μέχρι €100.000 αναστέλλονται μέχρι τις 31 Ιανουαρίου 2023.
Ορόσημο στη φετινή οικονομική ατζέντα ήταν και η φιλοξενία για πρώτη φορά στην Κύπρο της συνεδρίασης της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας στις 5-6 Οκτωβρίου. Η κάθοδος στην Κύπρο των 19 κεντρικών τραπεζιτών του Ευρωσυστήματος, αλλά και των μελών του εκτελεστικού συμβουλίου της ΕΚΤ, έγινε μετά από πρόσκληση του Διοικητή της Κεντρικής Τράπεζας της Κύπρου Κωσταντίνου Ηροδότου.
Η συζήτηση δεν αφορούσε νομισματική πολιτική, αλλά τη σμίκρυνση του ισολογισμού της ΕΚΤ, μια κίνηση που αποκαλείται «ποσοτική σύσφιξη», καθώς η ΕΚΤ έχει ήδη ξεκινήσει τον κύκλο αύξησης των βασικών της επιτοκίων σε μια προσπάθεια να τιθασεύσει τον πληθωρισμό. Η Πρόεδρος της ΕΚΤ, Κριστίν Λαγκάρντ, είχε επισκεφτεί την Κύπρο και τον Μάρτιο, και πάλι μετά από πρόσκληση του Κύπριου Διοικητή της ΚΤΚ.
Επομένως, παρά τις δυσοίωνες παγκόσμιες προοπτικές για την οικονομία, η Κύπρος φαίνεται να έχει θετικές προοπτικές που της δίνουν τα εχέγγυα να αντιμετωπίσει μελλοντικές κρίσεις.
