Όταν έφτανα στο σπιτικό του Κωστή Κωστέα στη Λάρνακα, είχα μια άγρια φουρτούνα στο κεφάλι μου. Όταν έφευγα είχα γεμίσει με ευφορία στο μυαλό και στην καρδιά. Γνώρισα από κοντά έναν από τους πιο υπέροχους ανθρώπους αυτού του τόπου. Υπέροχη φυσιογνωμία, γλυκύτατη προσωπικότητα, λαμπερή διάνοια με απίστευτη σεμνότητα, που απολάμβανε γύρω του μια υπέροχη οικογένεια. Το επίθετο Κωστέας το πήρε από τον παππού του ο οποίος έμενε για πολλά χρόνια απομονωμένος στο περιβόλι του, διάβαζε πολλά βιβλία, έγραφε ποιήματα και έκανε γλυπτά, αλλά δεν έμπαινε στη Λύση γιατί ήταν μαλωμένος με τη γιαγιά. Ο κύριος Κωστής ωστόσο αμφιβάλλω εάν «κακιώθηκε» ποτέ με οποιονδήποτε. Αντίθετα όποιος στα χρόνια του τον κατέτρεξε μάλλον στην πορεία θα το μετάνιωσε πικρά, αντιλαμβανόμενος ότι αυτός ο άνθρωπος ήταν πάντα μια πηγή ομορφιάς για όλον τον κόσμο.
Κύριε Κωστέα πώς ήταν τα παιδικά σας χρόνια στη Λύση;
Έτυχε να αναπτυχθώ σε μια οικογένεια που φύτεψε μέσα μου την ομορφιά της μουσικής και το πνεύμα της ομαδικότητας. Ο πατέρας μου ήτανε ψάλτης. Κάθε νύχτα στο σπίτι σας κάτι εύρισκε να μου τραγουδάει. Κάθε νύχτα ήθελε να μου μάθει κάτι. Το ότι η ψαλτική είχε να κάνει με μια ομαδική δουλειά και το ότι παράλληλα είχαμε τις πολιτικές εμπειρίες εκείνης της εποχής στη Λύση που βασιζόντουσαν στην ομαδικότητα και στη συντροφικότητα, μας έδωσε την ευκαιρία να φτιάξουμε το σχήμα που αργότερα έγινε γνωστό ανά το παγκύπριο.
Ποια είναι η ισχυρότερη ανάμνησή σας;
Η μουσική. Τετάρτη του Δημοτικού με υποχρέωσε ο δάσκαλος της Λύσης να βγω στην έδρα και να ψάλω. Γελάσανε οι συμμαθητές μου αλλά ο δάσκαλος γύρισε και τους είπε: « Προσέξτε τον γιατί αυτός θα γίνει ψάλτης κάποτε». Μεγαλώνοντας «έδωσα μέσα» σε ό,τι είχε σχέση με τη μουσική. Έμαθα και ευρωπαϊκή και βυζαντινή μουσική. Στα χρόνια του ΣΥΚΑΛΥ ούτε προλάβαινα να σκεφτώ τι είχαμε καταφέρει κάθε φορά, γιατί πάντα ξεκινάγαμε να σχεδιάζουμε και να υλοποιούμε κάτι καινούργιο. Ξεκινήσαμε από τη βυζαντινή μουσική φτιάχνοντας χορωδίες. Και από το 1961 που δημιουργήθηκε το συγκρότημα, όλοι δουλεύανε εθελοντικά χωρίς οποιαδήποτε αμοιβή, μέχρι σήμερα.
Πώς ταιριάξατε μαζί εκείνη την εποχή;
Μάζεψα φίλους και τους είπα «Ελάτε και θα ευχαριστηθείτε». Δεν ξέραμε τότε πολλά πράγματα, αλλά από την πρώτη φορά που μαζευτήκαμε στο δίχωρο του σπιτιού των γονιών μου, ενθουσιαστήκαμε όλοι. Μάλιστα χορεύαμε επί ώρες πάνω στο χωματένιο δάπεδο και γέμισαν τα πάντα με σκόνη και η μάνα μου την επομένη καθάριζε επί ώρες (γέλια). Εκείνη την εποχή στη Λύση υπήρχαν άτομα που έπαιζαν μουσική και άλλοι που ήξεραν κάποιους χορούς, αλλά όχι ένα οργανωμένο σύνολο. Τους μάζεψα όλους.
Συγκεντρώθηκαν ανεξάρτητα από τις τότε μεταξύ τους πολιτικές διαφορές;
Ναι. Θυμάμαι ότι αυτό που πήγε να μας χωρίσει ήταν το έθιμο να μη χορεύουν οι γυναίκες μαζί με τους άνδρες. Δεν επιτρεπότανε κάτι τέτοιο. Χόρευαν ξεχωριστούς χορούς. Έτσι λοιπόν όταν αρχίσαμε να χορεύουμε σε ζευγάρια, οι αρσενικοί έφερναν τις γυναίκες τους ή τις χαρτωμένες (αρραβωνιαστικιές) τους και κάποιοι γονείς άρχισαν να γκρινιάζουνε είτε για τις χαρτωμένες είτε για τις κόρες τους. Αλλά οι γυναίκες πεισματικά ερχόντουσαν όλο και περισσότερες αγνοώντας τις γκρίνιες από τα σπίτια τους (γέλια).
Ήτανε πιο δυνατή η αίσθηση του κοινού σκοπού;
Η Λύση ήτανε η μεγάλη αγάπη και η κοινή αναφορά μας. Θέλαμε να φτιάξουμε πράγματα για τον τόπο μας και ήμασταν όλοι οι συγχωριανοί περήφανοι για ό,τι κατορθώναμε. Ακόμα και σήμερα ο κοινός τόπος καταγωγής μας ενώνει περισσότερο από οποιαδήποτε πολιτική διαφορά μεταξύ μας. Όταν συναντιούνται οι συντοπίτες μας μιλάνε για τη Λύση και όχι για αυτά που διαφωνούνε.
Τώρα στις συνθήκες της προσφυγιάς, αφού η Λύση είναι κατεχόμενη, είναι κατανοητό να μην έχουν προτεραιότητα οι διαφορές. Αλλά σε εκείνες τις ταραγμένες δεκαετίες του ’50, του ’60 και του ’70 πώς αποφύγατε τις μεταξύ σας συγκρούσεις;
Νομίζω κύρια αιτία ήταν ότι εμείς οι αριστεροί της Λύσης ποτέ δεν πολεμήσαμε τους δεξιούς, ακόμα και όταν κάποιοι φανατικοί ανάμεσά τους έκαναν κάποιες απειλητικές ενέργειες. Όπως θυμάμαι μια φορά, κάποιος έγραψε έξω από το μαγαζί μου «Κωστέα θα πληρώσεις». Τρόμαξα αρχικά, αλλά όταν πέρασα από τα καφενεία με ρωτούσανε μαζί αριστεροί και δεξιοί, με ειλικρινή απορία: «Ρε Κωστή σε ποιον χρωστάς και θα πληρώσεις;» (γέλια). Κανείς δεν σκέφτηκε ότι υπήρχε πολιτικό κίνητρο πίσω από αυτό, αλλά ότι χρωστούσα σε κάποιον χρήματα. Και στο τέλος όλοι γελάγαμε. Οι πολιτικές θέσεις ήτανε σαν παράδοση της κάθε οικογένειας. Πήγαιναν μαζί με το κάθε σόι.
Πώς σκεφτήκατε να αλλάξετε χορούς και μουσικές τεχνοτροπίες;
Ήθελα να δοκιμάσουμε καινούργια πράγματα, τα οποία όμως να προέρχονται από την παράδοση. Ήθελα να περιέχουν μουσικές και ρυθμούς που είχαμε μέσα μας ως λαός, αλλά ήθελα να έχουν και κάτι φρέσκο, διαφορετικό.
Είχατε ακούσματα ή συνεργασίες που σας επηρέασαν;
Η συνεργασία μας με το ΡΙΚ τα πρώτα χρόνια, μας έδωσε την ευκαιρία να μάθουμε πολλά πράγματα. Άκουγα κι εγώ αρκετά και μελετούσα από μόνος μου. Είχα τη γνώση της βυζαντινής μουσικής από την ψαλτική και αποκτούσα και τη γνώση της ευρωπαϊκής. Έβλεπα τις διαφορές αλλά ήθελα να τις φέρω κοντά. Το έκανα συνειδητά αυτό. Τις ανακάτεψα γιατί πίστευα ότι αυτό θα φέρει καλό αποτέλεσμα και όχι σκάρτο, όπως νόμιζαν κάποιοι.
Ο συνδυασμός βυζαντινής και ευρωπαϊκής αισθητικής στη μουσική δεν είναι εύκολο εγχείρημα. Ειδικά για κάποιους αυτοδίδακτους εραστές της τέχνης σαν εσάς.
Έχει πολλή δουλειά να τα φέρεις μαζί και να βγει κάτι καλό. Εμείς το δοκιμάσαμε από την αρχή και όταν πρωτοπαρουσιάσαμε το αποτέλεσμα στο χωριό πήραμε συγχαρητήρια από όλους. Αυτό μας έδωσε το θάρρος να επεκτείνουμε με περισσότερο ρεπερτόριο τη δική μας άποψη για τη μουσική και τον χορό. Πάντως τότε δεν ξέραμε ακριβώς τι θα καταφέρναμε. Ακόμα και σήμερα που έρχονται νεότεροι και με ρωτάνε «Πώς δημιουργήσατε ένα τόσο διαφορετικό άκουσμα;», τους απαντώ: «Δεν υπήρχε σχέδιο. Έτσι μας βγήκε από τον πειραματισμό με τα όργανα που είχαμε στη διάθεσή μας». Βέβαια εγώ είχα γνώση για το πώς μπορείς να φέρνεις κοντά τον βυζαντινό φθόγγο με τη δυτική νότα, αλλά αυτά δεν χρειαζότανε να τα εξηγούμε τότε στους περβολάρηδες που μας δίνανε συγχαρητήρια. Αφού τους άρεσε, αυτό ήταν αρκετό.
Μιλάτε σχεδόν πάντα στον πληθυντικό, ενώ είναι γνωστό πως τουλάχιστον για τη μουσική, οι περισσότερες δημιουργίες του «Τρίο ΣΥΚΑΛΥ» ήταν δική σας προσωπική έμπνευση.
Ήμασταν ομάδα και έτσι ένοιωθαν όλοι. Η έμπνευση και η ιδέα του ενός δουλευότανε από όλους και έτσι το τελικό αποτέλεσμα ανήκε σε όλους.
Ναι, αλλά ποιος ήταν ο ιθύνων νους;
Ε, τώρα με αναγκάζεις να μιλάω για το τι έκανα προσωπικά εγώ, ενώ δεν το θέλω. Είναι αλήθεια πως για ό,τι πρόβλημα ή απορία είχανε σε θέματα μουσικής, ερχόντουσαν και ρωτούσανε εμένα.
Εκ των πραγμάτων γίνατε δάσκαλος.
Εγώ, πάντως, δεν με έβλεπα έτσι. Απλώς διάβαζα συνεχώς και μάθαινα όλο και περισσότερα γιατί αυτή ήταν η πελλάρα (τρέλα) μου.
Ποιες ήταν οι στιγμές που σας συγκίνησαν ιδιαίτερα;
Όταν ξεκινήσαμε το συγκρότημα είχα κάποια όνειρα. Να αρέσει η δουλειά μας εδώ και να την ταξιδέψουμε και εκτός Κύπρου. Όταν παρουσιάσαμε το πρώτο μας έργο «Ειδύλλιο και Γάμος» το 1961, ήρθαν στη Λύση και μας είδαν από κάποιες πρεσβείες και ένας Κύπριος που δούλευε στη πρεσβεία της Ανατολικής Γερμανίας ενθουσιασμένος με αγκάλιασε και μου είπε «Αύριο φεύγετε για Γερμανία». Ήταν η καλύτερη ανταμοιβή. Μετά από αυτό όλοι οι νέοι της Λύσης ήθελαν να λάβουνε μέρος στις παραστάσεις. Και από τότε ταξιδέψαμε σε πολλές χώρες.
Ποια χώρα σας εντυπωσίασε περισσότερο;
Η καθεμία είχε τα ωραία της, αλλά η πιο εντυπωσιακή ήτανε η Αμερική. Το άσκημο εκεί ήταν να βλέπεις τους άστεγους στον δρόμο.
Από τους συνθέτες που γνωρίσατε ποιoν θυμάστε πιο έντονα;
Τον Καλλίνικο με τον οποίο είχαμε πολλές κουβέντες και όταν είχα ζητήσει να μου στείλει το βιβλίο με τη μελέτη του για το παραδοσιακό τραγούδι, μου το έστειλε μαζί με τα χρήματα που του είχα βάλει στον φάκελο. Ο Γιώργος Κοτσώνης καταλάβαινε πράγματα στη μουσική μας που δεν καταλάβαιναν άλλοι. Με τον Μάριο Τόκα μιλούσαμε και είχαμε καλή φιλία. Μου άρεσαν πολύ αυτά που έφτιαχνε.
Είσαστε ευχαριστημένος από τη ζωή που περάστε κύριε Κωστέα;
Ναι, δεν έχω παράπονο, είμαι ευχαριστημένος. (πάντα με χαμόγελο)
Βιογραφικό
Ο Κωστής Κωστέας γεννήθηκε στη Λύση την Πρωτομαγιά του 1925. Πήρε μαθήματα Βυζαντινής Μουσικής από τον πατέρα του Κυριάκο Χατζηπετρή και στη συνέχεια από τον πρωτοψάλτη της εκκλησίας της Παναγίας της Λύσης μουσικοδιδάσκαλο Γιάγκο Σουρουλλά. Κυρίως όμως μελετούσε από μόνος του, παράλληλα με το επάγγελμα του ως κουρέας. Η ίδρυση χορωδιών στη Λύση και αλλού ήταν πρωτοβουλίες με την προσωπική του σφραγίδα. Στη κυπριακή πολιτιστική σκηνή, ο Κωστής Κωστέας καθιερώθηκε κυρίως με την ίδρυση του ΣΥΚΑΛΥ.
Ενός συγκροτήματος παραδοσιακών χορών και μουσικής που φιλοδοξούσε να καινοτομήσει επιλέγοντας ένα νέο τρόπο δημιουργικής αντιμετώπισης του λαϊκού πολιτισμού. Αντλώντας στοιχεία από τη μουσική παράδοση της Κύπρου έγραψε νέα τραγούδια και μουσική και οι συνεργάτες του δημιούργησαν νέους χορούς. Αυτή ήταν για τα κυπριακά δεδομένα μια εντελώς νέα προσέγγιση της κυπριακής μουσικοχορευτικής παράδοσης. Σκηνοθέτησε κι έγραψε τη μουσική σε μια σειρά χοροδραμάτων: «Ειδύλλιο και Γάμος» το 1961, «Στα Μαρμαρένια Αλώνια» το 1966 και «Βαθκιές Ρίζες» το 1978. Ο ενθουσιασμός με τον οποίο ο κόσμος αγκάλιασε τα τραγούδια του Κωστή Κωστέα και τη δουλειά του ΣΥΚΑΛΥ, ήταν η καλύτερη απόδειξη της προσφοράς τους.
Προσφορά που στο εξωτερικό εκτιμήθηκε και εκφράστηκε με πολλές βραβεύσεις και αναγνωρίσεις. Μελοποίησε στίχους του Παύλου Λιασίδη, του Μιχάλη Πασιαρδή, του πατέρα του Κυριάκου Κωστή Χατζηπετρή, του Λυσιώτη ποιητάρη Τοφή Φαΐκη αλλά και δικούς του και έγραψε τη μουσική για μια σειρά θεατρικά έργα του Μιχάλη Πασιαρδή που παρουσίασε κατά καιρούς ο ΘΟΚ («Το νερό του Δρόπη», «Στα χώματα της Μεσαρκάς», «Το Γατάνιν», «Τ’ αλώνια μας στους πάνω μαχαλάδες») καθώς και τη μουσική σε μια σειρά θεατρικών έργων του Παύλου Λιασίδη που παρουσίασε κατά καιρούς η τηλεόραση του ΡΙΚ («Ο Μονογιός», «Η αγάπη νικητής», «Αλαβροστοισιώτης»).
Η ενασχόληση του με τη βυζαντινή μουσική επικεντρώνεται στη διεύθυνση και τη διδασκαλία της χορωδίας Σουρουλλά την οποία ανέλαβε για πρώτη φορά το 1968. Το 1975, μετά το θάνατο του ιδρυτή της, αναλαμβάνει πλέον τη μόνιμη διεύθυνση και διδασκαλία της, εμπλουτίζοντας το ρεπερτόριο της, που αποτελείτο από εκκλησιαστικούς, ως επί το πλείστον ύμνους, και με άλλα τραγούδια του Σουρουλλά με σκοπό να τα κάνει πλατύτερα γνωστά. Επίσης, φρόντισε να προβάλει ανθρώπους του πολιτισμού με πρωτοβουλίες όπως: η έκδοση των ποιητικών συλλογών του Παύλου Λιασίδη «Χάραμαν φου» από την ΑΕΛ Λύσης το 1944 και «Να πεθάνει ο χάρος» από το ΣΥΚΑΛΥ το 1966, της συλλογής τραγουδιών «Λύρα και Δάφνες» του Γιάγκου Σουρουλλά το 1971, η έκδοση από τον Δήμο Λύσης των δίσκων «Καμπάνες της Λύσης» με τραγούδια και ύμνους του Γιάγκου Σουρουλλά το 1996 και η ανέγερση το 2001 από το ΣΥΚΑΛΥ μνημείου στη Λάρνακα για τον Παύλο Λιασίδη. Ο Κωστής Κωστέας διετέλεσε επίσης, εκ περιτροπής δήμαρχος και αντιδήμαρχος της Λύσης.
