Του Απόστολου Κουρουπάκη
«Ο ίδιος ο Οδυσσέας το παραδέχεται πως από περιέργεια υπάρχει» λέει ο σκηνοθέτης Παναγιώτης Λάρκου, ο οποίος σκηνοθετεί για τη Σκηνή 018 του ΘΟΚ την παράσταση «Ομήρου Οδύσσεια» του Μιχάλη Γκανά. Όπως λέει ο Παναγιώτης Λάρκου για την επιλογή του να δείξει όχι έναν Οδυσσέα αλλά πολλούς «το θέατρο, η διαδικασία της πρόβας, η ίδια η παράσταση είναι ένα καλλιτεχνικό και συναισθηματικό αποτέλεσμα μιας ομαδικής προσπάθειας. Η ανακήρυξη του οποιουδήποτε σκηνικού επικεφαλής έρχεται να ακυρώσει αυτή τη συλλογικότητα». Αναφέρει επίσης πως αυτή η επιλογή της μοιρασιάς φάνηκε η πιο ταιριαστή, αφού επιτρέπει σε κάθε θεατή ανεξαρτήτως φύλου να ταυτιστεί με τον κεντρικό χαρακτήρα. «Μας φάνηκε πιο τίμιο και πιο διασκεδαστικό».
–Πριν από λίγες μέρες έφυγε από τη ζωή και ο Μιχάλης Γκανάς, του οποίου το κείμενο διασκεύασες… Τι σου έδωσε το ταξίδι σου στην αισθητική του Γκανά για την «Οδύσσεια»;
–Ένιωσα ένα μούδιασμα στην είδηση. Σαν να έχασε η ομάδα ένα ενεργό μέλος. Σαν να έμεινε ένα χρέος μου ανοικτό, γιατί δεν πρόλαβε να δει την παράσταση. Δεν βρίσκω κάτι εύκολα, να πω. Όταν πεθαίνει ένας ποιητής είναι σαν σου επιβάλλεται η σιωπή. Από την άλλη νιώθω την ανάγκη να μοιραστώ τη ομορφιά που μου χάρισαν οι λέξεις του. Όλες οι λέξεις του, όχι μόνο της «Οδύσσειας». Με την «Οδύσσεια» ταξίδευα για έξι μήνες. Ήταν ωραίο ταξίδι, όσο κράτησε. Και τώρα που κατέβηκα από το καράβι και έχω παραδώσει στον θίασο τη διακυβέρνηση νιώθω ένα κενό. Δεν ντρέπομαι να το παραδεχτώ. Ζηλεύω λίγο. Θα ήθελα να παίζω σε αυτή την παράσταση. Οι ηθοποιοί μου πάνω στη σκηνή έχουν μετατρέψει την παράσταση σε γιορτή. Είναι τόσο όμορφοι όλοι τους. Φωτεινοί σαν τις λέξεις του Γκανά. Νομίζω πως ένας ποιητής δεν πεθαίνει ποτέ στα αλήθεια. Κανείς πραγματικός καλλιτέχνης δεν πεθαίνει ποτέ στα αλήθεια. Είναι πάντα εκεί. Και μια γιορτή είναι ίσως η καλύτερη επιλογή για να τιμήσουμε την ομορφιά που τόσα χρόνια μας χάριζε.
–Διασκευάζοντας το κείμενο του Μιχάλη Γκανά, ποια ήταν τα στοιχεία εκείνα που σε δυσκόλεψαν περισσότερο στο να τα κάνεις θεατρική πράξη;
–Η «Οδύσσεια» του Μιχάλη Γκανά (και δεν είναι η πρώτη φορά που το γράφω αυτό) είναι ένα εξαιρετικό λογοτεχνικό κείμενο. Όχι όμως θεατρικό έργο. Και η διαδικασία της διασκευής υπήρξε και χρονοβόρα και επίπονη. Και όχι μόνο στο τεχνικό κομμάτι της κατασκευής διαλογικών σκηνών ή της συγγραφής στίχων. Έπρεπε να βρω τον τρόπο να συντονίσω τη φωνή και τις λέξεις του συγγραφέα με αυτό που η δική μου φωνή μου επέβαλε να μοιραστώ με το κοινό. Έπρεπε να βρω τον τρόπο να μετατρέψω τις 263 σελίδες του σε 46, αλλά εκεί μέσα να έχει χώρο να ανασάνει και ο Γκανάς και ο Όμηρος και εγώ. Και κάπου κάπου να παίρνουν και οι ηθοποιοί μου καμιά ανάσα.
Το πρόβλημα με αυτά τα έργα όταν πρέπει να τα διασκευάσεις είναι το τραύμα του αποχωρισμού. Κάθε λέξη του ποιητή που μετατίθεται ή αφαιρείται σου προκαλεί θλίψη. Γιατί είναι μια λέξη που ξέρεις με πόσο βάσανο κατέληξε στο χαρτί. Και κάθε λέξη δική σου, σου προκαλεί αγωνία. Να είναι αντάξια. Να μην προδώσει. Αν είναι όμως μια λέξη που θα κρατήσω από αυτό το ταξίδι, που άρχισε στις 8 Μαΐου και χρειάστηκε τέσσερα τετράδια σημειώσεων και πέντε μολύβια που χάθηκαν για πάντα (το αγαπημένο μου γκρι μεταξύ τους) μέχρι να φτάσει στην εκτύπωση, αυτή η λέξη δεν είναι η δυσκολία. Είναι η χαρά.
–Για ποιον λόγο επέλεξες να μην έχεις έναν Οδυσσέα, έναν πρωταγωνιστή, και ο κεντρικός ήρωας της παράστασης να μοιράζεται σε όλον τον θίασο;
–Δεν είναι μυστικό –τουλάχιστον στον επαγγελματικό μου κύκλο– πως τρέφω μια φυσική απέχθεια στο θέατρο του ηθοποιού πρωταγωνιστή. Το θέατρο, η διαδικασία της πρόβας, η ίδια η παράσταση είναι ένα καλλιτεχνικό και συναισθηματικό αποτέλεσμα μιας ομαδικής προσπάθειας. Η ανακήρυξη του οποιουδήποτε σκηνικού επικεφαλής έρχεται να ακυρώσει αυτή τη συλλογικότητα. Το θέατρο τότε «αμερικανοποιείται», η αξία του ενός υποβιβάζει τη λειτουργία του συνόλου στη μοναξιά του αριθμού ένα.
Επιπλέον και επειδή τα τελευταία χρόνια έχουμε ανοίξει τη συζήτηση για την ενηλικίωση του κυπριακού θεάτρου, θεωρώ πως είναι καιρός να αφήσουμε πίσω μας τους πρωταγωνιστές και να αρχίσουμε να παρακολουθούμε έργα με γνώμονα την υπογραφή του σκηνοθέτη. Του σκηνοθέτη που επιλέγει, εμπιστεύεται, διαχειρίζεται ψυχολογικά και καθοδηγεί μια ολόκληρη ομάδα ανθρώπων. Αν ο σκηνοθέτης καλλιεργεί για χάρη μας ένα δάσος κι εμείς κοιτάμε το πιο ψηλό δέντρο, αδικούμε ένα ολόκληρο οικοσύστημα. Επιπλέον στην Οδύσσεια τέθηκε από πολύ νωρίς στο τραπέζι ένα ηθικό ζήτημα. Είχαμε να διαχειριστούμε έναν ήρωα/σύμβολο. Τον Οδυσσέα. Αν τον αντιμετωπίζαμε με ιερόν δέος τότε θα αναμασούσαμε τα ίδια βαρετά που ακούγαμε και στο σχολείο. Εμείς θελήσαμε να πούμε πως ο καθένας μπορεί να γίνει ο ήρωας του εαυτού του. Κάθε άνθρωπος έχει τη δύναμη να χαράξει τις δικές του γραμμές πλεύσης στα νερά του βίου του. Ο καθένας μπορεί να γίνει κάποιος ή κανένας. Οπότε με αυτή τη σκέψη ως γνώμονα και θέλοντας να επιτρέψουμε σε κάθε θεατή ανεξαρτήτως φύλου να ταυτιστεί με τον κεντρικό χαρακτήρα η επιλογή της μοιρασιάς μας φάνηκε η πιο ταιριαστή. Μας φάνηκε πιο τίμιο και πιο διασκεδαστικό.
–Θέλησες να τραγουδηθεί η «Οδύσσεια»; Έδωσες ιδιαίτερη έμφαση στη μουσική και στο τραγούδι… γιατί ήταν τόσο σημαντικές αυτές οι παράμετροι;
–Στη ραψωδία Α΄ της Οδύσσειας, ο Μιχάλης Γκανάς αναφέρεται στον Όμηρο ως τον πρώτο ράπερ. Κάπως έκατσε και στον πρώτο καφέ της ομάδας των συντελεστών είχαμε όλοι γελάσει με αυτό τον στίχο και είπαμε να τον επιβεβαιώσουμε τον κύριο Γκανά.
Θεωρώ τη μουσική ένα πολύ ισχυρό όπλο που μου επιτρέπει να μοιραστώ σκέψεις προσωπικές με το κοινό, εκτός της κανονικής ροής του κειμένου. Είναι ένας αρκετά ύπουλος τρόπος να χώσεις στο κεφάλι του θεατή μια μελωδία, ένα στίχο που θα τον συνοδεύει για μέρες μετά την παράσταση. Οι δονήσεις που μπορούν να δημιουργηθούν από ένα τραγούδι προσεχτικά γραμμένο καταγράφονται πιο βαθιά από τις απλές λέξεις και σε αυτή την ψυχολογική επέμβαση θελήσαμε να εστιάσουμε.
Η Κυρία Περιέργεια
Κάθε παράσταση μου θέλει να σας εξάψει την περιέργεια. Αλλιώς γιατί να σας βάλω στη διαδικασία να βγείτε από το σπίτι; Ο ίδιος ο Οδυσσέας το παραδέχεται πως από περιέργεια υπάρχει. ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΛΟΥΤΣΙΟΣ
–Σε άλλη κουβέντα μας, μού είχες πει πως αυτή η παράσταση θέλει να μας εξάψει την περιέργεια… ωφέλησε αυτή τον Οδυσσέα;
–Κάθε παράσταση μου θέλει να σας εξάψει την περιέργεια. Αλλιώς γιατί να σας βάλω στη διαδικασία να βγείτε από το σπίτι; Ο ίδιος ο Οδυσσέας το παραδέχεται πως από περιέργεια υπάρχει. Η περιέργεια τον οδήγησε να διαλέξει τα προσωπικά του μονοπάτια. Αν αυτό του βγήκε σε καλό, κοπιάστε στην παράσταση την Κυριακή στις 10:30 να το συζητήσουμε. Αν και έχω την εντύπωση πως η ίδια η λέξη κέρδισε πολύ περισσότερα από τη σύνδεσή της με τον μύθο του συγκεκριμένου ήρωα.
Οι προχριστιανικοί πληθυσμοί την αγαπούσαν την περιέργεια. Ήρθε αργότερα η δυτική χριστιανική ηθική και έφερε την περιέργεια που σκότωσε τη γάτα, τον Χάνσελ και την Γκρέτελ που η περιέργεια τους έστειλε στο τσουκάλι της μάγισσας, οι αμερικανικές ταινίες τρόμου του ’80 που έστελναν κάθε φιλοπερίεργο έφηβο στα νύχια του Φρέντυ Κρούγκερ. Άλλαξαν τα δόγματα. Η περιέργεια αμφισβητεί την απόλυτη πίστη και αυτό δεν αρέσει σε όλους.
Ευτυχώς όλα αυτά τα χρόνια ο μύθος του Οδυσσέα ήταν εκεί να μας θυμίζει πως κάποιος έζησε και θριάμβευσε κιόλας με αυτή τη λέξη ως παντιέρα. Ο μύθος του Οδυσσέα μας βοηθάει να θυμηθούμε πως τα έργα των μεγάλων φιλοσόφων οι περιπέτειες των μεγάλων ηρώων, οι μικρές μας νίκες πάνω στην αμείλικτη θνητή φύση μας, ξεκινούν από αυτό το μικρό και επίμονο σκουλήκι, την Κυρία Περιέργεια.
–Πόσο σημαντική είναι η περιέργεια στη ζωή μας…;
–Η περιέργεια είναι η γιαγιά της εξέλιξης. Η καλή η γιαγιά, αυτή που τηγανίζει ωραίους κεφτέδες. Η περιέργεια έκανε τον πρώτο μονοκύτταρο οργανισμό να ψάξει για παρέα, η περιέργεια πλησίασε πρώτη φορά τη φωτιά. Η περιέργεια ανακάλυψε την Αμερική, το φεγγάρι, τις αχτίδες του φεγγαριού στα μαλλιά του εραστή μας, το σαμπουάν που λούζει τα μαλλιά του εραστή μας και τα ποιήματα που του αφιερώνουμε. Η περιέργεια θα μας κάνει να τον εγκαταλείψουμε και αν όχι, η ίδια περιέργεια θα μας οδηγήσει μαζί του ως τον κοινό μας τάφο. Και μετά η περιέργεια θα αναγκάσει κάποιον να διαβάσει στην πλάκα «Εδώ κείτονται δύο φιλοπερίεργοι εραστές» και θα γράψει ένα εξαιρετικό κείμενο που κάποιος άλλος περίεργος θα το διασκευάσει να το κάνει παράσταση.
–Μέσα από τη δουλειά που έκανες στην «Οδύσσεια» έγινες πιο σοφός;
–Όχι. Η σοφία είναι μια εσωτερική κατάσταση που μπορεί να υπάρξει μόνο ερήμην σου. Μόνο ένας καθαρόαιμος βλάκας μπορεί να υποθέσει πως είναι σοφός. Η ελπίδα μου μέσα από κάθε δουλειά είναι να μαθαίνω πράγματα που θα με κάνουν για τους συνεργάτες και τους θεατές μου πιο χρήσιμο την επόμενη φορά που θα συναντηθούμε. Προτιμώ να επενδύσω τις ελπίδες μου, στο πολυμήχανος.
