ΠΗΓΗ: ΒΒC
Η Γιουλιάνα κλαίει καθώς το φέρετρο του αδελφού της βυθίζεται στη γη. Η 37χρονη ηθοποιός παρευρίσκεται στην κηδεία του Βάνια, Ρώσου στρατιώτη που σκοτώθηκε στην πρώτη γραμμή στην Ουκρανία. «Είπαν ότι πέθανε ως ήρωας», λέει η Γιουλιάνα για τον 23χρονο Βάνια. «Σκέφτηκα, “τι σημαίνει σαν ήρωας;”. Είναι παράλογο, δεν θέλω τον αδελφό μου νεκρό ήρωα», λέει η ίδια στο BBC.
Ο πατέρας της, όμως, ο Μπόρις, αν και επίσης πλημμυρισμένος στα δάκρυα, είναι περήφανος που ο γιος του Βάνια πέθανε πολεμώντας για την πατρίδα του.
Η άποψή του είναι ότι η σύγκρουση είναι μια μάχη ενάντια σε «μια κυβέρνηση που κηρύττει τον φασισμό». Αυτός ο ισχυρισμός απηχεί τα λόγια του Ρώσου προέδρου Βλαντιμίρ Πούτιν, ο οποίος λέει ότι βοηθά στην αποναζιστικοποίηση της Ουκρανίας και ότι η κυβέρνησή της διέπραξε γενοκτονία – ισχυρισμός για τον οποίο δεν υπάρχουν στοιχεία.
«Πριν συμβεί αυτό με τον Βάνια, δεν συζητούσαμε τον πόλεμο», λέει η Γιουλιάνα περιγράφοντας τη σχέση της με τον πατέρα της. «Αλλά μετά τον θάνατό του είχαμε τρομερούς καβγάδες γι’ αυτό».
Σε μια νέα ταινία για το BBC Storyville, πατέρας και κόρη συζητούν για τον πόλεμο – μια συζήτηση που διαδραματίζεται σε πολλές οικογένειες στη Ρωσία σήμερα.
Είναι δύσκολο να έχουμε ακριβή εικόνα τού πώς ακριβώς νιώθουν οι άνθρωποι στη χώρα για την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, δεδομένης της νομοθεσίας που απαγορεύει οποιαδήποτε σχόλια που θεωρείται ότι δυσφημούν τον στρατό, ή που αναφέρονται στη στρατιωτική δράση ως πόλεμο και όχι ως «ειδική στρατιωτική επιχείρηση».
©Associated Press
Ωστόσο, μια έρευνα που δημοσιεύθηκε τον Νοέμβριο του 2022 από ανεξάρτητη ρωσική ερευνητική ομάδα δείχνει ότι οι γενιές είναι διχασμένες – το 75% των ερωτηθέντων ηλικίας 40 ετών και άνω δήλωσε ότι υποστηρίζει τον πόλεμο, ποσοστό μικρότερο σε σχέση με το 62% των ατόμων ηλικίας 18-24 ετών.
Η Ρωσίδα σκηνοθέτις, Αναστασία Πόποβα, λέει πως αυτό κατάλαβε και η ίδια καθώς ταξίδευε σε όλη τη χώρα για να γυρίσει το ντοκιμαντέρ.
«Παρατηρούσα πολλά διαφορετικά ρήγματα μεταξύ των οικογενειών. Τα παιδιά ήταν κυρίως κατά του πολέμου και οι γονείς -η γενιά που ανατράφηκε στη Σοβιετική Ενωση, που έβλεπε (κρατική) τηλεόραση μέρα και νύχτα- υποστήριζαν τον πόλεμο. Εχω το ίδιο ρήγμα μέσα στην οικογένειά μου», προσθέτει, λέγοντας ότι ο πατέρας της υποστηρίζει τη στρατιωτική δράση.
Το να βασίζεσαι στην κρατική τηλεόραση για ειδήσεις σημαίνει να απορροφάς την επίσημη αφήγηση της ρωσικής κυβέρνησης μέρα με τη μέρα. Η Γιουλιάνα, όπως και άλλοι της ίδιας ηλικιακής ομάδας, είναι πιο πιθανό να λαμβάνουν τα νέα τους από άλλα μέσα, όπως το YouTube και τα social media.
«Μια “συγγνώμη” δεν μπορεί να εκφράσει τη θλίψη που νιώθω μέσα μου», λέει η ίδια. Περιγράφει ότι ο πόλεμος άλλαξε τους ανθρώπους. «Παρακολουθώ ανθρώπους στο μετρό (στη Μόσχα). Διαβάζουν τις ειδήσεις και μετά κοιτούν αλλού. Σταμάτησαν να κοιτάζονται στα μάτια».
Η Πόποβα τονίζει ότι, εκτός των μεγάλων πόλεων, η υποστήριξη στον πόλεμο είναι μεγαλύτερη, ανεξάρτητα από την ηλικιακή ομάδα. Λέει ότι αυτό έγινε ξεκάθαρο ενώ γύριζε από την κηδεία του Βάνια στο χωριό τους, το Αρχαγγέλσκ, 97 χιλιόμετρα έξω από τη Μόσχα.
Η Γιουλιάνα μιλά και για τη στιγμή της κρατικής αναγνώρισης. «Οταν παρακολουθούσα αυτούς τους ανθρώπους, μου πέρασε από το μυαλό ότι πίστευαν πραγματικά τα λόγια που έλεγαν», λέει, «(που ήταν) ότι ο Βάνια πέθανε ως ήρωας, ένας αληθινός πατριώτης που υπερασπίστηκε την πατρίδα του.
«Ξέρω ότι κάτι δεν πάει καλά. Ποιον υποτίθεται ότι θα σώσουμε εκεί; Για ποιον λόγο πεθαίνουν τα αγόρια μας; Δεν φανταζόμουν ποτέ στη ζωή μου ότι θα μου έφερναν τον αδελφό μου σε φέρετρο».
Ο Βάνια ήταν ο μικρότερος από τα τέσσερα αδέρφια και μοναχογιός. «Ηταν ένα χρυσό αγόρι», λέει η Γιουλιάνα. «Είχε ευρεία ανατροφή», εξηγεί ο Μπόρις. «Καλλιτεχνικό σχολείο, μουσική σχολή, αθλητισμός… Χάρισα όλα όσα ονειρευόμουν σε αυτόν».
Αφού έφυγε από το σπίτι, ο Βάνια εντάχθηκε σε ένα λογοτεχνικό ινστιτούτο στη Μόσχα για να σπουδάσει δημιουργική γραφή, και έπαιξε σε πειραματικές παραγωγές, συμπεριλαμβανομένου του θεάτρου Μπολσόι.
©Associated Press
Ο Μπόρις λέει ότι αυτό οδήγησε σε απογοήτευση τον Βάνια, ο οποίος ερωτεύτηκε ένα κορίτσι που δεν ήθελε να παντρευτεί. «Αυτός είναι ο κόσμος του θεάτρου. Με τις δικές του απόψεις για τη ζωή. Τα δικά του ηθικά κριτήρια. Στη θέση των οικογενειακών αξιών, έχουν ανοιχτές σχέσεις μεταξύ ανδρών και γυναικών», λέει.
Η Γιουλιάνα λέει πως ο Βάνια φαινόταν εξαιρετικά χαρούμενος στο θέατρο, αλλά ο πατέρας του πιστεύει πως προκάλεσε κάποιου είδους κρίση στον γιο του.
«Δεν ήταν ικανοποιημένος με την άποψή τους για τον κόσμο, με το ότι είναι πάντα αρνητικοί με τη Ρωσία, με το ότι οι Ρώσοι και οι πρόγονοί τους δεν σημαίνουν τίποτε γι’ αυτούς και ότι ολόκληρη η ιστορία της Ρωσίας είναι γεμάτη ανοησίες. Καταλάβαινε ότι δεν είναι έτσι τα πράγματα. Είχαμε μιλήσει γι’ αυτό. Για το τι έπρεπε να κάνει».
Ετσι, λέει ο Μπόρις, αυτός και ο Βάνια συμφώνησαν ότι έπρεπε να πάει στον στρατό.
«Για μια ζωή στις δημιουργικές τέχνες, χρειάζεσαι εμπειρία ζωής», λέει ο Μπόρις. «Πού μπορείς να τη βρεις; Αποφασίσαμε ότι πρέπει να ακολουθήσει τα βήματα των μεγάλων συγγραφέων. Και αυτά ήταν ο στρατός».
Ο Βάνια πήγε στον στρατό ως στρατεύσιμος – και στη συνέχεια, θέλοντας πιο ενδιαφέρουσες προκλήσεις, υπέγραψε στρατιωτικό συμβόλαιο. Ηταν πεζοναύτης με έδρα την πόλη της Σεβαστούπολης στην κατεχόμενη από τη Ρωσία Κριμαία, όταν η Μόσχα εξαπέλυσε τη μεγάλη επίθεσή της σε πόλεις σε όλη την Ουκρανία τον Φεβρουάριο του περασμένου έτους. Του είπαν να τηλεφωνήσει στην οικογένειά του για να τους αποχαιρετήσει προτού σταλεί στο λιμάνι της Μαριούπολης στην Ουκρανία.
«Μιλήσαμε για πολλή ώρα, πάνω από μία ώρα», λέει η Γιουλιάνα. «Είχε δάκρυα στα μάτια του. Είπα: “Βάνια, δείξε μου τι έχεις εκεί”. Μου έδειξε ένα πολυβόλο, όπως μου έδειχνε τα παιχνίδια του όταν ήταν παιδί».
Ο Μπόρις δείχνει ένα απόσπασμα από το βίντεο του μηνύματος του Βάνια προς αυτόν. «Ο σκοπός μας είναι δίκαιος», λέει ο Βάνια. «Γεια σε όλους. Θα γράψω όταν φτάσω εκεί. Αγκαλιές και φιλιά». «Αυτά ήταν τα τελευταία του λόγια», λέει ο Μπόρις. Σκοτώθηκε κοντά στο χαλυβουργείο του Αζοφστάλ στη Μαριούπολη, στις 15 Μαρτίου του 2022.
Μιλώντας με τους οικείους πριν από το μέτωπο… (©Associated Press)
Ο θάνατός του έφερε στο επίκεντρο τις διαφορετικές απόψεις της Γιουλιάνα και του Μπόρις για τον πόλεμο.
Ο Μπόρις λέει στην Γιουλιάνα ότι είναι πολύ μικρή για να θυμάται αυτό που ο ίδιος αναφέρει ως «αδελφοσύνη» των Δημοκρατιών της Σοβιετικής Ενωσης. Υποστηρίζει ότι η πτώση της «έσπασε την ψυχή πολλών επόμενων γενεών, πείθοντάς τες ότι οι Ρώσοι ήταν εχθροί».
Η γλώσσα του θυμίζει τον πρόεδρο Πούτιν, ο οποίος χαρακτήρισε την πτώση της σοβιετικής αυτοκρατορίας τη «μεγαλύτερη γεωπολιτική καταστροφή του (20ού) αιώνα». Η Ουκρανία κήρυξε την ανεξαρτησία της λίγο πριν από την κατάρρευση της Σοβιετικής Ενωσης το 1991.
Ο Ρώσος πρόεδρος ρίχνει επίσης την ευθύνη για τον πόλεμο στο ΝΑΤΟ και τη Δύση, που υποστηρίζει ότι προσπαθούν να αποδυναμώσουν, και τελικά να καταστρέψουν τη Ρωσία. Ο Μπόρις απηχεί και αυτή την αφήγηση. «Στο σημερινό πλαίσιο, το “Οχι στον πόλεμο” σημαίνει μόνο ένα πράγμα», λέει ο Μπόρις στην Γιουλιάνα. «Σημαίνει “Θάνατος στους Ρώσους”. Αυτός είναι ένας αγώνας για τον ρωσικό κόσμο, για τη ρωσική ψυχή, για τον πολιτισμό μας».
Είναι σαφές πως η Γιουλιάνα δεν το συμμερίζεται καθόλου αυτό, παρότι κατά καιρούς αμφιταλαντεύεται.
Η Πόποβα απαθανατίζει μια στιγμή που η Γιουλιάνα κάνει διακοπές στη Γεωργία -μία από τις λίγες χώρες που μπορούν ακόμη να επισκεφτούν οι Ρώσοι λόγω κυρώσεων- και εκείνη και οι φίλοι της συζητούν για τον πόλεμο δειπνώντας. Η Γιουλιάνα αρχίζει να αμφισβητεί τα γεγονότα.
«Θέλω να πιστεύω ότι ο αδελφός μου δεν πέθανε μάταια. Θέλεις να δικαιολογήσεις την απώλεια. Είναι πολύ οδυνηρό. Πρέπει να κρατηθείς από κάτι», εξηγεί η ίδια.
Ενα μικρό ιερό έχει στηθεί στη μνήμη του Βάνια στο σπίτι της οικογένειας. Περιλαμβάνει χώμα που συγκεντρώθηκε από τη Μαριούπολη όπου πέθανε. Κατά καιρούς πατέρας και κόρη έχουν σταθεί μπροστά του μαζί.
Η Γιουλιάνα λέει ότι, παρά τις διαφορές τους, θέλει να διατηρήσει μια σχέση με τον πατέρα της.
«Δεν μπορώ να κάνω “πόλεμο” εναντίον του ίδιου του πατέρα μου. Δεν μπορώ να πω “σε μισώ γιατί διαφωνούμε”. Το μόνο που μπορώ να πω είναι “μπαμπά, δεν συμφωνώ”. Αυτό είναι το μόνο που μπορώ να πω».
