ΜΑΡΚ ΣΑΝΤΟΡΑ, ΑΝΤΡΙΟΥ ΧΙΓΚΙΝΣ, ΤΖΕΝΙ ΓΚΡΟΣ / THE NEW YORK TIMES
Διεκόπη την 1η Ιανουαρίου η ροή φυσικού αερίου μέσω αγωγού, ο οποίος συνδέει τη Ρωσία με την Ουκρανία, όπως ανέφεραν αξιωματούχοι των δύο χωρών. Οι επιπτώσεις της διακοπής, παρότι αναμενόμενες εδώ και καιρό, μπορεί να προκαλέσουν αλυσιδωτή αντίδραση στον ενεργειακό τομέα της Ευρώπης και να επηρεάσουν σε βάθος χρόνου την ικανότητα της Μόσχας να χρηματοδοτήσει τον πόλεμό της στην Ουκρανία.
Τι συνέβη ακριβώς; Η Ουκρανία αρνήθηκε να ανανεώσει τη συμφωνία, η οποία επέτρεπε στη Ρωσία να εξάγει φυσικό αέριο μέσω αγωγού στην Ευρώπη. Τη συμφωνία συνέχισαν να τηρούν οι δύο πλευρές ακόμη και μετά την εισβολή του ρωσικού στρατού στην Ουκρανία το 2022. Ο αγωγός Ουρενγκόι – Πομάρι – Ουζγκορόντ κατασκευάστηκε στα χρόνια της ΕΣΣΔ προκειμένου να μεταφέρει φυσικό αέριο από τη Σιβηρία στις ευρωπαϊκές αγορές. Κατέστη μάλιστα η κύρια οδός ανεφοδιασμού της Σλοβακίας σε φυσικό αέριο, με τη ροή να ελέγχεται από την πόλη της Σούντζα στη ρωσική περιφέρεια του Κουρσκ στα σύνορα με την Ουκρανία, που ελέγχεται σήμερα από τον ουκρανικό στρατό. Ο αγωγός αποτελούσε τον τελευταίο ρωσικό ενεργειακό διάδρομο προς την Ευρώπη, μετά τη δολιοφθορά του αγωγού Nord Stream το 2022 προς τη Γερμανία, πιθανώς από Ουκρανούς σαμποτέρ και τη διακοπή της ροής αερίου μέσω της Λευκορωσίας.
Γιατί τώρα; Ο Ουκρανός πρόεδρος Βολοντίμιρ Ζελένσκι προειδοποιούσε εδώ και μήνες για την απόφασή του να μην ανανεώσει τη συμφωνία 5ετούς διάρκειας, η οποία εξέπνευσε τα μεσάνυχτα της 31ης Δεκεμβρίου. Η συμφωνία είχε υπογραφεί πριν από την εισβολή στην Ουκρανία, αλλά μετά την κατάληψη της Κριμαίας από τη Ρωσία.
Ποιο θα είναι το κόστος για τη Μόσχα και το Κίεβο; Αναλυτές εκτιμούν ότι η διακοπή ροής του αερίου θα περιορίσει τα έσοδα της Ρωσίας κατά 6,5 δισ. δολάρια τον χρόνο. Η επιμονή του Ζελένσκι εμπεριέχει, όμως, κινδύνους για την Ουκρανία. Η Ρωσία θα μπορούσε έτσι να αποφασίσει να βομβαρδίσει το ουκρανικό δίκτυο ενεργειακών αγωγών, το οποίο απέφευγε μέχρι στιγμής να στοχεύσει.
Πόσο θα πληγεί η Ε.Ε.; Η εκπνοή της συμφωνίας για το φυσικό αέριο ήταν προδιαγεγραμμένη, προσφέροντας στις χώρες της Ευρώπης χρόνο για την εκπόνηση εναλλακτικών σχεδίων. Η διακοπή λειτουργίας του αγωγού δεν αναμένεται να έχει σημαντικό αντίκτυπο στην τιμή του φυσικού αερίου, χάρη στις νέες συμφωνίες με εναλλακτικούς προμηθευτές που έχουν ήδη υπογραφεί. Η Μόσχα περιόρισε τον όγκο φυσικού αερίου που εξήγαγε στην Ευρώπη μετά την εισβολή στην Ουκρανία το 2022, προκαλώντας άνοδο των τιμών και υποχρεώνοντας πολλές κυβερνήσεις να καταφύγουν στα στρατηγικά τους αποθέματα προκειμένου να αντιμετωπίσουν τη ζήτηση από επιχειρήσεις και νοικοκυριά. Τα περισσότερα κράτη-μέλη της Ε.Ε. μείωσαν την εξάρτησή τους από το ρωσικό φυσικό αέριο και αναζήτησαν προμηθευτές στο Αζερμπαϊτζάν και τις ΗΠΑ, μεταξύ άλλων.
Το 2021 η Ρωσία προμήθευσε ποσοστό 40% του φυσικού αερίου που κατανάλωσε η Ευρωπαϊκή Ενωση, με το ποσοστό αυτό να υποχωρεί δραστικά στα χρόνια μετά την εισβολή στην Ουκρανία. Πέρυσι το μερίδιο ρωσικού αερίου στις ευρωπαϊκές εισαγωγές ήταν της τάξης του 15%. Μόλις 5% των ευρωπαϊκών εισαγωγών φυσικού αερίου διακινήθηκαν πέρυσι μέσω του ουκρανικού αγωγού. Η διακοπή λειτουργίας του, όμως, μπορεί να επηρεάσει την ήδη ασταθή αγορά ενέργειας. Η αναταραχή αυτή μπορεί να ασκήσει νέες επικίνδυνες πιέσεις στην αγορά ενέργειας. Οι ευρωπαϊκές ενεργειακές αγορές βρέθηκαν φέτος στο χείλος της κρίσης, με τις τιμές να σημειώνουν αύξηση 50% μέσα σε έναν χρόνο. Οι τιμές παραμένουν, όμως, σε πολύ χαμηλότερα επίπεδα από εκείνα της περιόδου μετά την εισβολή του 2022.
Ποιες χώρες της Ε.Ε. θα επηρεαστούν περισσότερο; Οι αναλυτές δεν φοβούνται ότι οι ευρωπαϊκές χώρες θα στερηθούν το φυσικό αέριο, αλλά ότι η προμήθειά του θα γίνει πιο περίπλοκη και δαπανηρή. Οι τιμές του φυσικού αερίου στην Ευρώπη είναι τετραπλάσιες από εκείνες στις ΗΠΑ. «Χώρες όπως η Σλοβακία, η Αυστρία και η Τσεχία θα αναγκαστούν να πληρώσουν πιο ακριβά για φυσικό αέριο», λέει η Νατάσα Φίλντινγκ, αναλύτρια της εταιρείας συμβούλων Argus Media. Ακόμη και μετά τη ρωσική εισβολή, τρία κράτη –Αυστρία, Ουγγαρία και Σλοβακία– συνέχισαν να αγοράζουν μεγάλες ποσότητες καυσίμων από τη Ρωσία. Η κυβέρνηση της Βιέννης ανακοίνωσε την Τετάρτη ότι ήταν προετοιμασμένη, έχοντας εξασφαλίσει εναλλακτικούς παρόχους εκτός Ρωσίας. Η κρατική ενεργειακή εταιρεία OMV είχε αναφέρει τον περασμένο μήνα ότι διέκοψε τα συμβόλαιά της με τη ρωσική Gazprom.
Η Ουγγαρία, η οποία πίεζε για διατήρηση του ουκρανικού αγωγού σε λειτουργία, λαμβάνει τον μεγαλύτερο όγκο ρωσικού αερίου μέσω του αγωγού Turkstream. Ο πρωθυπουργός της Σλοβακίας, Ρόμπερτ Φίτσο, διάκειται φιλικά προς τον Ρώσο πρόεδρο Βλαντιμίρ Πούτιν, με τη Σλοβακία να εξαρτάται άμεσα από το ρωσικό αέριο. Ο Φίτσο έχει απειλήσει να διακόψει τις εξαγωγές ηλεκτρικού ρεύματος αν η Ουκρανία δεν ανανεώσει τη συμφωνία.
Και ποιες εκτός Ε.Ε.; Κάποιες άλλες ευρωπαϊκές χώρες που δεν ανήκουν στην Ε.Ε., όπως η Σερβία και άλλα βαλκανικά κράτη, συνεχίζουν να αγοράζουν ρωσικό φυσικό αέριο. Η Μολδαβία επηρεάζεται πρωτίστως από τη διακοπή λειτουργίας του αγωγού. Τον Δεκέμβριο η χώρα κηρύχθηκε σε κατάσταση εκτάκτου ανάγκης εξαιτίας φόβων για διακοπή της παροχής ρωσικού αερίου μέσω Ουκρανίας, διακοπή που θα σήμαινε την αδυναμία της Μολδαβίας να ηλεκτροδοτήσει τις πόλεις της. Η Μολδαβία εξασφαλίζει το σύνολο του ηλεκτρικού της ρεύματος από εργοστάσιο με καύσιμο φυσικό αέριο στην αποσχισθείσα ρωσόφωνη περιοχή της Υπερδνειστερίας. Αξιωματούχοι του Κισινάου ανακοίνωσαν την περασμένη εβδομάδα ότι η γειτονική Ρουμανία δεσμεύθηκε να καλύψει τις ελλείψεις ηλεκτροδότησης που θα αντιμετωπίσει η Μολδαβία. Η ενεργειακή επιχείρηση στην Υπερδνειστερία ανακοίνωσε από την πλευρά της ότι θα διακόψει την παροχή αερίου για θέρμανση σε κατοικίες ιδιωτών, χωριά και κωμοπόλεις, διατηρώντας την παροχή αποκλειστικά για μαγείρεμα, «έως ότου η πίεση του αερίου στο δίκτυο πέσει κάτω από τα επίπεδα συναγερμού».
