Kathimerini.gr
Ξένια Κουναλάκη
Oυρές χιλιοµέτρων στα σύνορα με τη Φινλανδία και τη Γεωργία, ξεπούλημα αεροπορικών εισιτηρίων για όσες διεθνείς πτήσεις έχουν απομείνει στους Ρώσους πολίτες (κυρίως προς Κωνσταντινούπολη, Τμπιλίσι και Ερεβάν) και εκατοντάδες συλλήψεις ακτιβιστών που αντιτίθενται στην εισβολή του Βλαντιμίρ Πούτιν. Αυτή είναι η εικόνα στο εσωτερικό της Ρωσίας μετά τη μερική επιστράτευση, την πρώτη μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, που εξήγγειλε σε διάγγελμά του την Τετάρτη ο Ρώσος πρόεδρος.
Αντιμέτωπος με δεινές ήττες στο μέτωπο, απομονωμένος διεθνώς από την Κίνα, την Ινδία, ακόμη και τη Βόρεια Κορέα, που δήλωσε αυτή την εβδομάδα ότι δεν πουλάει όπλα στη Μόσχα, και αμφισβητούμενος μέσα στη χώρα του, ο Πούτιν μοιάζει πιο επικίνδυνος από ποτέ. Προανήγγειλε μερική επιστράτευση, που σύμφωνα με τον υπουργό Αμυνας Σεργκέι Σοϊγκού θα μπορούσε να προσθέσει έως και 300.000 άνδρες στον ρωσικό στρατό, προκήρυξε δημοψηφίσματα σε τέσσερις καταληφθείσες περιοχές της Ουκρανίας για την προσάρτησή τους από τη Μόσχα (Ντονέτσκ, Λουγκάνσκ, Ζαπορίζια και Χερσώνα) και απείλησε τη Δύση με πυρηνικά όπλα. «Δεν μπλοφάρω», διαβεβαίωσε. Τον εκβιασμό για τη χρήση «όλων των μέσων που έχουμε στη διάθεσή μας», όπως χαρακτηριστικά ανέφερε, απέρριψαν τόσο ο Αμερικανός πρόεδρος Τζο Μπάιντεν όσο και ο Ουκρανός ομόλογός του Βολοντίμιρ Ζελένσκι. «Πράξη απόγνωσης» χαρακτήρισε την επιστράτευση ο Γερμανός καγκελάριος Ολαφ Σολτς.
Στο μεταξύ, όπως επισημαίνει ο Αμερικανός ιστορικός και καθηγητής στο Γέιλ, Τίμοθι Σνάιντερ, η προκήρυξη δημοψηφισμάτων εντός λίγων ημερών, και μάλιστα στη διάρκεια μιας ένοπλης σύγκρουσης υπό την απειλή όπλων, είναι προφανώς παράνομη. Ο ίδιος αμφισβητεί ότι υπήρξε καν κάποιου είδους ψηφοφορία. «Χρειάζεται υποδομή για να στηθούν κάλπες. Η υποδομή αυτή δεν υπάρχει. Αν και αναμφισβήτητα θα δούμε κάποιες φωτογραφίες γηραιών κυριών που κρατούν ένα χαρτί, είναι λάθος οι δημοσιογράφοι να κάνουν λόγο για “ψηφοφορία”… Η Ρωσία χάνει τον πόλεμο και ο Πούτιν χρειάζεται ένα νέο τείχος ψευδαισθήσεων. Οπως έκαναν παντού και ανέκαθεν οι τύραννοι, διέπραξε ένα μοιραίο λάθος. Η τελευταία πράξη του θα διασφαλίσει πως αυτό είναι μοιραίο και για τον ίδιο τον λαό του. Ο Πούτιν έχει ανάγκη να στείλει Ρώσους εφέδρους στην Ουκρανία και χρειάζεται μια ιστορία για να εξηγήσει γιατί το κάνει. Πρέπει να είναι ένα αφήγημα διαφορετικό από το ότι ο πόλεμος αυτός είναι ένα σφάλμα και η Ρωσία χάνει». Εχει ενδιαφέρον ότι παράνομα αποκάλεσε τα δημοψηφίσματα ακόμη και ο Τούρκος υπουργός Εξωτερικών Μεβλούτ Τσαβούσογλου, παρόλο που η χώρα του τηρεί σχεδόν ίσες αποστάσεις και παίζει μεσολαβητικό ρόλο μεταξύ των δύο πλευρών τόσο στη συμφωνία για τα σιτηρά όσο και στην πρόσφατη ανταλλαγή αιχμαλώτων.
Ο Πούτιν φιλοδοξεί λοιπόν τώρα να πείσει τη ρωσική κοινή γνώμη ότι ο πόλεμος είναι αμυντικός και έχει στόχο την προάσπιση της πατρίδας. Αυτός είναι και ο ουσιαστικός στόχος των δημοψηφισμάτων και της προσάρτησης των τεσσάρων περιοχών: αφενός η εξασφάλιση μιας νέας δεξαμενής ανδρών που θα μπορούσαν να ενταχθούν στις τάξεις του ρωσικού στρατού και αφετέρου ο πυρηνικός εκβιασμός, αφού η Μόσχα θα μπορούσε να ισχυριστεί ότι δέχεται επίθεση στα εδάφη της και αμύνεται. Τα πρώτα φιλοκαθεστωτικά βίντεο δείχνουν τις τελευταίες μέρες νέους άνδρες να περιμένουν υπομονετικά να καταταγούν, αλλά ανταποκριτές ξένων μέσων ενημέρωσης είδαν ακόμη και άνδρες άνω των 50 ετών να στρατολογούνται.
Διάταγμα, σημείο 7
Η αντιπολιτευτική ιστοσελίδα Nowaja Gaseta, που λειτουργεί πλέον από το εξωτερικό, επιμένει, παρά τις διαψεύσεις του Κρεμλίνου, ότι ο Πούτιν έχει δώσει το πράσινο φως στον υπουργό Αμυνάς του να στρατολογήσει μέχρι και ένα εκατομμύριο άνδρες. Η συγκεκριμένη οδηγία περιλαμβάνεται στο διάταγμά του προς τον Σοϊγκού και ειδικότερα στο σημείο 7, το οποίο όμως λείπει από το έγγραφο που δόθηκε στη δημοσιότητα και περιλαμβάνεται μόνο σε εκείνο «για υπηρεσιακή χρήση». H διαδικασία έχει προς το παρόν ταξικό χαρακτήρα, αφού επικεντρώνεται σε μειονοτικούς πληθυσμούς, όπως οι Μπουριάτες (αυτόχθονες της νότιας Σιβηρίας), και σε αγροτικές φτωχές κοινότητες του Νταγκεστάν. Οι άνδρες έχουν μία ώρα στη διάθεσή τους για να μαζέψουν τα πράγματά τους και να φύγουν για τα κέντρα εκπαίδευσης. Αντιθέτως νέοι, όπως ο γιος του εκπροσώπου του Κρεμλίνου Nτμίτρι Πεσκόφ, δήλωσε ότι θα επιλύσει το ζήτημα «σε άλλο επίπεδο». Στέλνοντας τους ασιατικής καταγωγής πολίτες της Ρωσικής Ομοσπονδίας στο μέτωπο σαν πρόβατα στη σφαγή «η Ρωσία γίνεται “λευκότερη”, κάτι για το οποίο νοιάζεται ο Πούτιν», εκτίμησε ο Σνάιντερ.
Την ίδια στιγμή, οι Ρώσοι πολίτες αμφισβητούν όλο και πιο έντονα την προπαγάνδα και κατεβαίνουν στους δρόμους των ρωσικών μεγαλουπόλεων. Παρά τις συλλήψεις εκατοντάδων διαδηλωτών, το αντιπολιτευτικό κίνημα Vesna (Ανοιξη) κάλεσε εκ νέου σε κινητοποιήσεις: «Χιλιάδες Ρώσοι άνδρες, οι μπαμπάδες, οι αδελφοί και οι σύζυγοί μας θα ριχτούν στην κρεατομηχανή του πολέμου. Για ποιο λόγο θα πεθάνουν; Για ποιο λόγο θα κλάψουν οι μανάδες και τα παιδιά τους;». Το Κρεμλίνο επέμεινε ότι είναι υπερβολικές οι αναφορές των διεθνών ΜΜΕ για κύμα εξόδου από τη χώρα, ενώ απάντησε πως δεν είναι παράνομη η πρακτική να δίνονται χαρτιά στρατολόγησης σε όσους συλλαμβάνονται στη διάρκεια διαδηλώσεων, χωρίς να διαψεύσει ωστόσο ότι πράγματι ακολουθείται. Προβλήματα πάντως αντιμετωπίζει και η Ουκρανία στα ανακαταληφθέντα εδάφη, όπως το Ιζιούμ, όπου οι Αρχές προσπαθούν να εντοπίσουν όσους συνεργάστηκαν με τον εχθρό. Οσο οι περιοχές αυτές τελούσαν υπό ρωσικό έλεγχο, εκπαιδευτικοί, δημόσιοι υπάλληλοι και αστυνομικοί βρέθηκαν μπροστά στο δίλημμα να γίνουν δωσίλογοι και να προαχθούν. Οσοι αντιστάθηκαν τότε, επιβραβεύονται τώρα, και όσοι, αντιθέτως, υπέκυψαν, τιμωρούνται σήμερα.
Εν τω μεταξύ, οι περισσότεροι αναλυτές συμφωνούν ότι είναι αμφίβολη η αποτελεσματικότητα της επιστράτευσης, μιας ενέργειας υψηλού ρίσκου εκ μέρους του Πούτιν. Kι αυτό όχι μόνο λόγω του σοβαρού κοινωνικού κόστους, αλλά και επειδή η επιστράτευση δεν λύνει το πρόβλημα του χαμηλού ηθικού στις τάξεις του ρωσικού στρατού μετά τις ουκρανικές νίκες, ούτε τη μεγάλη πρόκληση της εκπαίδευσης όσων στρατολογηθούν εις το εξής.
Ο Γκούσταβ Γκρέσλερ του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Διεθνών Σχέσεων (ECFR) τονίζει ότι η απόφαση της Μόσχας ελήφθη μετά την αντεπίθεση των Ουκρανών που αποθάρρυνε όσους υπηρέτησαν πέρυσι τη στρατιωτική τους θητεία και θα ήταν οι ιδανικοί να ριχθούν στο εξής στις μάχες, να ενταχθούν στο Σώμα. «Ποιος μπαίνει σε ένα στρατό που χάνει;» αναρωτιέται ρητορικά με ανάρτησή του στο Twitter και πιστεύει πως αν η κατάσταση συνεχιζόταν ως είχε, η Ρωσία θα είχε χάσει τον πόλεμο μέσα στον χειμώνα. Κατά την άποψή του, μετά τη μερική επιστράτευση η Μόσχα μπορεί να σταθεροποιήσει το μέτωπο και να παρατείνει τον πόλεμο, όχι όμως να αναστρέψει την έκβασή του.
Αχαρτογράφητα νερά
Στον αντίποδα, ο Μάικλ Κόφμαν, διευθυντής ρωσικών μελετών στο Κέντρο Ναυτικής Ανάλυσης (CNA) με έδρα το Αρλινγκτον στις ΗΠΑ, θεωρεί πως η μερική επιστράτευση μπορεί να μην επιλύσει πολλές από τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει ο ρωσικός στρατός, αλλά θα μπορούσε να αλλάξει τη δυναμική του πολέμου.
Σπεύδει πάντως να προειδοποιήσει ότι αυτήν τη στιγμή βρισκόμαστε σε αχαρτογράφητα νερά και καλό είναι να αποφεύγουμε τις κατηγορηματικές δηλώσεις. «Δεν πιστεύω ότι θα μπορούσε να αλλάξει η τύχη της Ρωσίας στον πόλεμο. Ωστόσο θα πρόσεχα να μην είμαι υπερβολικά απαξιωτικός, ειδικά ως προς τα μεσοπρόθεσμα αποτελέσματα αυτού του χειμώνα και το 2023. Η διαθεσιμότητα δυνάμεων και το απόθεμα ανδρών έχει σημασία, γι’ αυτό οι πιθανές επιπτώσεις ποικίλλουν. Ο ρωσικός στρατός έχει δομικές ελλείψεις δυνάμεων καθ’ όλη τη διάρκεια των συγκρούσεων, γεγονός που έχει οδηγήσει σε προβλήματα στρατολόγησης, φύλαξης και εναλλαγής. Επειδή οι μονάδες δεν μπορούν να αντικατασταθούν εξωθούνται στην κόπωση. Ο αριθμός των αρνητών διογκώθηκε. Η πρόσληψη βραχυπρόθεσμων εθελοντών επέτεινε τα ζητήματα φύλαξης». Ο ίδιος έχει διαγνώσει εγκαίρως κρούσματα απογύμνωσης των δυνάμεων μέσα από την εξουθένωση αξιωματικών, την εξάντληση του εξοπλισμού και την επιστράτευση επαγγελματιών για μονάδες εφέδρων και εθελοντών. Κατά τη γνώμη του, η ιδανική εποχή για μια επιστράτευση θα ήταν τον Απρίλιο, προτού βγει εκτός μάχης ένα σημαντικό μέρος της δύναμης και του εξοπλισμού. Τώρα οι δυνατότητες μιας επιστράτευσης είναι πεπερασμένες και ο αριθμός του Σοϊγκού για 300.000 άνδρες φαντάζει υπεραισιόδοξος. Κατ’ αρχάς όλοι αυτοί θα πρέπει να εντοπιστούν, να στρατολογηθούν, να εκπαιδευτούν, να τραφούν, να εξοπλιστούν, μια χρονοβόρα διαδικασία. Ετσι, πολλοί αναλυτές συμφωνούν ότι οι επόμενοι μήνες θα είναι η χρυσή ευκαιρία της Ουκρανίας να ανακτήσει νέα εδάφη.
