Money Review
Το 97% των πιο δημοφιλών ιστοσελίδων και εφαρμογών που χρησιμοποιούν οι καταναλωτές στην Ευρωπαϊκή Ένωση περιέχουν τουλάχιστον ένα «σκοτεινό μοτίβο». Σε αυτή τη συγκλονιστική αποκάλυψη προβαίνει μελέτη που πραγματοποίησε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και συγκεκριμένα η Γενική Διεύθυνση για τη Διαφάνεια και τους Καταναλωτές σε μια προσπάθεια περαιτέρω ενίσχυσης της προστασίας των καταναλωτών στη νέα ψηφιακή πραγματικότητα.
Τι είναι όμως τα «σκοτεινά μοτίβα»; Σχεδιαστικά κόλπα στις ιστοσελίδες έτσι ώστε να παρασύρουν τους καταναλωτές σε αγορές που δεν είχαν σκοπό να κάνουν με τα πλέον συνηθισμένα να είναι οι κρυμμένες πληροφορίες και η ιεράρχηση των προϊόντων, προεπιλογή (δηλαδή τσεκαρισμένες από πριν επιλογές που δύσκολα μπορεί να τις αποεπιλέξει ο καταναλωτής), η δυσκολία ακύρωσης και η πίεση για να κάνεις κάπου συνδρομή. Στις πλατφόρμες ηλεκτρονικού εμπορίου τα πιο συνηθισμένα «κόλπα» είναι η χρήση αντίστροφης μέτρησης (π.χ. για να προλάβεις μία προσφορά) που στην πραγματικότητα ωθεί τον καταναλωτή να κάνει μία επιπλέον αγορά που διαφορετικά δεν θα έκανε.
Τα «σκοτεινά μοτίβα», τα dark patterns, δεν είναι κάτι που συναντά κάποιος σε «ύποπτες» ιστοσελίδες και ουδεμία σχέση έχουν με το «σκοτεινό διαδίκτυο». Είναι η πλέον συνήθης πρακτική στις κορυφαίες ηλεκτρονικές πλατφόρμες αγορών, μέσω κοινωνικής δικτύωσης, αλλά και πλέον σε μικρότερου βεληνεκούς ηλεκτρονικά καταστήματα. Τα «σκοτεινά μοτίβα» δεν είναι κάτι αθώο. Μπορεί να προκαλέσουν οικονομική ζημία, απώλεια της αυτονομίας και της ιδιωτικότητας, προβλήματα στην ψυχική υγεία, ενώ την ίδια ώρα πλήττεται ο υγιής ανταγωνισμός μεταξύ των επιχειρήσεων και η διαφάνεια στις τιμές.
Από τη μελέτη προέκυψε επίσης ότι η συνηθέστερη πρακτική δεν είναι η χρήση μόνο ενός «σκοτεινού μοτίβου» σε μια ιστοσελίδα, αλλά ο συνδυασμός πολλών, προκειμένου η αποφυγή τους να είναι ολοένα και πιο δύσκολη για τους καταναλωτές. Το γεγονός δε ότι μετά την πανδημία, αυξήθηκαν κατακόρυφα οι χρήστες του διαδικτύου και δη αυτοί που κάνουν ηλεκτρονικές αγορές, χωρίς να έχουν ταυτόχρονα και γνώση των παγίδων του διαδικτύου, τους καθιστά πολύ ευκολότερα θύματα των πρακτικών χειραγώγησης που ουσιαστικά είναι τα «σκοτεινά μοτίβα».
Σύμφωνα με τη μελέτη η αντίληψη του μέσου καταναλωτή να καταλάβει τις πρακτικές αυτές είναι περιορισμένη και όπως επισημαίνουν οι συγγραφείς της το πιο ανησυχητικό ίσως είναι πως η πλειονότητα εμφανίζεται να αποδέχεται την ύπαρξη αθέμιτων πρακτικών και να τις θεωρεί μέρος της ψηφιακής εμπειρίας. Πιο επιρρεπείς στις αντιφατικές αποφάσεις – επιλογές σε σχέση με τις πραγματικές τους επιθυμίες ήταν σύμφωνα με τη μελέτη οι μεγαλύτερης ηλικίας καταναλωτές, καθώς και οι χρήστες χαμηλότερου μορφωτικού επιπέδου.
