Γράφει ο Κωνσταντίνος Χατζηνικολάου
Θυμάμαι ακριβώς πότε έμαθα για τον θάνατο του Λου Ριντ. Βρισκόμουν στο εξοχικό των γονιών μου, η τηλεόραση ανοιχτή. Ημουν στην κουζίνα και άκουσα την είδηση. Πήγα στο καθιστικό. Ο πατέρας μου έβλεπε το βραδινό δελτίο. Τον ήξερε, αλλά κάπως αόριστα. Δεν νομίζω πως ήξερε τα τραγούδια του. «Είχε γεννηθεί την ίδια χρονιά μ’ εμένα», σχολίασε. Πράγματι, δύο μήνες διαφορά. Μέσα στα επόμενα χρόνια δεν σταμάτησα ν’ ανακαλύπτω τους προσωπικούς του δίσκους. Αδικα, εξακολουθούν να βρίσκονται στη σκιά των Velvet Underground.
Οταν, πριν από δύο χρόνια, πήρα στα χέρια μου το «I’ll Be Your Mirror», τον συγκεντρωτικό τόμο με τους στίχους του –ο τίτλος από το τραγούδι που είναι η διακήρυξη της στιχουργίας του–, κατάλαβα πως ακόμα και αν δεν ήταν ο μεγαλύτερος ποιητής του ροκ εν ρολ (είναι ο δεύτερος), ήταν σίγουρα ο σπουδαιότερος μυθιστοριογράφος του ροκ εν ρολ, γράφοντας το μεγάλο αμερικανικό μυθιστόρημα, κομματιασμένο σε τραγούδια: μεγάλους μονολόγους για ντραμς και κιθάρα, όπως έλεγε ο ίδιος. Ιδού λοιπόν μια επιλογή από τη διαδρομή του. Δέκα τραγούδια, γνωστά και λιγότερο γνωστά, για τα δέκα χρόνια από τον θάνατό του. Ηταν 27 Οκτωβρίου 2013.
1. «I Found a Reason» («Loaded», 1970) Αδύνατον ν’ αποφασίσεις αν είναι ένα γλυκό ή πικρό τραγούδι. Αυτός είναι άλλωστε ο μηχανισμός του. Δίνει στον ακροατή μια διφορούμενη διάθεση. Λυτρωτική και μαζί ανέλπιδη. Ισως επειδή ο Λου Ριντ τραγουδάει με μια καλά καμουφλαρισμένη ειρωνεία, λες και υποδύεται κάποιον που έχει βρει το ταίρι του, χωρίς να το έχει βρει. Οι στίχοι του έχουν το πλεονέκτημα της αφέλειας που κρύβουν στρώσεις από σκοτάδι, καταλήγοντας σ’ ένα στίχο που θα μπορούσε να ανήκει στην περιουσία του Πεσόα: «Oh I do believe you are what you perceive». Είμαστε ό,τι αντιλαμβανόμαστε. Το τραγούδι που ακούω πιο συχνά από τον κατάλογο των Velvets.
2. «Satellite of Love» («Transformer», 1972) Ανεξήγητα, ο αγαπημένος μου στίχος του Λου Ριντ είναι αυτός: «I like to watch things on TV». Αξεπέραστος μέσα στην απλότητά του, καταφέρνει να φτιάξει ένα ολόκληρο δωμάτιο. Συσκευή τηλεόρασης, καναπές, τοίχοι, ένας θεατής που έχει υπνωτιστεί από το φως της οθόνης. Είναι ένα τραγούδι για την ανία, την αγάπη, το Διάστημα και τους δορυφόρους, ένα τραγούδι χωρίς νόημα, για το τίποτα, όπως είχε επισημάνει ο Εζρα Φέρμαν, τραγουδοποιός και συγγραφέας ενός μικρού βιβλίου για το άλμπουμ: «Ομως κανείς δεν γράφει για το Τίποτα σαν τον Λου». Που εν μέρει ισχύει.
3. «Families» («The Bells», 1979) Αφού παράτησε τους Velvet Underground, πήγε να δουλέψει στην επιχείρηση του πατέρα του, κάνοντας ένα διάλειμμα από τη μουσική. Χρόνια αργότερα έγραψε αυτό το τραγούδι,που αποδεικνύει πως όταν κάτι είναι προσωπικό, εξομολογητικό, γυμνό και ειλικρινές, έχει τη δύναμη να απευθυνθεί σ’ ένα ευρύτερο πεδίο, που τελικά περιλαμβάνει την καρδιά μας. Αν λοιπόν ένας συγγραφέας χρειάζεται έναν αριθμό σελίδων για να γράψει μια οικογενειακή ιστορία (θαλπωρή, δυσλειτουργία, τρυφερότητα, χάος), ο Λου Ριντ χρειάζεται μερικές στροφές, ένα ριφ και μερικά λεπτά. Να γράφεις ένα τέτοιο κομμάτι, μέσα στη θύελλα του πανκ, προσπαθώντας να γίνεις ο ροκ σταρ που δεν μπορείς να γίνεις, σημαίνει πως εμπιστεύεσαι απόλυτα την ποιητική φωνή σου.
4. «My House» («The Blue Mask», 1982) Είναι για ένα σπίτι τη νύχτα, για φαντάσματα και μια ήσυχη συζυγική ζωή. Στο πανεπιστήμιο, ο Λου Ριντ είχε καθηγητή τον Ντελμόρ Σβαρτς. Το έργο του γρήγορα ξεχάστηκε και ο Σβαρτς δεν έγινε διάσημος όπως ο φίλος του Σολ Μπέλοου. Πέθανε φτωχός και μισότρελος σ’ ένα δωμάτιο ξενοδοχείου, στη Νέα Υόρκη. Τον βρήκαν μέρες αργότερα, νεκρό. Ο Λου Ριντ παίρνει το σώμα του δασκάλου –«τον πρώτο σπουδαίο άντρα που συνάντησε ποτέ»–, το μεταφέρει στο διαμέρισμά του, που ζει με τη γυναίκα του, και το αφήνει ν’ αναπαυθεί μέσα στο τραγούδι: «Our house is very beautiful at night».
5. «Doin’ the Things that We Want to» («New Sensations», 1984) Αν κάθε καλό κριτικό σημείωμα γράφεται όπως ένα τραγούδι –συντομία, ακρίβεια, ποίηση–, τότε το συγκεκριμένο τραγούδι αντικαθιστά τη φλυαρία της κριτικής. Ο Λου Ριντ παρακολουθεί ένα θεατρικό έργο του Σαμ Σέπαρντ και καταγράφει τις εντυπώσεις του σε στίχους, καθώς αυτοί δραπετεύουν από τη σκηνή και επεκτείνονται μέσα στους κακόφημους δρόμους της πόλης, συναντώντας τους ήρωες του Σκορσέζε. Στην πραγματικότητα, είναι απλώς μια συντροφική χειραψία σε λόγια: «I wrote this song cause I’d like to shake your hand/ In a way you guys are the best friends I ever had».
6. «There Is No Time» («New York», 1989) Ο Φαμπρίς βάζει το «There Is No Time» στο πικάπ. Λέει στη Ναταλί πως είναι ένα τραγούδι για την επανάσταση. Μετά βγάζουν τα ρούχα τους και ξαπλώνουν γυμνοί στο κρεβάτι, κάτω από τα σκεπάσματα. Ολα αυτά συμβαίνουν στο ντεμπούτο της Νοεμί Λβοβσκί «Ξέχασέ με». Ενα ξεχασμένο φιλμ μα αγαπημένο. Ηταν η πρώτη φορά που άκουγα το τραγούδι, βασισμένο στη δομή και τον ρυθμό του «Εκκλησιαστή». Αλλά σαν αντιστροφή της κατάφασης. «Ωρα για να κλάψεις, ώρα να γελάσεις· ώρα να θρηνήσεις, ώρα να γλεντήσεις». Οχι, απαντά ο Λου Ριντ. Δεν είναι η ώρα. Δεν είναι ο καιρός. Δεν υπάρχει χρόνος: «This is the time, because there is no time».
7. «Sword of Damocles – Externally» («Magic and Loss», 1992) Είσαι πενήντα ετών και ο φίλος σου πεθαίνει. Κάνει ακτινοβολίες μήπως κάτι βελτιωθεί. Γράφεις ένα τραγούδι γι’ αυτό και είναι πολύ καλό. Σκέφτεσαι λοιπόν πως ο καρκίνος είναι καλός τραγουδοποιός. Μόνο που κανένα τραγούδι δεν αρκεί για να ξορκίσει τον θάνατο. Η δαμόκλειος σπάθη δεν φεύγει πάνω από το κεφάλι σου. Και οι χορδές της κιθάρας ακούγονται ακονισμένες, έτοιμες να σε κόψουν. Ισως υπάρχει μεταθανάτια ζωή. Μα μάλλον όχι: «I know you hate that mystic shit/ It’s just another way of seeing/ The Sword of Damocles above your head».
8. «Riptide» («Set the Twilight Reeling», 1996) Μερικά τραγούδια είναι σαν δίνη από την οποία δύσκολα ξεφεύγεις. Σε οδηγούν κατευθείαν στο πάτωμα που χάνεται κάτω από τα πόδια σου. Το έγραψε για ένα κορίτσι που βρέθηκε εκτός ελέγχου και δεν ήθελε άλλο να ζει μέσα στην κρίση της νεότητας. Το έγραψε για τον τελευταίο πίνακα του Βαν Γκογκ που ορίζει τις άκρες του τραγουδιού, προβάλλοντας ένα επίμονο συναίσθημα που καταρρέει μέσα στον ηλεκτρικό ήχο. Χωράφια από σιτάρι και κοράκια, σαν μαύρα κύματα, που εξαφανίζονται σ’ έναν μπλε ουρανό που θυμίζει δίνη. Ή ρεύματα παλίρροιας. Αυτό το τραγούδι ακόμα να εξαντληθεί.
9. «Tatters» («Ecstasy», 2000) «Οι ευτυχισμένες οικογένειες είναι ίδιες κι απαράλλαχτες· όμως κάθε δυστυχισμένη οικογένεια τη βαραίνει η δική της, η ιδιαίτερη δυστυχία», γράφει ο Τολστόι και ο Λου Ριντ αναπτύσσει την εναρκτήρια πρόταση από την «Αννα Καρένινα» σ’ ένα τραγούδι έξι λεπτών, με μια ψύχραιμη παραίτηση που συγγενεύει περισσότερο με τη συγκατάβαση του Κάρβερ ή το κουρασμένο μειδίαμα του Τσέχοφ, καθώς παρατηρούν την οικογενειακή ζωή, τη ζωή των ζευγαριών και τα σκαμπανεβάσματα της καθημερινότητας, σαν μια σειρά από κουρέλια που στο τέλος, κάπως μαγικά, ενώνονται για να φτιάξουν ένα μεγάλο εντυπωσιακό ένδυμα, από ακριβά λάθη και ανεκπλήρωτα πάθη, ακατάλληλο για όσους βιάστηκαν να στεφθούν βασιλιάδες εν ζωή.
10. «Little Dog» («Lulu», 2011) Ο Φρανκ Βέντεκιντ, συγγραφέας της «Λούλου», πίστευε πως το πάθος σε κάνει να μοιάζεις με σκυλί που σέρνεται στο χώμα: «Οι δρόμοι όλο και μεγαλώνουν ενώ τα πόδια ολοένα μικραίνουν». Στο τελευταίο του άλμπουμ, ο Λου Ριντ συνεργάστηκε με τους Metallica. Η κριτική τούς λοιδόρησε. Μα συνήθως η κριτική κρίνει τους δίσκους σαν σημεία στον χρόνο και όχι σαν ευθείες που τον τρυπάνε για να φτάσουν κάπου που κανείς δεν γνωρίζει. Κάπου εκεί βρίσκεται το μικρό σκυλί που γαβγίζει, μυρίζοντας τον αέρα: «You sniff your shit in the wind/ Follow me around/ Pathetic little dog». Το ύστατο καθρέφτισμα. Λου, Λου.
