Του Απόστολου Κουρουπάκη
Παγκόσμια Ημέρα Ραδιοφώνου η 13η Φεβρουαρίου και ανά τον κόσμο γιόρτασαν ραδιοφωνικοί παραγωγοί και ραδιοφωνικοί σταθμοί, αλλά και οι απανταχού λάτρεις της μουσικής και του λόγου των ερτζιανών. Οι βάσεις των δυνατοτήτων του ραδιοφώνουτέθηκαν από τον Γουλιέλμο Μαρκόνι, το 1895. Ουσιαστικά στη ζωή μας το ραδιόφωνο μπήκε το 1906, από τον φυσικό και ηλεκτρολόγο μηχανικό Reginald Aubrey Fessenden, ο οποίος πραγματοποίησε την πρώτη μετάδοση μουσικής και λόγου την παραμονή των Χριστουγέννων, από τον ραδιοφωνικό σταθμό της εταιρείας National Electrical Signaling στο Μπράιαντ Ροκ, της Μασαχουσέτης. Το πρόγραμμα περιλάμβανε μια εκτέλεση με βιολί του «HolyNight» του Gounod, καθώς και κομμάτια του Ευαγγελίου του Αγίου Λουκά μαζί με ένα χαιρετισμό για τη γιορτή των Χριστουγέννων που το διάβασε ο ίδιος ο Fessenden.
Το ραδιόφωνο στην Κύπρο
Στην Κύπρο τα ραδιόφωνα ήρθαν μετά από λίγα χρόνια, χωρίς να είναι γνωστό πότε ακριβώς. Ωστόσο, σταδιακά μέσα από τον Τύπο της εποχής βλέπουμε ότι αρχίζουν και οι πρώτες αναφορές στο νέο αυτό μέσο. Στην Ελλάδα το 1926 υπολογίζεται ότι λειτουργούν 200 ραδιόφωνα, που ελλείψει ελληνικού ραδιοφωνικού σταθμού, παρακολουθούν ξένους. Άρα θα παρακινδυνεύαμε να πούμε πως και στην Κύπρο το ραδιόφωνο έφτασε εκείνα περίπου τα χρόνια. Βέβαια, τον Φεβρουάριο του 1930 διαβάζουμε στην «Ελευθερία»: Μετά την μόδα των γραμμοφώνων ήρχισε να επικρατή τόρα η μόδα των ραδιοφώνων. Προσπαθεί ο καθένας να εφοδιασθή με ραδιόφωνον».
Χαρακτηριστικό το μονόστηλο της «Αλήθειας» στις 26 Οκτωβρίου 1928. Ο τίτλος του «Εγκατάστασις ραδιοφώνων» και μάς πληροφορεί πως ο Λεμεσιανός Θεόδωρος Ν. Ρωσσίδης παρεπιδηµεί από τίνων ηµερών στη πόλη, και ο οποίος είχε εγκύψει σε ειδικές μελέτες ασυρµατογραφίας. Στο μονόστηλο αναφέρεται ότι ο κ. Ρωσσίδης αντιπροσωπεύει σοβαρό οίκο κατασκευής και εγκατάστασης Ραδιοφώνων, «θαυµασίως απλοποιηµένων και άνευ κεραίας», αναφέροντας πως «επανειλημμένα πειράματα εκτελούμενα υπό του κ. Ρωσσίδου µε Μοντέλλο των νέων Ραδιοφώνων απέδειξαν την θαυµασίαν αυτών λειτουργίαν». Ενδιαφέρον έχει και η διαφήμιση της Radiofabrik E. Grab&C. Rottloff, με την οποία ενημερώνει το κοινό ότι παρέχονται μηχανήματα ραδιοφώνου «χάριν ρεκλάμας» τον Νοέμβριο του 1928. Στο λεκτικό αναφέρεται πως «διανέμονται μόνον μηχανήματα τριών και τεσσάρων σωλήνων με ηγγυημένην αποδοχήν εκ μεγάλης αποστάσεως και άνευ ουδεμίας υποχρεώσεως διά τους ενδιαφερομένους». Ρεκλάμα που επαναλαμβάνεται συστηματικά σε όλες τις εφημερίδες της εποχής.
Αρχίζουν σταδιακά να εγκαθίστανται ραδιοφωνικές συσκευές, λοιπόν, εκείνα τα χρόνια, και έχουμε ήδη τις πρώτες αναφορές για τεχνικά προβλήματα, όπως η μικρή είδηση του «Παρατηρητή» στις 24 Νοεμβρίου 1928, όπου διαβάζουμε: «Παρεκλήθηµεν εκ μέρους ειδικού να πληροφορήσωμεν τους επιθυμούντας να εγκαταστήσουν ραδιόφωνα, ότι δέκται εργαζόμενοι µε ολιγώτερες των 6 βαλβίδων (σωλήνων) είναι τελείως ακατάλληλοι διά την Κύπρον και συνεπώς άχρηστοι». Και οι απορίες για τα τεχνικά θέματα, αλλά και η δυσπιστία πολλών είναι αρκετές, όπως για παράδειγμα η απορία που εκφράζει ο αναγνώστης του Παρατηρητή, με το ψευδώνυμο Ο Ερασιτέχνης, σχετικά με την εγκατάσταση ραδιοφώνου από τον ηλεκτρολόγο του Δημαρχείου Πάφου Μ.Δ. Ζαμπάρτα. Ο Ζαμπάρτας είχε εγκαταστήσει ραδιόφωνο, πράγμα που ο Ερασιτέχνης το θεωρεί πια «το ευκολώτερο πράγμα», ωστόσο αυτό που τον εξέπληξε είναι ότι ο Ζαμπάρτας μεταξύ άλλων σταθμών κατόρθωσε να πάρει και τη Ζυρίχη. Ο Ερασιτέχνης, λοιπόν, αναρωτιέται πώς κατόρθωσε να πάρει τη Ζυρίχη, λόγω της μικρής έντασης του ραδιοφώνου, και ρωτάει δημόσια τον κ. Ζαμπάρτα να διαφωτίσει το κοινό: «αν γνωρίζει την κύμανσιν (Wavelength) του σταθμού Ζυρίχης καθώς και την δύναμίν του εις Kilowattes», επίσης ζητάει να μάθει του υπολογισμούς που έκανε και να αναγγείλει στο πλήθος των ακροατών του ότι πραγματικά πήρε σήμα από τη Ζυρίχη, και τελευταίο επίσης σημαντικό, αν η συσκευή με την οποία συνδέθηκε με τη Ζυρίχη είναι η ίδια που είχε προμηθευτεί πριν από δύο χρόνια, δηλαδή το 1927. Το ραδιόφωνο στην Πάφο που είχε εγκαταστήσει ο κ. Ζαμπάρτας είχε τοποθετηθεί στην οικία του Ιζέτ εφέντη και «πλήθος κόσμου επισκέπτεται καθ’ εκάστην νύκταν το ραδιόφωνο διά να ακούση τα εξ αυτού λαμβανόμενα». Όπως πληροφορούμαστε έπιανε Βιέννη, Βουδαπέστη, Βερολίνο και Άμπερντιν και φυσικά τη Ζυρίχη, για την οποία ο Ερασιτέχνης είχε τις αμφιβολίες του. Από την εν λόγω δημοσίευση μαθαίνουμε δύο σημαντικά πράγματα, ότι υπάρχει πλήθος ακροατών αλλά και ότι τα πρώτα ραδιόφωνα άρχισαν να φθάνουν στο νησί στα μέσα της δεκαετίας του 1920. Εγκατάσταση ραδιοφώνου στη Λεμεσό είχε κάνει και Ηρ. Ν. Ιωαννίδης στο σπίτι του, «το οποίον καθ’ έκαστον βράδυ επισκέπτονται πλήστοι συμπολίται ακούοντες από Βιέννην, Βουδαπέστην, Βερολίνον, Ζυρίχην, Κωνσταντινούπολιν διάφορα τραγούδια, όπερες κλπ.». Μάλιστα, ο κ. Ιωαννίδης αναλάμβανε την προμήθεια και εγκατάσταση ραδιοφώνων. Πράγμα βέβαια που ο κ. Ιωαννίδης διαψεύδει, όπως και ότι πιάνει τον σταθμό της Ζυρίχης. Μάλλον το θέμα του συγκεκριμένου σταθμού ήταν σημαντικό για τα ραδιοφωνικά πράγματα της εποχής. Στη Μόρφου ραδιόφωνο το δεκαετία του 1944 είχε η Αγάθη Μετόχη, όπως μας πληροφορεί ο Τάκης Χατζηδημητρίου και ήταν η μοναδική στη γειτονιά του, με τον Χατζηδημητρίου να εξηγεί πόσο δύσκολη ήταν η λήψη σήματος. Ραδιόφωνο είχε εγκαταστήσει και το Σωματείο ΑΜΟΛ στη Λεμεσό τον Ιούνιο του 1928, το οποίο «προκαλεί ευαρέστους εντυπώσεις εις το κοινόν». Στη Λάρνακα ραδιόφωνο εγκαταστάθηκε τον Μάιο του 1929 στην Αγγλική Λέσχη. Τον Νοέμβριο του 1929, όπως μας πληροφορεί η εφημερίδα «Ελευθερία» υπήρχαν 36 εγκαταστάσεις ραδιοφώνων στην Κύπρο. Σίγουρα, ώς το 1929 στην Κύπρο δεν υπήρχε σταθμός εκπομπής, αφού όπως διαβάζουμε στη «Συνοπτική μελέτη περί ραδιοφωνίας» του Ιωαννίδη το γεγονός ίδρυσης ραδιοφωνικού σταθμού στην Αθήνα είναι εξαιρετικού ενδιαφέροντος και για την Κύπρον, «καθότι εκτός του πλεονεκτήματος της μικράς αποστάσεως, ο σταθμός ούτος θα εργάζεται µέ βραχέα κύματα και µε μεγάλην έντασιν εις χιλιόβαττα, θα ακούουν δε οι κάτοχοι δεκτών ελληνικάς διαλέξεις, και ανακοινώσεις πολιτικής φύσεως». Εγκατάσταση ραδιοφώνου είχε από τα μέσα του 1930 και το Παγκύπριο Γυμνάσιο, το οποίο επί γυμνασιαρχίας Σακκελλάριου εφάρμοζε νέο πρόγραμμα διδασκαλίας, μαθήματα το πρωί και το απόγευμα άσκηση και ανάπαυση, και τις νυχτερινές ώρες ο μαθητής είχε στη διάθεσή του βιβλιοθήκη και ραδιόφωνο.
Αγοράστε ραδιόφωνα
Απ’ ό,τι φαίνεται το ραδιόφωνο σταθερά αποκτούσε το δικό του κοινό, και έχει ενδιαφέρον ότι το 1929 υπήρχε και στήλη «Από τους φίλους του ραδιοφώνου», στην οποία δημοσιεύθηκε σε συνέχειες στην εφημερίδα Χρόνος «Πώς να καλλιτερεύσης την αντένα σου» από τον Μ.Δ. Ζαμπάρτα, διευθυντή Ηλεκτρικής Κτήματος και ηλεκτρολόγο Μεταξουργείου Πάφου. «Συνοπτική μελέτη περί ραδιοφωνίας» συνέταξε και ο Η.Ν. Ιωαννίδης, που δημοσιεύθηκε σε συνέχειες στην εφημερίδα «Παρατηρητής».
Οι βρετανικές αποικιακές αρχές το 1930 είδαν και αυτές τα οφέλη που μπορεί να έχει το ραδιόφωνο και όπως διαβάζουμε στην Ελευθερία ο αποικιακός γραμματέας, έχοντας λάβει εντολή από τον κυβερνήτη, ανακοινώνει προς τους ιδιοκτήτες ραδιοφωνικών δεκτών ότι ο υπουργός Αποικιών, με τη συνεργασία του Ρόιτερ διευθέτησαν την εκπομπή μέσω του British Broadcasting Corporation καθημερινών δελτίων νέων προς πληροφορία των Αποικιών. Η εκπομπή θα μεταδιδόταν από τις 6:55 μέχρι τις 7:10 μ.μ. κάθε μέρα σε πειραματική βάση, ώς τις 22 Μαΐου. Μάλιστα, οι αρχές ζητούσαν από τους κατόχους να αποστείλουν τις παρατηρήσεις τους για την ποιότητα της εκπομπής, ήχου κτλ. προς τον αποικιακό γραμματέα. Το ραδιόφωνο πάντως ως μέσο διασκέδασης και ενημέρωσης αρχίζει από τα πρώτα χρόνια της δεκαετίας ’30 να κερδίζει χώρο, τουλάχιστον για εκείνους που μπορούσαν να το αποκτήσουν. Ο Τύπος της εποχής αρχίζει να γεμίζει με διαφημίσεις. Σύντομα αρχίζουν να διαφημίζονται και τα ραδιόφωνα Amplion, τα οποία είναι τα «ανώτερα του κόσμου», αφού είναι τα μόνα που ικανοποιούν και τους αυστηρότερους κριτάς της ραδιοφωνίας, έχοντας καθαρά και απηλλαγμένη ατμοσφαιρικών παρασίτων λήψις μουσικής και ομιλίας. Η Δ. Ουζουνιάν & Σουλτανιάν και ΣΙΑ εγκατέστησαν ραδιόφωνο Φίλιπς, την αντιπροσωπεία των οποιων είχαν λάβει λίγο καιρό πριν, και στο ξενοδοχείο «Το Παγκύπριον» στη Μόρφου, του Χαράλαμπου Χηνίδη.
Είναι αδιαφιλονίκητον πλέον ότι τα ανώτερα υφ’ όλας τας επόψεις και τα επιστημονικώς ανεγνωρισμένα γραμμόφωνα, ραδιόφωνα και δίσκοι είναι τα παγκοσμίου φήμης Columbia– Κολόμπια, τα οποία πωλούνται εις το κατάστημα της Κας Ζωής Σπ. Τελεβάντου, οδός Λήδρας». Τα ραδιόφωνα Κολόμβια διαφημίζονται έντονα και από τη Γενική Αντιπροσωπεία Κύπρου Γ.Π.Λ. Μαυροϊδή: «Ακούτε όλον τον κόσμον μ’ ένα στρίψιμο του κουμπιού και με ένα ραδιόφωνον Κολόμπια». Και τα ραδιόφωνα Sympony είναι στο παζάρι. «Τα Sympony δεν ξεύρουν αποστάσεις ή ατμοσφαιρικάς διαταράξεις» λέει η διαφήμιση και οι αγοραστές μπορούν να τα μεταφέρουν από μέρος σε μέρος όπως μεταφέρουν ένα πακέτο. Αντιπρόσωπος ο Γ.Μ. Παπέττας στη Λευκωσία. Εάν θέλετε ένα πράγματι καλόν μηχάνημα δέκτου συγχρόνως Selective και καλού τόνου προμηθευθήτε ένα Superinductance Philips. Το νεώτερον Ραδιόφωνον είνε εντελώς νέου συστήματος, το ιδεώδες Ραδιόφωνον, όχι μόνο να δέχεται τα ηχητικά κύματα κατά τον χειμώνα αλλά και το καλοκαίρι επίσης. Προσθέτει επίσης εις την ωμορφιά του σαλονιού σας. […] Εάν θέλετε να ακούετε το Λονδίνον εν τη πραγματικότητι χωρίς την ελάχιστην παρεμβολήν των Γερμανικών και Σλαβικών σταθμών, το Superinductance ΦΙΛΙΠΣ θα σας βοηθήση εις αυτό με μία απλήν στροφήν ενός κλειδιού», διαφημίζει η εταιρία Ουζουνιάν – Σουλτανιάν, που αρχίζουν να εισάγουν στην Κύπρο μεταξύ άλλων και ραδιόφωνα. Το 1930, μάλιστα, η εταιρεία Δ. Ουζουνιάν – Μ. Σουλτανιάν και ΣΙΑ διοργάνωσε σε ολόκληρη την Κύπρο μεγάλη έκθεση ραδιοφώνων «μετά των εξαρτημάτων των». Η έκθεση διοργανώθηκε στη Λευκωσία, τη Λεμεσό, τον Αμίαντο, την Αμμόχωστο και τη Λάρνακα. Εδώ σημειώνουμε ότι στον Αμίαντο τον Απρίλιο του 1930 ραδιόφωνο είχαν εγκαταστήσει επτά άτομα, όταν σε άλλες μεγαλύτερες πόλεις είχαμε ένα ή δύο. Ένας άλλος τρόπος για να διαφημίσει η Ουζουνιάν & Σουλτανιάν τα προϊόντα της είναι ο έμμεσος, με αφορμή μία μάλλον αδιάφορη είδηση. Έτσι στη στήλη της εφημερίδας Νέα Λαϊκή «Μικρά-Μικρά» διαβάζουμε ότι όλα τα σχετικά με την ανάληψη του ρουμανικού θρόνου ελήφθησαν στην Κύπρο από το ραδιόφωνο του κ. Σφόρτσα, διευθυντή της Οθωμανικής Τράπεζας. Όπως διαβάζουμε στον Τύπο ο Θεόδ. Ν. Ρωσσίδης, διπλωματούχος ηλεκτρολόγος, αντιπρόσωπος μεγάλης εταιρείας ραδιοφώνων, και ιδιοκτήτης ένος καλού ραδιοφώνου , μετέφερε το ραδιόφωνό του στην Τουρκική Λέσχη της Λεμεσού, προκειμένου να ακούσουν τα μέλη της και οι δημοσιογράφοι των τουρκικών εφημερίδων τον λόγο του Κεμάλ Ατατούρκ επί τη ευκαιρία της επετείου τής Τουρκικής Δημοκρατίας. Το ραδιόφωνο αρχίζει, για όσους μπορούν να το αποκτήσουν, να γίνεται απαραίτητο... έτσι η διαφήμιση των Κυριακίδη και Παντελίδη για το ραδιόφωνο βαλίτσα μάρκας Kolster – Brandes Ltd είναι ακριβώς σε αυτό το πνεύμα: «Με την οικογένειαν σας, με τους φίλους σας, όπου θέλετε, όταν θέλετε».
Μέσα από τον Τύπο της εποχής βλέπουμε ότι αρχίζουν και οι πρώτες αναφορές στο νέο αυτό μέσο στα μέσα της δεκαετίας του 1920, κυρίως μετά το 1926.
Είναι αλήθεια φαίνεται πως η φτώχεια θέλει και καλοπέρασιν. Χάρις εις τας μεγάλας ευκολίας που παρέχει ο εν Λευκωσία γνωστός οίκος Ουζουνιάν και Σουλτανιάν διά του εδώ αντιπροσώπου των κ. Αριστοδήμου Παπακωνσταντίνου, όστις αντιπροσωπεύει την εταιρείαν Φίλιπς Ράδιο, πλείσται όσαι οικίαι και καταστήματα έκαμαν εγκατάστασιν των ραδιοφώνων τούτων και τοιουτοτρόπως λαμβάνουσι καθ’ εκάστην και από τους πλέον απομεμακρυσμένους σταθμούς του κόσμου, πλην των της Ευρώπης τοιούτων, διαφόρους ειδήσεις και τραγούδια. Την εγκατάστασιν των εν λόγω ραδιοφώνων κάμνει ο επιστήμων μηχανικός κ. Π. Ρωσσίδης.
