Το ρίσκο του Μακρόν αποδυνάμωσε τον ίδιο, τη χώρα του και την Ε.Ε.

Τίμοθι Γκάρτον Ας

Ηταν μια καλή εβδομάδα για την Ευρώπη. Ηταν μια κακή εβδομάδα για την Ευρώπη. Καλή, διότι η Βρετανία έχει πλέον μια ισχυρή, σταθερή κεντρώα κυβέρνηση, που είναι πρόθυμη να επαναπροσδιορίσει τη σχέση της με την Ευρωπαϊκή Ενωση και διότι ψηφοφόροι στη Γαλλία συσπειρώθηκαν για να κρατήσουν την ακροδεξιά Εθνική Συσπείρωση μακριά από την εξουσία. Κακή, γιατί η Γαλλία φαίνεται να εισέρχεται σε μια περίοδο αδύναμης, ασταθούς κυβέρνησης, η οποία θα είναι εμπόδιο για ολόκληρη την Ε.Ε. Αυτό σε μια κρίσιμη χρονιά για την ήπειρό μας, με τον Βλαντιμίρ Πούτιν να συνεχίζει να σφυροκοπεί την Ουκρανία και με την πιθανότητα ο Ντόναλντ Τραμπ να ξαναγίνει πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών, εκτός εάν ο Τζο Μπάιντεν αποσυρθεί όπως θα έπρεπε.

Ας ξεκινήσουμε με τα καλά νέα, πριν απογοητευτούμε ξανά. Η Βρετανία έχει τώρα μια υπεύθυνη, πραγματιστική κυβέρνηση της Κεντροαριστεράς, εκλεγμένη για έως και πέντε χρόνια. Επικεφαλής της είναι ένας δικηγόρος ανθρωπίνων δικαιωμάτων αποφασισμένος να υπερασπιστεί το κράτος δικαίου τόσο στο εσωτερικό όσο και διεθνώς· υιοθετεί έναν επιδέξιο συνδυασμό οικονομίας της αγοράς, κρατικής παρέμβασης και κοινωνικής δικαιοσύνης· υποστηρίζει σθεναρά την Ουκρανία και είναι αποφασισμένη να επιδιώξει καλές σχέσεις με άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Οντως, η νέα κυβέρνηση ταιριάζει πολύ καλύτερα με τις αξίες που διακηρύσσονται στο άρθρο 2 της Συνθήκης της Ευρωπαϊκής Ενωσης από την κυβέρνηση της Ουγγαρίας, κράτους-μέλους της Ε.Ε., της οποίας ο εθνικιστής ηγέτης, Βίκτορ Ορμπαν, μόλις συναντήθηκε με τον Πούτιν στη Μόσχα για να δουν από κοινού πώς μπορούν να υποχρεώσουν την Ουκρανία να παραδοθεί στο όνομα της «ειρήνης».

Αλλά εδώ είναι το πρόβλημα: Η Βρετανία (σε περίπτωση που δεν το παρατηρήσατε) δεν είναι πλέον μέλος του πυρήνα της πολιτικής και οικονομικής κοινότητας της Ευρώπης. Σαν να εκπαιδεύεται να τρέξει τα 100 μέτρα στους Ολυμπιακούς Αγώνες του Παρισιού, ο Ντέιβιντ Λάμι, ο νέος υπουργός Εξωτερικών της Βρετανίας, επισκέφθηκε τους ομολόγους του στη Γερμανία, την Πολωνία και τη Σουηδία στις τρεις πρώτες ημέρες της θητείας του. Εν τω μεταξύ, ο Τζον Χίλι, νέος υπουργός Αμυνας, έσπευσε στην Οδησσό για συνομιλίες με τον Ουκρανό ομόλογό του. Ο Λάμι ήταν εμφατικός και εύγλωττος στην έκκλησή του για «επαναπροσδιορισμό», «νέα αρχή» και «στενή συνεργασία» με την Ε.Ε. και τις επιμέρους ευρωπαϊκές χώρες.

Η Βρετανία προτείνει ένα νέο σύμφωνο ασφαλείας Ηνωμένου Βασιλείου – Ε.Ε. και επιδιώκει στενότερη συνεργασία σε πολλούς τομείς. Πολλή καλή θέληση έχει εκφραστεί στο Βερολίνο, στο Παρίσι, στη Βαρσοβία και σε άλλες ευρωπαϊκές πρωτεύουσες. Αλλά το γεγονός ότι το Ηνωμένο Βασίλειο είναι θεσμικά απλώς μία ακόμη «τρίτη χώρα» για την Ε.Ε. σημαίνει ότι η διαδικασία διαπραγμάτευσης αυτής της νέας στενότερης σχέσης θα είναι περίπλοκη, με πολυάριθμες πιθανότητες αποκλεισμού ή βέτο για πολλούς εθνικούς, κομματικούς και γραφειοκρατικούς παράγοντες εντός της Ε.Ε. Επιπλέον, οι κόκκινες γραμμές που διακήρυξε ο Στάρμερ προεκλογικά για να επαναπατρίσει όσους ψηφοφόρους ήταν υπέρ του Brexit –καμία επιστροφή στην τελωνειακή ένωση της Ε.Ε., στην ενιαία αγορά ή στην ελευθερία μετακίνησης– περιορίζουν σοβαρά τι μπορεί να γίνει στο οικονομικό μέτωπο.

Η βρετανική πολιτική δεν είναι τόσο διαφορετική από αυτήν στην ηπειρωτική Ευρώπη όσο φαίνεται με την πρώτη ματιά. Ενας βασικός λόγος για τη νίκη των Εργατών ήταν ότι η δεξιά ψήφος ήταν διχασμένη μεταξύ των Συντηρητικών και του Reform του Νάιτζελ Φάρατζ, που είναι το βρετανικό –ή πιο συγκεκριμένα, το αγγλικό– αντίστοιχο της Εθνικής Συσπείρωσης της Μαρίν Λεπέν, της AfD της Γερμανίας ή των Αδελφών της Ιταλίας, διοχετεύοντας οικονομικές και πολιτισμικές ανησυχίες στον αποδιοπομπαία τράγο του μεταναστευτικού. Οι Αδελφοί της Αγγλίας του Φάρατζ –ή, αν προτιμάτε, Alternative für Αγγλία– πήραν το 14% της ψήφου, σε σύγκριση με το 24% των Συντηρητικών. Τα εθνικιστικά λαϊκιστικά συναισθήματα και στις δύο πλευρές της Μάγχης θα περιορίσουν και θα περιπλέξουν τη σχέση Ηνωμένου Βασιλείου – Ε.Ε., ενώ και στις δύο πλευρές η Ακροδεξιά γίνεται πιο ισχυρή.

Παρ’ όλα αυτά, τα νέα από το Λονδίνο είναι πιο ενθαρρυντικά από εκείνα που έρχονται από το Παρίσι. Ισχύει ότι ένας αστροναύτης που περιστρέφεται γύρω από τον πλανήτη μας άκουσε έναν τεράστιο αναστεναγμό ανακούφισης από ολόκληρη την ευρωπαϊκή ήπειρο στις 8 μ.μ. ώρα Γαλλίας το βράδυ της Κυριακής, όταν μάθαμε ότι η Εθνική Συσπείρωση δεν επανέλαβε την εντυπωσιακή επιτυχία της στον πρώτο γύρο της κοινοβουλευτικής εκλογής και θα ήταν το τρίτο μεγαλύτερο κόμμα στην Εθνοσυνέλευση. Αλλά εδώ τελειώνουν τα καλά νέα. Αν στη Βρετανία η ψήφος ήταν πρωτίστως για να διώξει τους Συντηρητικούς, στη Γαλλία ήταν για να κρατήσει τη Εθνική Συσπείρωση μακριά, όχι να βάλει κάποιον συγκεκριμένο μέσα.

Το αποτέλεσμα είναι ένα κοινοβούλιο χωρισμένο σε τρεις κύριες ομάδες: το βιαστικά συναρμολογημένο Νέο Λαϊκό Μέτωπο, μια αριστερή συμμαχία τεσσάρων πολύ διαφορετικών κομμάτων, συμπεριλαμβανομένης της ευρωσκεπτικιστικής, λαϊκιστικής Ανυπότακτης Γαλλίας· το κεντρώο Μαζί (Εnsemble) του Μακρόν, που δεν είναι πραγματικά κόμμα, αλλά, ensemble· και την Εθνική Συσπείρωση, που είναι ένα πολύ πειθαρχημένο κόμμα. Κανένα από αυτά δεν έχει την πλειοψηφία από μόνο του. Ολες οι επιλογές που συζητούνται για τον σχηματισμό κυβέρνησης είναι πιθανό να είναι ασταθείς και διχαστικές. Η χώρα έχει αυξανόμενο χρέος και μεγάλο δημοσιονομικό έλλειμμα. Τα δαπανηρά σχέδια του Νέου Λαϊκού Μετώπου θα μπορούσαν να προκαλέσουν την οργή των αγορών ομολόγων και να δημιουργήσουν προβλήματα στην Ευρωζώνη. Σύμφωνα με το σύνταγμα, ο πρόεδρος δεν επιτρέπεται να προκηρύξει νέες εκλογές για τον επόμενο χρόνο. Στην αντιπολίτευση, η Εθνική Συσπείρωση μπορεί να κερδίσει ακόμη περισσότερη υποστήριξη, προετοιμάζοντας την προεδρική υποψηφιότητα της Μαρίν Λεπέν ή του Ζορντάν Μπαρντελά το 2027.

Συνοπτικά, ενώ η Βρετανία έχει ισχυρή κυβέρνηση, αλλά αδύναμη θέση στην Ευρώπη, η Γαλλία θα έχει ακόμη ισχυρή θέση στην Ευρώπη, αλλά αδύναμη κυβέρνηση.

Η εξουσία και η επιρροή του Μακρόν έχουν μειωθεί σημαντικά – και αυτό είναι εξ ολοκλήρου δικό του λάθος. Ο τέως πρωθυπουργός της Βρετανίας, Ρίσι Σούνακ, πιθανότατα έκανε λάθος υπολογισμό όταν προκήρυξε πρόωρες εκλογές (και μετά διεξήγαγε μια βρεγμένη, γεμάτη γκάφες πολιτική εκστρατεία), αλλά θα ήταν υποχρεωμένος να προκηρύξει εκλογές έως το τέλος του έτους ούτως ή άλλως. Η καταδίκη ήταν προδιαγεγραμμένη για τους Συντηρητικούς, μετά 14 χρόνια στην εξουσία, στα οποία προξένησαν τέτοια ζημιά σε αυτήν τη χώρα. Αντίθετα, ο Μακρόν είχε μια σχετική, αν και όχι απόλυτη πλειοψηφία για την κεντρώα ομάδα του σε ένα κοινοβούλιο που είχε εκλεγεί μέχρι το 2027, το έτος που λήγει η προεδρική του θητεία.

Θυμάμαι να τον παρακολουθώ στη Νορμανδία στην επέτειο της D-Day, στις 6 Ιουνίου, και να λέω στον εαυτό μου “ιδού ένας άνθρωπος που έχει υποκύψει στην ύβρι”. Μόλις τρεις ημέρες αργότερα, έκανε τη βιαστική, μελοδραματική ανακοίνωση των πρόωρων βουλευτικών εκλογών, εκδηλώνοντας εκείνη την ιδιαίτερα ολέθρια μορφή βλακείας που, δυστυχώς, μοιράζεται με μερικούς ελίτ Βρετανούς υποστηρικτές του Brexit: τη βλακεία των πολύ μορφωμένων και ευφυών ανθρώπων. Ως αποτέλεσμα, ο Δίας έγινε Ικαρος. Διεκδικώντας ένα πολιτικό ξεκαθάρισμα, πέτυχε το αντίθετο.

Για όλη την Ευρώπη, η τραγωδία είναι ότι ο Μακρόν ήταν επίσης ο πιο ισχυρός υποστηρικτής αυτού που χρειαζόμαστε επειγόντως εμείς οι Ευρωπαίοι, σε έναν κόσμο που σπαράσσεται μεταξύ Πούτιν, Τραμπ και Σι Τζινπίνγκ: περισσότερη ενότητα, περισσότερη συνοχή, περισσότερη δύναμη. Ή όπως το λέει ο ίδιος: l’Europe puissance (Ισχυρή Ευρώπη). Πρόσφατα έγινε η πιο επιδραστική φωνή της δυτικής Ευρώπης υπέρ μιας αυξανόμενης υποστήριξης για την Ουκρανία, της οποίας η μοίρα κρέμεται σήμερα από μια κλωστή. Μόλις πριν από λίγες εβδομάδες, ο Μακρόν μας προειδοποιούσε πως «η Ευρώπη είναι θνητή». Τώρα, σε μια πράξη τρέλας και ύβρεως, μαχαίρωσε πισώπλατα τόσο τον εαυτό του όσο και την Ευρώπη.

Ο κ. Τίμοθι Γκάρτον Ας είναι καθηγητής Ευρωπαϊκών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης. Το 2017 τιμήθηκε με το βραβείο Καρλομάγνου για τις υπηρεσίες του στην ευρωπαϊκή ενότητα.